بیان مسئله:

تلفات حدود 100 کیلو گرم (و احتمالا کمتر)از ماهی پهلو نقره ایAtherinomoruslacunosusو به تعداد محدود از ماهی چغوک (جاشره)Gerres acinacesدر 23 اردیبهشت ماه 1394در جنوب جزیره کیش (ساحل مشرف به پارک آبی) موجب گردید که اخبار و مطالبی که اکثرا بدون تحقیق و غیر مستند بودند، در نشریات و رسانه های مجازی منعکس شود.گروه ماهیان مورد نظر ارزش شیلاتی – اقتصادی نداشته از گروه ماهیان غیر خوراکی و غیر تجاری محسوب می شوند. نتیجه مطالعات و تحقیقات میدانی نگارنده مشخص نموده است که اظهار نظرها و فرضیه های ارائه شده پیشین از جمله تخلیه پساب و فاضلاب، آلودگیهای نفتی، آب ورودی آب بارندگی از طریق مسیل های فصلی و یا فعالیت شناور های ماهیگیری کاملا مردود بوده و به لحاظ علمی قابل استناد نمی باشند.بر اساس مستندات و اطلاعات، هیچگونه عوامل متاثر از فعالیت های انسانی در این واقعه دخالت نداشته است و دلیل اصلی تلفات ماهیان را می توان بهم خوردن موضعی و موقت تعادل اکولوژیکی دریا و مجموعه عوامل تاثیر گذار محیطی بیان نمود. بطوریکه به دلیل شوک حرارتی ناشی از افزایش ناگهانی درجه حرارت در جنوب جزیره کیش و در نهایت کمبود اکسیژن، تلفات گروه محدود و دسته های کوچک ماهیان پهلو نقره ای را در بخش ساحلی موجب گردیده است. همچنین با توجه به عدم حضور آلاینده های محیطی (ترکیبات نفتی و فلزات سنگین و نیز ترکیبات سمی ناشی از کشند قرمز)، ضمن اینکه دلیل تلفات وجود آلاینده های نفتی و ترکیبات سمی نبوده است، برای بهداشت و سلامت جوامع انسانی نیز خطر آفرین نخواهد بود.

متاسفانه در تعدادی از موارد، مصاحبه ها و اظهار نظرهای غیر مستند از سوی برخی مسئولین غیر بومی که در منطقه نیز حضور نداشته اند، مطرح گردید و جراید و رسانه ها نیز به شکل های مختلف موضوع تلفات را تشریح و با توجه به احتمالات مختلف، علل مرگ و میر رامطرح و منتشر نمودند. بطوریکه در یکی از موارد ریختن ماهیان فاسد شده توسط شناورهای شیلاتی، بارندگی های اخیر و ورود مواد مغذی به دریا، و در مورد دیگر آلودگی های موضعی دریایی و برخورد گله ماهیان با لکه نفتی بیان گردیده است. لذا در مجموع نه تنها بیان دقیق گروه ماهیان تلف شده به درستی بیان نشده است، (ساردین، گیش و . .) بلکه صرفا به بیان مطالب اشتباه اکتفا شده و موجب تشویش اذهان عمومی و انحراف در بیان اصلی مسئله شده است. در خصوص تصاویر ارائه شده در تعدادی از شبکه های خبری و رسانه ای اجتماعی نیز تصاویر کاملا غیر واقعی و اقتباس شده از سایر اخبار مربوط به تلفات ماهیان (از جمله مرگ و میر ساردین ماهیان خلیج چابهار – آبان ماه 1393) و یا سایر مناطق ارئه شده است که ابعاد نادرستی رابه تصویر کشیده است.

مطلب ارائه شده در واقع چکیده ای از گزارش بررسی تحلیلی علل تلفات ماهیان جزیره کیش می باشد که بر اساس دعوت سازمان منطقه آزاد کیش و با همکاری اداره محیط زیست آن سازمان بر اساس مستندات و شواهد علمی و همچنین بر پایه تجزیه و تحلیل اطلاعات و نتایج بررسی های میدانی و آزمایشگاهی تنظیم و ارائه شده است. شایان ذکر است که روند انجام این پژوهش همانند روشی است که توسط نگارنده در بررسی علل تلفات ساردین ماهیان خلیج چابهار – بندر کنارک در آبان ماه سال 1393 به کار گرفته شده است.

منطقه مورد بررسی:ناحیه ساحلی که تلفات ماهی مشاهده و گزارش گردید، در محدوده جغرافیایی جنوب جزیره کیش و کاملا مشرف به ساحل پارک آبی کیش می باشد.بر اساس بررسی های میدانی نگارنده، ساحل مورد نظر در واقع فرورفتگی و تضریس حاصل از تخریب ساحل سنگی و انباشت رسوبات ماسه ای در شبه خلیج کوچکی می باشد که محدوده ساحل ماسه ای با طول کمتر 200 متر و عرض ناحیه جزر و مدی 15 متر را در بر گرفته و مساحت حدودی کمتر از 2000 متر مربع با کسر تضریس های ساحلی و محدوده سنگی – صخره ای بینابینی برای ناحیه ساحل ماسه ای محاسبه گردیده است.

شناسایی ماهیان تلف شده:گروه اصلی ماهیان تلف شده متعلق به گونهAtherinomoruslacunosusمتعلق به خانواده پهلو نقره ای ماهیانAtherinidae بوده است. گونهGerresacinacesمتعلق به خانواده جاشره ماهیانGerreidae نیز به تعداد محدود و پراکنده همراه با ماهیان پهلو نقره ای در محل مشاهده گردید. همچنین گونهPlatesquadrilineatusاز خانواده گمگام ماهیان Traponidae و گونهLagocephaluslunarisاز خانواده بادکنک ماهیان(Tetraodontidae) نیز یک نمونه در محل مشاهده گردید که به دلیل عدم قطعیت و اطمینان از ارتباط با تلفات مورد نظر، نمی توان اظهار نظری در این خصوص ارائه نمود.

بحث و نتیجه گیری:
  • وقایعی نظیر مرگ و میر آبزیان رخداد تازه ای نه تنها برای کشور بلکه برای تمام مناطق دریایی و ساحلی جهان نمی باشد. هر چند که تلفات ماهیان جزیره کیش به لحاظ نوع گونه (غیر تجاری و شیلاتی، غیر خوراکی) و حجم بسیار کم و قابل اغماض از اهمیت قابل توجهی برخوردار نبوده و ضرر و زیان اقتصادی – اجتماعیی را متوجه نکرده است، ولی نکته مهم پی بردن به علل بروز واقعه و بررسی جوانب مختلف (انسانی – طبیعی) موضوع می باشد.گونه ماهی پهلو نقره ای ارزش شیلاتی – اقتصادی نداشته وبا توجه به باز بینی تصاویر و مصاحبه با افراد محلی و کارشناسانی که در ساعات اولیه در محل حضور داشتند، و همچنین با توجه به نوع گونه ماهی با اندازه های طولی حدود کمتر از 10 سانتی متر و میانگین وزنی حدود 10 تا 15 گرم، به نظر نمی رسد که کل حجم تلفات به 100 کیلو گرم هم رسیده باشد و حتی براورد حدود 60 تا 70 کیلو گرم را می توان اعلام نمود.
  • بخش ساحلی و مناطق کم عمق مجاور خط ساحل از مناطق حساس وآسیب پذیری محسوب می شوند که تحت تاثیر بخش پس کرانه در خشکی و نواحی پیش کرانه در بخش دریا دچار تغییرات و نوسانات زمانی ( روزانه و فصلی) می شود. از طرفی این ناحیه با توجه به تنوع در ساختار زیستگاهی متاثر از ویژگیهای زمین ریخت شناسی، مکان مناسبی جهت حضور و سپری نمودن تمام مراحل و یا بخشی از دوران زندگی آبزیان به شمار می رود.
  • دو پارامتر درجه حرارت و میزان اکسیژن محلول در منطقه ساحلی از مهمترین پارامتری تاثیر گذار و اساسی ترین متغیر های محیطی می باشند که وضعیت حیات آبزیان را مشخص می کند. میزان اکسیژن محلول علاوه بر تاثیر پذیری از فعالیت های انسانی (ورود پساب و فاضل آبهای شهری و صنعتی و . . .) و یا ورود مواد معدنی و آلی از طریق رودخانه ها و مسیل های فصلی و در نتیجه فعال شدن یکی از دو فرآیند اکسیژن خواهی هوا زی یا بی هوازی، تحت تاثیر مستقیم تغییرات شوری و درجه حرارت خواهد بود.
  • به استناد بررسی های آزمایشگاهی پاتولوژی نمونه های ماهیان تلف شده، هیچگونه علائم ناشی از بیماری و پارازیت گزارش نگردیده است و نتایج بررسی های آزمایشگاهی نمونه های آب برداشت شده نیز پارامترهای محیطی مواد مغذی (نوترینت ها) وpHرا در وضعیت نرمال و طبیعی نشان داده است.
  • نزدیکترین حوزه و میادین بهره برداری نفتی و مجموعه سکو های دریایی به جزیره کیش با فاصله بیش از 80 کیلومتر جنوب شرقی (جزیره سیری) و بیش از 60 کیلومتر غربی ( جزیره لاوان) واقع شده است. از طرفی محدوده ابهای جنوب جزیره کیش خارج از محدوده خطوط کشتیرانی تجاری (نفتکش ها) منطقه ای – بین المللی خلیج فارس می باشد و حدود 15 مایل دریایی فاصله دارد. اکثریت فعالیت های قایق رانی تفریحی و تند رو، جت اسکی و مسافرتی نیز در بخش شمالی و شرق، و بخش غربی (در ارتباط با جزیره هندورابی) متمرکز می باشد. بر اساس اطلاعات بدست امده از اداره بنادر و دریانوردی جزیره کیش و دریابانی منطقه، طی دوره اردیبهشت ماه هیچگونه گزارش تصادم و سانحه دریایی و یا غرق شدن شناور ثبت و اعلام نشده است. در بخش جنوبی جزیره کیش نیز هیچگونه تاسیسات نفتی و صنایع سنگین مرتبط با نفت و گاز مستقر نمی باشد.
  • بر اساس بررسی های میدانی در بخش ساحل ماسه ای جنوب پارک آبی و سواحل شرقی تا محدوده بعد از ساحل حفاظت شده لاک پشت های دریایی و سواحل غربی تا محدوده نزدیک کشتی یونانی، هیچگونه آثاری از لکه نفتی و یا توده های چسبناک بر روی سواحل ماسه ای و صخره ای مشاهده نگردید. جهت اطمینان بخش هایی از ساحل ماسه ای نیز تا عمق حدود 20 سانتی متر مورد بررسی قرار گرفت. همچنین به استناد بررسی های میدانی و آزمایشگاهی انجام گرفته هیچگونه آثار باقیمانده و یا بوی مواد نفتی بر روی نمونه های ماهیان گزارش نگردیده است.
  • داده های ایستگاه سینوپتیک جزیره کیش هیچگونه بارش مداوم و یا رگبارش را ثبت ننموده و در نتیجه ورود اب از طریق مسیل فصلی نیز (که البته درمحدوده مورد بررسی وجود ندارد) صورت نگرفته است. همچنین بر اساس اطلاعات ثبت شده، در محیط آبی منطقه در لایه عمقی کمتر از 10 متر با شوری 37-36 قسمت در هزار، درجه حرارت از 33– 32 درجه سانتی گراد در دو روز قبل از واقعه (23 اردیبهشت ماه) به 38-37 درجه سانتی گراد افزایش نشان داده است. از طرفی به دلیل کاهش رطوبت نسبی و افزایش شدت نفوذ نورکه عامل تشدید کننده حرارت در لایه سطحی محسوب می شود، افزایش شدید حرارتی به صورت یک جهش حدود 10 درجه سانتی گراد از 25-24 درجه سانتی گراد در شب تا 33-32 درجه سانتی گراد در روز داشته است. در نتیجه میزان اکسیژن محلول به میزان 1/7– 1/5 میلی گرم در لیتر کاهش داشته است. بدیهی است که در چنین شرایط گروههای ماهیان جوان و نسبتا ضعیف ( به لحاظ جثه و فعالیت) نظیر پهلو نقره ای ماهیان که به لحاظ رفتار شناسی طی ساعات روز بطور کم تحرک و نیمه فعال در بخش های ساحلی حضور دارند، تحت تاثیر شوک حرارتی و کمبود اکسیژن قرار گرفته و تلف شده اند. در این میان افزایش رشد و نمو جوامع پلانکتونی، و به دنبال ان شکوفایی پلانکتونی غیر سمی و افزایش میزان کلروفیل و احتمالا حضور ترکیبات مضر نظیرNH3 متاثر ازفعالیت های اکسیژن خواهی تجزیه ای نیز موجب تشدید شرایط نامساعد شده است.
  • لذا به استناد موارد فوق الذکر به صراحت می توان بیان نمود که به دلیل عدم وجود مستندات و شواهد علمی و یا آثار و نشانه های محیطی، دخالت و تاثیر گذاری هر گونه فعالیت های انسانی در بخش ساحل و حتی فرا ساحل را غیر مرتبط با تلفات ماهیان جزیره کیش می باشد. بر اساس بررسی های آزمایشگاهی و میدانی (بازدید ساحلی و عملیات غواصی)، شواهد علمی و نتایج مستخرج از تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات سنجنده های هواشناسی و داده های ایستگاه سینوپتیک، هیدرو گرافی، زمین ریخت شناسی و اکو- بیولوژی آبزیان،دلیل اصلی تلفات ماهیان را می توان نوسانات و استرس محیطی ناشی از افزایش ناگهانی درجه حرارت (شوک حرارتی) در جنوب جزیره کیش اعلام نمود که در نهایت با تاثیر بر فرایند میزان حلالیت اکسیژن آب در لایه سطحی و کمبود اکسیژن محلول، تلفات گروه محدود و دسته های کوچک ماهیان را در بخش ساحلی موجب گردیده است.

انصراف از پاسخ به کاربر
 
نظرات کاربران پیرامون این مطلب
code