آبزی پروری در ترکیه از دهه 60 میلادی با پرورش قزل آلای رنگین کمان و کپور معمولی آغاز شده و سابقه چندان طولانی ندارد. از سال 1970 گونه ای از تیلاپیا از سوریه به ترکیه وارد شد. همه تیلاپیاهایی که برای نخستین بار به منظور پرورش در دریاچه Burdur وارد ترکیه شدند پس از مدت کوتاهی مردند. مستندات گونه اولیه وارد شده به ترکیه نیز از بین رفته است. گزارشاتی از وجود تیلاپیای نیلOreochromis niloticus در سال 1970 از رودخانه اسی (Asi) وجود دارد. رودخانه اسی بین لبنان، سوریه و ترکیه قرار دارد و به دریای مدیترانه می ریزد. امروزه نیز در این رودخانه تیلاپیای نیل یافت می شود. در سال 1975 برای دومین بار بخش شیلات اداره کل فعالیت های هیدرولیک (Fishing Department of Sixth Regional Directorate of State Hydraulic Works, DSI) تیلاپیا را به ترکیه وارد کرد و گونه هایT. zilli و نیلO. niloticus را وارد دریاچه سد Seyhan در استان آدانا (Adana) نمود. مطالعات سازگاری و پرورش در ایستگاه تحقیقات شیلاتی بخش علوم جانوری دانشگاه Cukorova انجام شد. در سال 1978 گونه هایT. rendalli وT. galileus توسط سازمان خوارو بار جهانی ملل متحد (FAO) از اسکاتلند به همین دانشکده آورده شد اما موفقیتی در این زمینه بدست نیامد. در سال 1989 تیلاپیایO. aureus توسط محققین این دانشکده از فلسطین اشغالی به ترکیه منتقل گردید. با از بین رفتن نمونه هایT. galileus مجموع گونه های تیلاپیا در ترکیه به 4 گونه رسید و این نمونه ها به مزارع پرورشی ترکیه وارد شدند. در سال های نخست ورود تیلاپیا به ترکیه عمدتاً اهداف پژوهشی و حتی کنترل جلبک در استخرها توسط تیلاپیا دنبال می شد.
اکنون تیلاپیا در بسیاری از قسمت های ترکیه یافت می شود. این نمونه ها از طریق خروجی دریاچه سد Seyhan، رهاسازی در کانال های خروجی DSI و ایستگاه تحقیقات شیلات دانشکده Cukorova و نیز قفس های پرورش دریاچه مذکور طی مدت 30 سال از ورود به ترکیه، منتشر شده و اکنون در بسیاری از دانشکده ها و واحدهای تحقیقاتی چند شهر ترکیه وجود دارند. بعلاوه تیلاپیا به مزرعه داران شهرهای مختلف ترکیه مخصوصاً Antalya، Yumurtalık و Silifke فروخته شده و در چند دریاچه ذخیره سازی شده است. این ماهیان در طی زمستان در عمق آب های دریاچه که دمای مناسبی دارد باقی می مانند. دودمان تیلاپیاهایی که اکنون در ترکیه وجود دارند نامشخص است و معلوم نیست دقیقاًٌ از کجا آمده اند و برای تعیین آن نیاز به مطالعه ژنتیکی وجود دارد.
در ترکیه تیلاپیا بصورت دوجنس در حوضچه ها و استخرهای خاکی پرورش می یابد. برای جلوگیری از تزاید جمعیت تیلاپیا پیشنهاد شده از قفس استفاده شود. باتوجه به پرورش نمونه های دوجنس، در دوره پرورش بچه ماهیان از استخرها جمع آوری می شوند. جمع آوری بچه ماهیان بسیار ساده است.
کشت توأم تیلاپیا با کپور از سال 2002 در ترکیه انجام شد. در روستایی در استان آدانا با کشت توأم 4-3 تن در سال تیلاپیا تولید شده است. تیلاپیا در سیستم های غیرمتراکم مزارع دولتی و خصوصی پرورش داده می شود.
در بخش شیلات DSI در استان آدانا در استخرهای کوچکی با هدف حفظ نمونه های تیلاپیای موجود، و نیز در استخرهای دانشکده علوم شیلاتی دانشگاه Cukorovo تیلاپیا پرورش می یابد. ماهیان در زمستان از استخرهای DSI خارج و در دمای ثابت آب چاه نگهداری می شوند. در دانشکده علوم شیلاتی دستجات بچه ماهیان تیلاپیای شناور پس از جذب کیسه زرده از استخرهای مولدین جمع آوری و تا پایان بهار در استخرهای غنی از پلانکتون نگهداری می شوند. در دوهفته آخر ماه می که دمای آب به C°32-20 درجه می رسد به استخرهای پرورش منتقل و تا اواخر سپتامبر یا ابتدای اکتبر که دما به C°17-16 کاهش می یابد پرورش داده می شوند. ماهیان قبل از مرگ و میر بر اثر سرما صید می شوند. درصورت تغذیه خوب ماهیان تیلاپیای پرورشی ماهانه 140-100 گرم وزن می گیرند و پس از 5 ماه به 350-270 گرم می رسند. دوره تولید مثل در اواخر ماه می در شرایط مدیترانه ای شروع می شود. این امر باعث می شود که دوره پرورش به 5-5/4 ماه کاهش یابد. برای رشد بیشتر و برداشت ماهیان با اندازه بزرگتر ادامه روند پرورش در انتهای فصل اجتناب ناپذیر است.
در فصل سرما، آب استخرهای نگهداری مولدین حرارت داده می شود تا ماهی تولیدمثل کند و انگشت قدها برای رشد بهتر در فصل پرورش آماده شوند. بدلیل دوره کوتاه پرورش یکی از مشکلات اصلی زمستان گذرانی مولدین و بچه ماهیان است. پیشنهاد شده که گلخانه یا استخرهای زمستان گذرانی به این منظور ساخته شوند. این شرایط قابل تأمین است. این روش هم برای زمستان گذرانی و هم رشد بیشتر ماهیان بسیار مفید است و می تواند در هرمزرعه ای بکار گرفته شود. بعلاوه می توان مزارعی را فقط برای تولیدمثل ایجاد نمود که بچه ماهی نورس را به مزرعه داران می فروشد. این شرایط سبب خواهد شد که بچه ماهی زودتر به دست پرورش دهندگان برسد. اگر تیلاپیاها در زمستان ذخیره سازی شده و به وزن 10 گرم برسند برای تحویل به پرورش دهندگان در اول فصل پرورش بسیار مناسب خواهد بود.
ماهی تیلاپیا زود به بلوغ می رسد. در 3-2 ماهگی بالغ شده و هر 6-4 هفته یک بار تولید مثل می کند. تک جنس سازی ماهی سبب می شود که رشد سریع تر پیدا کند. روش دستی ایجاد گله های تک جنس در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته صورت می گیرد. روش تک جنس سازی هورمونی بهترین روش تک جنس سازی است هرچند همانند روش های دیگر نمونه ها%100 تک جنس نمی شوند. کاربرد خوراکی هورمون در ایالات متحده آمریکا موفق ترین روش تک جنس سازی تیلاپیا محسوب می شود.
در ترکیه دریا و ذخایر آب شور بوفور یافت می شود و می توان در آنها تیلاپیا پرورش داد. دولت ترکیه با هدف بهره برداری از مناطق ساحلی دریای اژه و مدیترانه برای پرورش تیلاپیا برنامه ریزی نمود اما گسترش آن محدود شد. برای توسعه پرورش تیلاپیا در ترکیه نیاز به دودمان های مقاوم به سرما با ضریب تبدیل غذایی کم و ویژگی های مناسب پرورش وجود دارد. در سال های اخیر بررسی گونه های مقاوم به سرما شروع شده است.
هرچند در سال 2009 از مجموع 645747 تن محصولات آبزیان کشورهای مدیترانه ای، حدود 57% یعنی تقریباً 36600 تن مربوط به تولید تیلاپیا بوده اما ترکیه سهم قابل توجهی در آن ندارد. میزان صید و تولید تیلاپیا از طریق آبزی پروری در ترکیه قابل توجه نیست و آمار دقیقی از آن وجود ندارد.
کارشناسان موارد زیر را مهمترین عوامل کندی توسعه آبزی پروری تیلاپیا در ترکیه دانسته اند:
- تیلاپیا ماهی گرمسیری است و در دمای کمتر از C°14-13 ازبین می رود. در مناطق نیمه گرمسیری تیلاپیا باید زمستان گذرانی کند و بهتر است از اصول زمین گرمایی گرم کردن آب و شرایط سالنی و گلخانه ای برای این منظور استفاده شود. فصل گرم برای پرورش تیلاپیا در اغلب مناطق ترکیه کوتاه است.
- کمبود کارگاه تکثیر و نبود بچه ماهی نورس تیلاپیا مشکل بزرگی برای پرورش دهندگان در ترکیه است.
- در ترکیه برای پرورش تیلاپیا غذای کپور استفاده می شود اما این غذا مناسب تیلاپیا نیست.
- تیلاپیاهای راه یافته به منابع آبی ترکیه بزرگ شده اند اما تیلاپیا های پرورشی کوچک هستند و مردم نمونه های بزرگ را که صید و برای فروش عرضه می شوند ترجیح می دهند.
- فروش تیلاپیا از پاییز آغاز می شود که این فصل مصادف با شروع صید ماهیان دریایی در این کشور است که مصرف کنندگان تمایل زیادی به آنها دارند و از این رو دولت ترکیه صادرات این محصول را دنبال می کند.
- تیلاپیای عرضه شده در بازار معمولاً بصورت فیله منجمد بوده و نمونه تازه در بازار کمیاب است. ترکیه با واردات شدید فیله آماده روبرو است که تهدیدی برای توسعه تولید در داخل این کشور محسوب می شود.
برای دستیابی به سود بیشتر فروش تیلاپیا در ترکیه پیشنهاد شده تیلاپیاهای مقاوم به سرما معرفی شوند، برای پرورش از تیلاپیای تک جنس نر استفاده شود، پرورش در قفس گسترش یابد، تهیه خوراک مطلوب باهدف رشد بیشتر و طعم بهتر گوشت دنبال شود، کیفیت تولید افزایش یابد و واردات فزاینده تیلاپیا محدود شود.
Altun t.,Tekelioğlu N., Danabaş D. (2006). Tilapia culture and its problems in Turkey. Journal of Fisheries& Aquatic Sciences, V:23 (3-4), 473-478.
Goffredo S.& Dubinsky Z. (2014). The Mediterranean Sea: Its history and present challenges. Springer.