.
ویژگی های زیستی و زیستگاهی:بر اساس منابع مربوط به کلید های مصور شناسایی میدانی (Illustrated Field Guide) ، نهنگ های پایلوت در گروه بندی ریخت شناسی، از پستانداران دریایی"سیاه ماهی"(Black Fish) و در گروه بندی زیستگاهی، از پستانداران دریایی"دلفین های اقیانوسی"(Ocean Dolphins)، و در گروه بندی اندازه و جثه، از پستانداران دریایی"میان جثه" (5/3 تا 5/6 متر) محسوب می شوند. مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، آبهای اقیانوسی و دریاهای معتدل را به عنوان زیستگاه اصلی ترجیع می دهند. عمدتا در دسته های کم جمعیت 10 تا 30 عددی و بطور محدود و نادر در دسته های چند صد تایی مشاهده می شوند. معمولا در ابهای کم عمق ساحلی و بخصوص بعد از منطقه شکست امواج نزدیک سواحل قابل مشاهده هستند.
به نظر می رسد که در نظام رهبری گروههای نهنگ های پایلوت، نوعی رهبری ماده ها مشاهده می شود. مهاجرت و جابجایی گله های آنها منطبق با فصل و مکان تولید مثلی و تخمریزی اسکوئید و ماهی مرکب، و همچنین جریانهای دریایی اقیانوسی انجام می گیرد. تغذیه اصلی از اسکویید و ماهی مرکب است، اما از ماهیان نیز تغذیه میکنند. با توجه به اینکه در شکار اسکویید و ماهی مرکب در ابهای عمیق از مهارت ویژه ای برخوردار هستند، به انها لقب “یوز پلنگ اعماق دریا" (Cheetahs of the deep) داده اند. بلوغ جنسی ماده ها (و اولین زایمان) در سن 10 سالگی و سن انها تا 40 سال گزارش شده است. (Mead and Brownell, 2005 - Baldwin et al., 2001) (نبوی و همکاران، 1389)
پیشینه منابع و مستندات:از پستانداران دریایی خلیج فارس و دریای عمان تاکنون تعداد 26 گونه متعلق به راسته آب بازان(Cetacean) و یک گونه متعلق به راسته گاوهای دریایی(Sirenia)از خلیج فارس و دریای عمان گزارش شده است. از این تعداد 8 گونه متعلق به زیرراسته والهای بدون دندان - بالندار (Filter whale - Mysticeti)و 18 گونه از زیرراسته والهای دنداندار (Toothed whale - Odontoceti)هستند.(Owfi et al., 2012)
در دی ماه 1386 تعداد 4 عدد باقیمانده اسکلت و جمجمه تقریبا کامل این گونه در سواحل شنی – ماسه ای جنوب جزیره سیری توسط نگارنده مشاهده و مشخصات اسکلت های مورد نظر بطور کامل بررسی و بیومتری گردیند. نتایج بررسی ها نشاندهنده تلف شدن چهار نمونه بالغ از گونه"نهنگ پایلوت باله کوتاه" بوده است که در همین ارتباط گزارش مستندی نیز با عنوان"قبرستان نهنگ های پایلوت خلیج فارس" (The Persian Gulf Pilot whales graveyard) به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر گردید. (عوفی و آوانسیان، 1386) (Owfi& Avansiyan, 2008) ولی با توجه به اینکه مستنداتی از چگونگی و علل تلفات ( احتمال آب اورده شدن توسط جریانات دریایی و امواج از سایر مناطق شرقی، گرفتار شدن در ادوات صید - تور های محاصره ای و گوشگیر، و یا سایر عوامل ناشناخته) در اختیار نبوده است، صرفا منجر به منظور نمودن حضور این گونه در خلیج فارس در گزارش ها و مقالات مربوطه شده است.
بر اساس گزارشها و مقالات منتشر شده، حضور"نهنگ پایلوت باله کوتاه"G. macrorhynchus ازآبهای دور از ساحل دریای عمان (بخش عمانی) و دریای عرب گزارش و تایید شده است. (نبوی و همکاران، 1389) (Jefferson, 2008) (Braulik et al., 2010) ، ولی از ابهای خلیج فارس و تنگه هرمز گزارشها مشکوک و تایید نشده هستند.(Baldwin et al., 2001) (Reeves et al., 2009)
همچنین در اخرین مقالات منتشر شده با هدف بازنگری سیستماتیک مبتنی بر باز بینی گزارش ها و مستندات، نتایج حاصل از بررسی نمونه های اسکلت و جمجمه موزه ای، و بررسی نمونه های تلف شده در سواحل و یا مشاهدات میدانی دریایی (Braulik et al., 2010) (Owfi et al., 2012) این گونه در فهرست 27 گونه ای پستانداران دریایی خلیج فارس و دریای عمان گزارش و اعلام شده است (عوفی، در دست چاپ).
.
.
.jpg)
وضعیت حفاظتی:هر چند گونه"نهنگ پایلوت باله کوتاه"در قالب کنوانسیون ها و یادداشت های تفاهم منطقه ای حفاظت از پستانداران دریایی کوچک، در مناطق گسترده ای از جهان نظیر دریای بالتیک، دریای شمال،دریای سیاه،دریای مدیترانه،شمال شرق اقیانوس اطلس،وهمچنین غرب آفریقا و جزایرمنطقه اقیانوس آرام، مورد توجه قرار گرفته است و مشمول قوانین حفاظت و حمایت جهانی اعلام شده است، (ASCOBANS, 2005 - ACCOBAMS, 2000)، متاسفانه با توجه به اینکه از نظر اطلاعات و داده های زیستی و جمعیتی دچار کمبود در سطح جهانی می باشد، در نتیجه از دیدگاه طبقه بندی IUCN، در گروه گونه های Data Deficient – DD طبقه بندی شده است. (
IUCN Red List of Threatened Species, 2012 ver. II – cited in Taylor et al., 2013)
شایان ذکر است که نهنگ های پایلوت به عنوان یکی از گروه های گونه ای پستانداران دریایی از نظر صید و تجارت (عمدتا از سوی ژاپن) محسوب می شود و حتی یکی از غذا های ویژه و مورد علاقه در ژاپن، گوشت کبابی و سرخ شده در روغن ماهی همراه با برنج و ترشی زنجبیل می باشد که در رستورانهای سنتی به نام Izakaya تهیه و ارائه می گردد. (یادداشت های شخصی سفر ژاپن–عوفی،1391)
نتیجه گیری:نتایج حاصل از مطالعات آرشیوی و بررسی منابع موجود، در بسیاری از منابع فارسی (دره شوری و همکاران، 1355- اعتماد،1363- عوفی، 1372، فیروز، 1378– مجنونیان و همکاران، 1384 - ضیایی، 1388) و یا تعدادی از منابع خارجی (Herington, 1972 – Misone, 1968 – Lay, 1967, Owfi& Vanzalinge, 1995) که طی چند دهه گذشته مرتبط با حیات وحش و پستانداران ایران و آسیا منتشر گردیده، به حضور گونه"نهنگ پایلوت باله کوتاه" اشاره نشده است. بدیهی است که عدم گزارش از سوی محققان و نویسندگان احتمالا نه به دلیل عدم حضور گونه در منطقه، بلکه می تواند به دلیل عدم مشاهده و یا مستنداتی در ارتباط با نمونه های اسکلت و جمجمه، کمبود اطلاعات و منابع آرشیوی، احتمال اشتباه در شتاسایی نمونه های مشاهده شده، عدم اولویت در معرفی فهرست گونه های پستانداران دریایی (نسبت به پستانداران خشکی ایران)، عدم گسترش زیستگاهی و پراکنش جغرافیایی محدود در منطقه، و یا فراهم نبودن و امکانات محدود جهت اجرای بررسی های میدانی و دریایی را اشاره نمود.
مشاهده و گزارش اخیر از"نهنگ پایلوت باله کوتاه" (Globicephala macrorhynchus (Gray, 1846 در آبهای ایرانی خلیج فارس – تنگه هرمز، نه تنها حضور قطعی این گونه را در منطقه (زیستگاه اصلی) مشخص می کند، همچنین وابستگی جمعیتی ان را به لحاظ تغذیه، زمستان گذرانی و حتی تولید مثل و سپری نمودن دوره اولیه نوزادان تازه متولد شده را در محدوده جزایر تنگه هرمز (قشم، هرمز، لارک و هنگام) و احتمالا ابهای پیرامونی سایر جزایر منطقه دور از ساحل (سیری، ابوموسی و . . .) به اثبات می رساند. این موضوع نشاندهنده امنیت زیستگاهی و تطابق پذیری استراتژی زیستی و تولید مثلی پستانداران دریایی (بویژه نهنگ های پایلوت) با محدوده تنگه هرمز و بخش های ورودی خلیج فارس می باشد. هر چند که این منطقه به عنوان محیط دریایی با ریسک بالای استرس های محیطی و تنوع فعالیت های انسانی نظیر حمل و نقل دریایی و احتمالا الودگی ها همیشه مورد توجه سازمانهای ملی و منطقه ای جهت حفاظت از محیط زیست دریایی قرار داشته است.
پیشنهادات:هر چند هنوز ابهام در خصوص احتمال حضور این گونه در محدوده سایر استانهای جنوبی کشور (خوزستان و بوشهر) و یا سایر کشور های عربی حوزه جنوبی (کویت، عربستان، بحرین و قطر) و در واقع پیشروی مهاجرت و جابجایی آنها تا مناطق داخلی وجود دارد. ولی بدیهی است که دست یابی به حقایق موجود و پاسخگویی به سئوالات و ابهامات این موضوع مستلزم بررسی های بیشتر میدانی و در صورت امکان پایش و تعقیب گله های پستانداران دریایی به روش های مختلف (نظیر علامت گذاری و یا ردیابی هوایی) می باشد که مطمئنا نیازمند بودجه و اعتبار لازم و بکارگیری دانش و فناوریهای جدید خواهد بود. در این میان ارتباطات منطقه ای و همکاریهای چند جانبه کشور های منطقه در قالب تعهدات منطقه ای (ROPME Sea Area) از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. از طرفی ارائه و انتشار اخبار و مستند سازی (عکس و فیلم) نیز از سوی افراد مختلف که در محیط های ساحلی – دریایی فعالیت می کنند، می تواند بخشی از اطلاعات و داده های مورد نیاز باشد که در نهایت منجر به تکمیل بانک اطلاعات زیستی و زیستگاهی جمعیت های منطقه دریای عمان و خلیج فارس با هدف اجرای برنامه های حفاظت از پستانداران دریایی می شود.