از آثار مهم آلودگی آب با منشا نفت یا پساب ها، مشکلات زیست شناختی است که برای موجودات زنده دریایی بوجود می آید.از آن جا که نفت خام یک ماده خالص نیست و در آن انواع هیدروکربن ها با تفاوت های فیزیکی و شیمیایی مختلف وجود دارد، هنگامی که دریا را آلوده می سازد به اشکال گوناگون تبلور پیدا می کند که غالباً برای آبزیان مضر است.تعدادی از آن ها که سبک ترند، بسرعت تبخیر می شوند و هوا را آلوده می سازند. بخشی دیگر بصورت ذرات معلق در دریا شناور باقی می مانند که گاهی ماهیان آن ها را می خورند و دچار مسمومیت می شوند. قسمت هایی از نفت جذب پوست آبزیان دریا می شود و تعدادی نیز رسوب کرده و باعث آلودگی موجودات کفزی می گردد. قسمتی نیز به شکل لایه نازکی در سطح دریا قرار گرفته از نفوذ نور خورشید می کاهند. بالاخره بخشی نیز بصورت توده هایی در می آیند که در اثر جریان آب و باد بطرف ساحل رفته و سبب آلودگی آن می شوند.
آبهای آغشته به مواد نفتی ، فعالیت صیادی واردات صید را تحت تأثیر نامطلوب خود قرار می دهند. تورهای صیادی در مناطق آلوده به نفت وسیع نیست ، اما وجود لکه ها یا تجمع مواد سرطان زا در اندام ماهیان از مسائل جدی و مهمی است که ناشی از آلودگی نفتی می باشد.
نفت‌های سبک و محدودۀ مواد حاصل از تقطیر نفت خام با نقطه جوش متوسط، اصلی‌ترین عوامل تغییر مزه و بو می‌باشند، اما تمام ترکیبات نفت خام، محصولات پالایشی، هرزآب های پالایشگاهی، فاضلاب ناشی از کمپلکس‌های پتروشیمیایی، دود خروجی از اگزوز موتورهای سوزانندۀ مخلوط نفت ـ بنزین و مجموعه‌ای از سایر منابع، سبب ایجاد طعم نامطلوب در ماهیان و غذاهای دریایی شده و در سطوح پایین آلودگی حالت بدون طعم مشخص را ایجاد می‌کنند، که حداقل تأثیر آن، صدمه به بازار است.
صدف‌ها از طروق متفاوت تحت تأثیر قرار می‌گیرند. نفت ته نشین شده، صدف نرم‌تنان را بدون صدمه به آنها آلوده میکند، اما حتی یک مقدار ناچیز نفت بر روی تعداد کمی از صدف‌های (Mystiques) mussel cockle (Cerastoderma)، یا صدف‌های حلزونی (Littorina) قادر به تغییر طعم و بو و ایجاد آلودگی در کل صید خواهد شد، اگر به‌طور معمول قبل از خوردن، جوشانده شوند. از آنجایی که نفت برای مدت قابل توجهی بر روی صدف‌ها باقی می‌ماند، این نوع از آلودگی بسیار پایدار است.
یک شکل متداول‌تر از آلودگی و تغییر طعم صدف‌ها که بر تمام تغذیه کنندگان فیلتری اثر می‌گذارد، ناشی از جذب قطرات کوچک نفت امولسیون شده، از طریق پروسه عادی تغذیه و اختلاط متعاقب آنان در بافت‌ها، است. تغییر طعم از این طریق معمول بوده، و دو کفه‌ای‌ها عوامل اصلی هستند. اگر منبع آلودگی برداشته شده و یا صدف‌ها به آبهای غیر آلوده منتقل شونده، طعم نفتی پس از سه
نوع و میزان این مواد آلاینده نفتی در مکان های صنعتی ، کشاورزی و شهری متغیر است. برای حل مشکل ابتدا باید این مواد را در جمعیت ماهیان شناسایی کنیم و سپس این مواد را با ابزار و ادوات مطابق با تکنولوژی مناسب جداسازی کنیم. پس نتیجه می گیریم که وجود لکه های نفتی بر ماهیها باعث عوامل زیر می گردد که شامل:
- عقب افتادگی تقسیم سلولی
- تخم ریزی غیر طبیعی مولدین
- واکنشهای بازدارنده جفت گیری
- کاهش فعالیتهای تغذیه ای در مولدین
- مسدود شدن اندامهای تنفسی
- تحریک و اختلال دستگاههای با اهمیت در تنفس
- کاهش کیفیت مولدین و کاهش بازدهی آنها در کارگاهای تکثیر و محیط طبیعی
- افزایش حساسیت ماهی ها نسبت به بیماریها
- حساسیت زیاد تخم های رشد یافته ماهی به آلودگی نفتی
- ایجاد مسمومیت برای تخمهای رشد یافته در غلظت های مختلف نفتی
- از نشانه های بارز آلودگی نفتی بد طعم شدن گوشت ماهیان در غلظت های بسیار کم مواد نفتی حدود 02/0 واحد در هزار است.
- از عوارض ناهنجار آلودگی نفتی، اختلال و کاهش باروری ماهیان و ترک نمودن زیستگاههای طبیعی خود همچنین تغییر حالات رفتاری آنها است مواد نفتی و مشتقات آن از طریق شبکه غذایی وارد بدن موجودات آبزی شده و در جگر و کیسه صفرا تجمع می یابد.
- مواد نفتی بلعیده شده مستقیما وارد معده می شود که پس از مصرف از طریق ادرار، مدفوع ماهی،در محیط آلوده خارج می گردد.
- پوشیده شدن سطح آبششها به مواد نفتی و عدم امکان تبادل گازهای اکسیژن و دی اکسیدکربن میان خون،هوا منجربه خفگی مرگ آنها می گردد.
- بیشترین خسارات ناشی از آلودگی نفتی متوجه اجتماعات ماهیان جوان و بالغ می گردد که در آبهای کم عمق زیست می کنند.
بررسیهای به عمل آمده نشان داده که ماهیان صید شده آلوده به ترکیبات سبک نفتی دچار تغییرات ژنتیکی و سرطان پوست و آبشش شده اند.
مسئله آلودگی نفت به صورت تاثیرات دراز مدت یا کوتاه مدت نمایان می شوند . اثرات کوتاه مدت در دو دسته قرار می گیرند . دسته اول در نتیجه پوشش نفت که در نهایت موجب خفگی و دسته دیگر دچار مسمومیت ناشی از نفت می گردند . موارد زیر در دسته اول در نظر گرفته می شوند:
- کاهش در انتقال نور
- این امر موجب ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی می شود .
- کاهش در میزان اکسیژن حل شده
- لایه های نفتی سرعت جذب اکسیژن به وسیله آب را بسیار کند می کنند . اندازه گیریها نشان داده که میزان انحلال اکسیژن در طبقات زیر سطوح و لکه های نفتی بسیار کمتر از انحلال اکسیژن در طبقات تحتانی آب است . این موضوع (کاهش اکسیژن) برای موجودات کوچکتر به مراتب خطرناک تر خواهد بود .
- خسارت وارده به پرندگان دریایی
- خفگی
اثرات دراز مدت ترکیبات نفتی در غلظت های پایین بر روی سیستم های زنده سریع آشکار نمی شود . ترکیبات هیدروکربنی اشباع با نقطه جوش بالا و آروماتیک ها می توانند اثرات فجیعی بر روی انواع گوناگون موجودات دریایی داشته باشند.ثابت شده است که مواد نفتی حتی در مقادیر کم باعث انواع تاثیرات بر ارگانیسم های دریایی می‌شود. ارگانیسم ها ترکیبات نفتی را از طریق آب، رسوبات و غذا در بدن خود انباشته می کنند. بعضی از مواد نفتی خام حاوی مواد سمی هستند که سمیت آنها بستگی به نوع ماده نفتی یا عملیات تصفیه ای دارد که منجر به سمی تر شدن آن ماده نسبت به نفت خام می‌گردد.
بنظر می رسد که آلاینده های نفتی به عنوان یک عامل استرس زا درآبزیان بسیار گسترده تر و شاید با اهمیت تر از موجودات خشکی زی باشد . مثلاً« استرس زاهای» آلاینده آب جزئی از عوامل استرس زای معمولی در زندگی ماهیان هستند که مثلاً برای پستانداران خشکی زی چندان اهمیتی ندارند . زیرا ماهی در آب غوطه ور است و سطوح بسیار ظریف و آسیب پذیر تنفسی خود را مستقیماً در تماس با آب است . غیر از این ماهیان دریایی مجبورند آب بنوشند . همچنین وجود تعداد بسیار زیاد گیرنده های شیمیائی در روی پوست این مسئله را توجیه می نماید که چرا وقتی ماهی در آب آلوده قرار می گیرد واکنش های متراکم و بهم پیوسته استرس در بدنش ظاهر می گردند .
بطور کلی وقتیکه یک ماهی تحت اثر عوامل استرس زا قرار می گیرد ، ماهی از دو طریق به این عامل پاسخ می دهد ( در واقع مغز این هماهنگی را ایجاد میکند ): یکی از طریق محور هیپوتالاموس ـ اتونومیک ـ آدرنال« مدولا» که در ماهیان در واقع موجبات ترشح بافت کرومافین و کاتکولامین ها را فراهم می آورد و دیگری از طریق محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال است .
از جمله فاکتورهائی دیگر که بطور مستقیم و بدون پاسخ های استرسی درون بدون ماهی در کار تولیدمثل اخلال ایجاد می کنند میتوان به آلاینده های آب اشاره کرد مثال های فراوانی از نقش آلوده کننده ها ـ فلزات سنگین و PH پائین آب روی کاهش استعداد هم آوری ـ کاهش درصد لقاح ـ کاهش بازماندگی نوزادان و غیره درفیزیولوژی ماهی وجود دارند .یکی از مهم ترین پاسخ‌های غدد درون‌ریز به عوامل محیطی، پاسخ گنادهاست. در مورد هورمون‌های جنسی، در اثر آلودگی‌های فلزات سنگین (کادمیوم، سرب و ...)، آفت‌کش‌ها (poly PCBs=Chlorinated Biphenyls)، پساب کاغذسازی و نیز پساب کودهای شیمیایی، ترکیبات نفتی ،سطح هورمون‌های گنادوتروپین زیاد می‌شود. مطالعات بسیار زیادی در این زمینه بر روی ماهیان انجام شده است. مشخص شده که تغییر مقدار تستوسترون، شاخص خوبی برای آلودگی به ترکیبات استروژنیک است.دانشمندان دریافته‌اند که عوامل فیزیکی دیگری مانند کمبود O2 محلول و نیز میدان مغناطیسی ممکن است موجب آشفتگی در ترشح هورمون‌ها شود. کمبود O2 یا هیپوکسی (Hypoxia) ممکن است سبب آشفتگی‌های زیادی در ترشح هورمون‌های غدد درون‌ریز شود. فعالیتهای انسانی، مواد آلی، کودهای استفاده شده در کشاورزی و عوامل گندزدا، به کاهش غلظت O2 محلول در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌انجامد. از طرف دیگر، کمبود O2 به کاهش رشد، کوچک ماندن جثۀ ماهی و همچنین توقف رشد تولید مثلی آن منجر می‌شود.آلودگی نفتی در زمینه های مختلف و یا از طروق مختلف به طور مستقیم و غیر مستقیم بر ماهیگیری و شیلات ، لطمه وارد می آورد و یا با از بین بردن ماهی ها و یا موجوداتی که ماهی از آنها تغذیه می کند در میزان صید کاهش به وجود می آورد و یا با آلوده کردن محیط زیست یعنی آب دریا ، فعالیت صیادی و ماهیگیری را مشکل و غیر ممکن می سازد.