چکیده
توسعه آبزی پروری بدون توجه به اصول امنیت زیستی و مدیریت بهداشتی مزارع و انتقال ماهیان بین مزارع کشور می تواند به گسترش بیماری ها منجر گردد. بویژه ماهیان زینتی و قرمز که در حجم و تعداد اندک قابلیت جابجایی را دارند این مساله را تشدید می کنند. بر اساس آمار ، استان گیلان، رتبه اول تولید ماهی قرمز و رتبه دوم پرورش ماهیان زینتی را در کشور به خود اختصاص داده است (سالنامه آماری سازمان شیلات ایران، 1397 و معاونت آبزی پروری شیلات گیلان، 1398) اما گزارش های متعددی از تلفات ماهیان قرمز در دست است و تعدادی از پرورش دهندگان از طریق اداره کل شیلات استان گیلان، متقاضی بررسی وضعیت بهداشتی مزارع خود شده اند. در این پژوهش عوامل انگلی، باکتریایی و ویروسی در 4 مزرعه بزرگ پرورش ماهی قرمز در استان گیلان که برای همکاری داوطلب شدند مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری بصورت فصلی و انتخابی انجام شد و ماهیان بطور زنده به آزمایشگاه منتقل شدند. عوامل باکتریایی به روش افتراقی و بیوشیمیایی جداسازی وشناسایی شدند و بیماری های ویروسی ویرمی بهاره کپور(SVC ) و بیماری هرپس ویروسی ماهی کوی(KHV) که بیماری های مسری لازم الاخطار هستند (OIE, 2019) به روش کشت سلولی، PCR، RT-PCR و آنتی بادی درخشان غیر مستقیم بررسی شدند. به منظور بررسی های ویروس شناسی، نمونه برداری از اندامهای داخلی شامل کلیه و طحال انجام شد و هوموژن بافت های هدف پس از گذراندن از فیلتر 45/0 میکرون بر روی تیره سلولی EPC تلقیح گردید تا در صورت مشاهده اثرات آسیب سلولی مراحل تایید تشخیص ویرمی بهاره کپور به کمک روشهای آنتی بادی درخشان، RT-PCR انجام شود و تشخیص هرپس ویروس ماهی کوی به روش PCR بافتهای هدف انجام شد. رنگ آب در استخرهای مختلف تفاوت داشته و ازکاملا شفاف تا سبز زیتونی متفاوت بود که نشان از اختلاف مدیریت کلی پرورش از جمله مدیریت کیفیت آب می باشد. حداقل عمق قابل مشاهده با صفحه سکشی یا سکچی یا سشی دیسک (Secchi disk ) در مزارع مورد مطالعه 30 تا 40 سانتی متر بود. استخر هایی که از چاه نیمه عمیق یا عمیق به عنوان منبع آبی استفاده می کردند در مقایسه با آنها که از آب کانال و رودخانه بهره مند بودند تلفات بسیار کمتری داشتند. از ماهیان مورد مطالعه 12 گونه انگل مختلف شناسائی شد. از گروه مژه داران چهار گونه Trichodina sp.، Ichthyophthirius multifiliis، Chilodonella sp. و Apiosoma sp. ؛ از دیژن ها یک گونه Diplostomum spathaceum ؛ از سخت پوستان انگل Lernaea cyprinacea و از مونوژن ها پنج گونه داکتیلوژیروس D. anchoratus, D.vastator, D.intermedius, D.formosus, D.baueri و یک گونه ژیروداکتیلوس G.kobayashi از این ماهیان شناسائی شد. آلودگی به مونوژن ها در اغلب کارگاههائی که تلفات داشتند بطور معنی داری بیشتر از سایر کارگاهها بود(05/0>p). همچنین شدت آلودگی به G.kobayashi ، تریکودینا و نیز تراکم جلبک های اوگلنوفیسه در دستگاه گوارش ماهیان مزارع واجد تلفات بیشتر بود. آزمایشات باکتری شناسی نشان داد جدایه های جداسازی شده از ماهی قرمز و آب استخر در فصول مختلف سال شامل Enterobacteriaceae، Pseodomonas sp.، .sp Aeromonas Sterptococcus sp. ، Vibrio sp،sp. Micobacterium بودند. بیشترین و کمترین درصد فراوانی باکتری در ماهی، بترتیب متعلق به جنس سودوموناس (6/33%) و استرپتوکوکوس (3/7%) بود . نتایج آزمایشات کشت سلولی، آنتی بادی درخشان غیر مستقیم و PCR و RT-PCR حاکی از عدم وجود رابدو ویروس کارپیو و هرپس ویروس کوی در نمونه های مورد آزمایش بود. به این ترتیب که در PCR دستی باند bp 470 مربوط به SVCV و باند bp 292 مربوط به KHV در هیچیک از نمونه ها تایید نشد. با توجه به نتایج تحقیق به نظر می رسد که عوامل غیر ویروسی مانند مدیریت آب و تغذیه و بروز بیماری های باکتریایی و شیوع برخی انگلها به عنوان علت اولیه تلفات دوره ای و شبانه ماهیان قرمز در برخی مزارع مورد آزمایش است و با مدیریت بهداشتی مزارع قابل کنترل و پیشگیری می باشد.