چکیده
این تحقيق باهدف بررسی روند تغییرات کمی و کیفی نظیر تعداد، میزان صید و استحصال خاویار، ترکیب جنسی، سن، طول، محاسبه صید در واحد تلاش ماهیان خاویاری، بررسی روند صید آنها و پراکنش صید ماهیان خاویاری به تفکیک گونه در مناطق و زمان‌های مختلف طی سال‌های 97-1395 به اجرا در آمد. اطلاعات زیست‌سنجی ماهیان صید شده از تمامی صیدگاه‌های استان‌های شمالی جمع‌آوری گرديد. صيد در واحد تلاش (CPUE) در صیدگاه‌ها بر اساس قايق، روز، صد رشته دام و پره‌ها بر اساس تعداد پره کشی برآورد گرديد. آمارهای صید اعم از تعداد ماهیان خاویاری صید شده، میزان صید نشان از کاهش مقادیر صید طی سال‌های 97-1395 می‌باشد در صیدگاه‌های هر سه استان، تعداد و وزن صید در سال‌های موردمطالعه کاهش، ولی در پره‌ها تعداد و وزن صید ماهیان خاویاری افزایش یافتند. تاس‌ماهی ایرانی با 8/74-9/70 درصد و پس از آن ازون برون با حدود 20 درصد گونه غالب صید بودند. از لحاظ وزنی تاس‌ماهی ایرانی بیشترین سهم وزنی صید و فیل‌ماهی در رتبه دوم قرار دارد. میزان استحصال خاویار در صیدگاه‌ها 4/58 درصد کاهش و در نقطه مقابل پره‌ها 169 درصد افزایش داشته است. در سال‌های 95 الی 97 بين 55 الي 65 درصد از کل خاویار به‌وسیله تاس‌ماهی ايراني تأمین شد. میزان صید در واحد تلاش کل ماهیان در صیدگاه‌های ماهیان خاویاری سال 97 نسبت به سال 95 به میزان 7/48 درصد کاهش و پره‌های صیادی به مقدار 4/5 درصد افزایش یافت. بیشترین صید در واحد تلاش هم در صیدگاه‌ها و هم پره‌های صیادی در هر سه سال در استان گلستان بود. فیل‌ماهی صرفاً در استان گلستان، تاس‌ماهی ایرانی در استان گلستان و مازندران، ازون برون در مناطق مرکزی (استان مازندران) و گیلان بیشترین صید در واحد تلاش را داشته‌اند. میانگین طولی گونه ازون برون افزایش‌یافته ولی در تاس‌ماهی ایرانی تغییر چندانی صورت نگرفته است. ماهیان نر در گونه تاس‌ماهی ایرانی جنس غالب بوده در سال 95 فیل‌ماهی ماده و در سال 97 جنس نر بیشترین سهم را درصید این‌گونه داشتند. این تغییر به دلیل افزایش سهم جنس ماده در پره‌های صیادی می‌باشد. ماهیان ماده گونه ازون برون نیز گونه غالب بودند. بیشترین کیفیت خاویار گونه‌ها رقم یک بوده ولی در مهرماه درصد خاویار رقم دو پره‌های صیادی و هم در صیدگاه‌ها نسبت به سایر ارقام بیشتر بود. میانگین وزن ماهیان صید شده در دام‌های صید ماهیان خاویاری به‌مراتب بیشتر از پره‌ها است. درصد وزن خاویار به وزن بدن ماده رسیده در ازون برون3/18درصد، تاس‌ماهی ایرانی 6/18درصد و فیل‌ماهی 9/12 درصد بوده است. باتوجه‌به كاهش شدید تكثير طبيعي و همچنین تکثیر مصنوعي ماهیان خاویاری در سال‌های اخیر و عدم حفاظت مناسب از ذخایر مخصوصاً بچه ماهیان خاویاری به نظر می‌رسد که جمعيت این ماهیان در سال‌های آتی نیز روند شدید كاهشی خود را ادامه داده و طی ده سال آینده به حداقل میزان خود برسد. اجرای طرح جامع حفاظت از منابع ماهیان خاویاری به‌منظور کاهش صید قاچاق،توجه بیشتر به فراهم نمودن شرایط جهت تکثیر طبیعی، مصنوعی و رهاسازی بچه ماهیان و همکاری همه جانبه اجرایی و تحقیقاتی کشورهای حاشیه دریای خزر از اعم فعالیتهای مهم در احیا و حفظ ذخایر بارزش ماهیان خاویاری می‌باشد.