چکیده
آنچه مسلم است محدودیت‌های غذایی ناشی از عوامل مختلف محیطی، اقلیمی و ...، به عنوان یکی از شاخص های مهم، موجب گردیده تا بشر برای تامین نیازمندی های خود که با رشد جمعیت، اهمیت دسترسی به غذای سالم و ارزان را بیش از پیش نمایان می سازد ، در طی اتخاذ یک رویکرد استراتژیک، برای تولید به سمت منابع آبی و دریاها هدایت شود. براساس آخرین آمار FAO ميزان صيد ماهيان خاویاری در دریای خزر از 3/16 هزارتن در سال 1990 با 7/97 درصد كاهش، به مقدار 380 تن در سال 2009 رسیده است. در آبهاي ايراني درياي خزر نیز ميزان صيد ماهیان خاویاری بدون احتساب صید غیر مجاز از حدود 2058 تن در سال 1371 تا شروع ممنوعیت صید ماهیان خاویاری (1393) بیش از 99 درصد کاهش نشان می¬دهد. سهم صید ماهیان خاویاری از حدود 5/2 درصد از کل صید (1700 تن در سال 1373) به حدود صفر در سال 1388 رسیده است. میزان استحصال خاویار ناشی از صید ضمنی پره های ماهیان استخوانی، به عنوان تابعی مستقیم از میزان صید به شدت کاهش یافته و از 10390 کیلوگرم در سال1386 به مقدار 547 کیلوگرم در سال 1398 رسیده است. طی سال¬های 1393 - 1373 سهم صید ماهیان خاویاری در استان های گیلان حدود 30-20 درصد، مازندران و گلستان حدود 40-30 درصد کل صید بوده است. این روند تراژدیک و دردناک که در قالب آمار ارائه می گردد، مبین یک ناکارآمدی محض و همه جانبه در مدیریت ماهیان خاویاری کشور می باشد که به نابودی خاموش این ذخایر ارزشمند انجامیده که پاسخگویی به چرایی این مهم، خارج از مقوله اصلی این گزارش می باشد. در حال حاضر، 22 گونه (12 گونه اصلی و 10 گونه هیبرید) ماهیان خاویاری در بیش از 35 کشور جهان پرورش داده می¬شوند. بر اساس گزارش فائو، ایران در سال 2017 پس از چین و ارمنستان با تولید 2618 تن گوشت ماهیان خاویاری در مقام سوم جهانی قرار دارد. برنامه ایران در افق 1404 تولید 10000 تن گوشت تاس ماهیان و 100 تن خاویار است. تعداد مزارع فعال ماهیان خاویاری در کشور در سال 1399، 140 مورد و تعداد بچه ماهیان مورد نیاز 1 تا 2 میلیون قطعه گزارش گردیده است. اگرچه تنوع گونه های پرورشی ماهیان خاویاری و پراکنش سایت های پرورشی آنها در استان ها، متناسب با سرمایه گذاری ها، منابع تامین آب و اولویت بندی آن، پیش بینی و چگونگی تامین نهاده اولیه (بچه ماهیان خاویاری با حفظ تنوع ژنتیکی کشور) و ... نیز حائز توجه و اهمیت می باشد و در مجموع میزان تولید ماهیان خاویاری در 8 سال گذشته 5/3 برابر شده است. در این گزارش به مواردی از قبیل وضعیت ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر، دلایل کاهش ذخایر و ابعاد زیست محیطی آن، نقاط ضعف و قوت، فرصت¬ها و چالش¬ها موجود، اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، منابع مرتبط و … اشاره شده است.