چکیده
درياي خزر يك سيستم لب شور و به لحاظ ترکیبات شوری آب منحصر بفرد مي باشد، به همین دلیل ارزيابي معيارهاي آلايندگي بر پايه كيفيت آب همين دريا در گذشته و حال قابل تصديق است. لذا مقايسه با استانداردهای جهانی در محدوده آب های دریای خزر، بايستي با احتياط بكار گرفته شود.در این مطالعه اطلاعات از سالهای 1387الی 1389 جمع آوری شده ودرغالب پروژه بررسی گردیده است .در طی این سالها نمونه برداري از هشت نيم خط عمود بر ساحل بصورت فصلي در ايستگاه ها لايه هاي سطحي 10،20،50 و100متر در دو فصل تابستان و زمستان در هشت نيم خط از رسوب بستر اعماق 10، 50، و 100 متر صورت گرفت.نتایج بدست آمده در این بررسی در منطقه جنوب دریای خزر در اعماق کمتر از 100 متر نشان داد که فلزات سنگين در محیط آبی (كادميم ، نيکل، مس، آهن، سرب، و روي) داراي شرايط طبيعي و قابل قبولي براي زندگي آبزيان است. در این بررسی غلظت هيدروکربن هاي نفتي در آب به مراتب کمتر از رسوبات بوده است. از مقايسه ترکيبات 16 PAHs رسوبات درياي خزر با مقادير استاندارد رسوبات NOAA در مي‌يابيم كه در تمامي منطقه جنوب دریای خزر كمتر از حد مجاز است. ناحيه غربي داراي بيشترين غلظت اين ترکيبات نفتی بود. با توجه به اینکه اصولا روند تغييرات غلظت سموم ارگانوکلره در محيط آبي وابسته به ورود آن از طریق رودخانه های منتهی به آن است ، میزان غلظت آن در آب در فصل ها و مناطق مختلف متفاوت بود. بعنوان مثال در فصل زمستان 1387 غلظت ترکيبات سموم ارگانوکلره در محيط آبي روند افزايشي چند ده برابر را داشت. اما غلظت اين سموم در محيط رسوبي بجز فصل زمستان همانند هيدروکربن هاي نفتي و فلزات سنگين، بيشتر از محيط آبي بود. حداکثر میزان درصد سموم در تحقیق 1389 در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب در نواحی میانی، میانی، شرق و غرب و حداکثر درصد ترکیبات سموم در نمونه های آب مناطق ناحیه شرق برابر 75 درصد در فصل بهار مشاهده گردید.همچنین حداكثر غلظت سموم ارگانوكلره در برابر با 86/3 ميكروگرم برليتر بود که در فصل تابستان ، در منطقه نوشهر (ناحیه میانی- a-Endosulfan) و در عمق 50 متر مشاهده گردید. حداكثر مقادير شوينده ها در فصل بهار و تابستان مربوط به مناطق جنوب شرقی و جنوب غربی دریای خزر بود. میانگین غلظت شوینده ها بطور سالانه نشان داد، حداکثر غلظت در منطقه انزلي (ناحیه غرب) برابر 55 میکروگرم برلیتر مشاهده گردید. بطور کلی نتایج بدست آمده از بررسی آلاینده زیست محیطی نشان داد که در شرایط حاضر در دامنه مناسب آبزی پروری دریایی می باشد و با فاصله از ساحل شرایط کیفی آب برای پرورش ماهی در قفس مناسب تر است. البته مواردی از غلظت های بالای آلودگی نیز مشاهده شده است، که به نظر می رسد مربوط به ورود آب از رودخانه ها (سموم کلره کشاورزی، شوینده ها و فلزات سنگین) و یا چرخه عمومی آب از شمال به جنوب و از غرب به شرق (آلودگی های نفتی و فلزات سنگین) بوده است. یکی از راه های عدم مواجهه با این فرآیند ، استقرار سازه های آبزی پروری در فاصله مناسبی از ساحل و در اعماق بیش از 20 متر می باشد.