چکیده
مطالعه پایش اثرات زیست محیطی پرورش ماهی در قفس در سواحل جنوبی دریای خزر در منطقه نوشهر از پاییز سال 1396 لغایت پاییز سال 1397 به اجرا در آمد. نمونه برداری از بزرگ بی مهرگان کفزی در چهار جهت شمال، شرق، جنوب و غرب پیرامون قفس، در 3 ایستگاه شامل ایستگاه 1 (سایه قفس)، ایستگاه 2 (فاصله 200 متر از قفس) و ایستگاه 3 (فاصله 1000متر از قفس) صورت پذیرفت. نمونه برداری طی چهار دوره شامل قبل از شروع پرورش، شروع فعالیت پرورش، اواسط دوره پرورش و پایان دوره پرورش انجام شد. نمونه برداری از رسوبات با استفاده از رسوب گیر گرب (Grab) با 3 بار تکرار صورت گرفت. نمونه ها پس از جداسازی در آزمایشگاه مورد شناسایی قرار گرفتند. در مجموع، 142363 فرد نمونه جداسازی شدند که با میانگین (±خطای معیار) تراکم 38/51±9/618 عدد در متر مربع و میانگین (±خطای معیار) زی توده 175/0±936/0 گرم در متر مربع بود. بزرگ بی مهرگان شناسایی شده متعلق به 4 رده،6 راسته، 6 خانواده، 7 جنس و7 گونه بودند. بزرگ بی مهرگان شناسایی شده شامل گونه Streblospio gynobranchiata از خانواده Sionoidae ، گونه Hypaniolla kowalewskii از خانواده Amphartidae، گونه Hediste diversicolor از خانواده Nereidae، گونه های Pseudocuma grasiloides و Schizorhincus edoreloides از خانواده Pseudocumidae ، گونه Amphibalanus improvises از خانواده Balaniidae و گونه Cerastoderma glaucum از خانواده Cardiidae بودند. نتایج نشان داد که همه گونه ها در تمامی ایستگاهها حضور داشتند به جز گونه S. edoreloides که تنها در ایستگاه سایه قفس حضور نداشت. در کل، کمترین و بیشترین فراوانی از نظر تراکم مربوط به گونه C. glaucum و H. kowalweskii به ترتیب با 6/2% و 7/21% بود جاییکه 3 گونه شامل H. kowalweskii با 7/21%، S. gynobranchiata با 3/21% و H. diversicolor با 4/20% غالب جمعیت بزرگ بی مهرگان کفزی را تشکیل دادند. در مجموع، فراوانی گونه ها در قسمت سایه قفس با 32%، 200 متری قفس با 35% و در فاصله 1000 متری قفس با 33% بود. در کل، در سایه قفس بیشترین تراکم و زی توده با میانگین (±خطای معیار) به ترتیب 07/208±52/1131 عدد در متر مربع و 408/1±248/5 گرم در متر مربع مربوط به گونه A. improvises بوده است و گونه S. gynobranschiata با میانگین (±خطای معیار) تراکم و زی توده به ترتیب 8/89±95/715 عدد در متر مربع و و 026/0±106/0 گرم در متر مربع در رتبه دوم قرار گرفت. با توجه به خصوصیات فیزیولوژیک گونه A. improvises ، جهت چسبیدن به بسترهای سنگی و چوبی و نیز به جهت چسبیدن به بدنه کشتی ها به گونه کشتی چسب معروف بوده که در این مطالعه به دلیل وجود سازه های قفس میزان فراوانی آن در سایه قفس بیشتر از سایر موجودات کفزی بوده است. در فاصله 200 متری قفس، بیشترین تراکم و زی توده با میانگین (±خطای معیار) به ترتیب 6/128±35/1389 عدد در متر مربع و 046/0±386/0 گرم در متر مربع که به ترتیب متعلق به گونه H. kowalewskii و گونه S. gynobranschiata با میانگین تراکم و زی توده به ترتیب 8/118±85/1148 عدد در متر مربع و و 036/0±209/0 گرم در متر مربع بوده است. در فاصله 1000 متری از قفس، بیشترین تراکم و زی توده میانگین (±خطای معیار) به ترتیب 6/136±10/1405 عدد در متر مربع و 031/0±378/0 گرم در متر مربع که به ترتیب متعلق به گونه H. kowalewskii و گونه S. gynobranschiata با میانگین (±خطای معیار) تراکم و زی توده به ترتیب 25/90±27/909 عدد در متر مربع و و 026/0±209/0 گرم در متر مربع بوده است.در کل دوره، اختلاف معنی داری بین تراکم و زی توده در بین گروههای مختلف بزرگ بی مهرگان کفزی یافت شد (05/0>p) اما بین میزان تراکم بزرگ بی مهرگان کفزی در فاصله های مختلف اختلاف معنی دار وجود نداشت (05/0<p) در صورتیکه این اختلاف از نظر زی توده در بین فواصل یافت شد (05/0>p) که این امر می تواند به دلیل اندازه بزرگ برخی از موجودات کفزی بویژه صدف دوکفه ای C. glaucum و گونه کشتی چسب A. improvises باشد که دارای پوسته صدفی و آهکی ضخیم می باشند. با توجه به این که برخی از گروههای بزرگ بی مهرگان کفزی بویژه H. diversicolor ، H. kowalwskii، S. gynobranchiata وC. glaucum دارای زندگی درون بستر زی (infauna) هستند، لذا ته نشست زایدات ناشی از مواد غذایی مصرف نشده ماهیان داخل قفس و نیز دفع مواد و فضولات ماهیان در قفس می تواند سبب بسته شدن سوراخ های زیستی (Bioturbation) در بستر شود و باعث تغییراتی در محل زیست آنها ایجاد نماید. بنابراین، برای بدست آوردن اطلاعات دقیق تر نیاز به تحقیق در برنامه بلند مدت بر قفس های دریایی می‌باشد.