چکیده
تالاب انزلي جزء مهمترین تالاب های ایران و ارزشمندترین تالاب در سواحل ایرانی دریای خزر بحساب میاید. این تالاب داراي اهميت هاي اقتصادی، ورزشی، تفریحی، اشتغال زایی و از جمله حفظ تنوع ژنتیکی بوده و ضمن دارا بودن گونه های خاصی از ماهیان تالابی، محلی برای مهاجرت و تخمریزی ماهیان مهاجر می باشد. ضمنا این تالاب مکان بسیار مهمی در رهاسازی بچه ماهیان تکثیر شده توسط شیلات برای بازسازي ذخاير ماهيان می باشد. بررسی پراکنش و فراوانی ماهیان در 4 حوضچه شرقي، غربي ، مركزي و جنوبي و نیز ناحیه شمال (و مصب) تالاب انزلي و همچنین در 11 رشته رودخانه دائمی شامل چافرود، بهمبر، مرغک، خالکایی، پلنگ ور، ماسول رودخان، سیاه درویشان (شاخرز)، پسیخان، پیربازار، تشرود و شیجان رود، از فروردین 1395 تا شهریور 1396 و با هدف شناسایی، بررسی پراکنش و فراوانی گونه های ماهیان بومی و غیر بومی و مهاجر و آب شیرین و همچنین تعیین ساختار طولی، وزنی ، سنی و نسبت جنسی ماهیان مهم در حوضه تالاب انزلی صورت گرفت. برای صید ماهیان در داخل تالاب و رودخانه ها از الکتروشوکر استفاده شد و بدین منظور در هر منطقه داخل تالاب و هر رودخانه 3 تا 5 ایستگاه انتخاب شد. نتایج بررسی حدود 20 هزار نمونه ماهی حوضه تالاب انزلی نشان داد اين ماهيان متعلق به 57 گونه از 15 خانواده بودند که خانواده های كپور ماهيان، گاوماهيان، شگ ماهیان و سوف ماهیان به ترتیب با 26، 9، 4 و 3 گونه بیشترین تعداد گونه را داشتند. در داخل تالاب انزلی 43 گونه، در ناحیه خروجی تالاب 27 گونه و در مجموع حدود 52 گونه در داخل تالاب انزلی و خروجی شناسایی شد. در کل رودخانه ها نیز 38 گونه ماهی صید شد که سیاه درویشان با 34 گونه و مرغک شاندرمن با 11 گونه به ترتیب بیشترین و کمترین گونه را دارا بودند. همچنین 31 گونه جزء ماهیان آب شیرین، 9 گونه مربوط به ماهيان مهاجر به رودخانه، 12 گونه مصبی و چند گونه نیز چند زیستگاهی بودند. همچنین 13 گونه غیر بومی و 44 گونه اندمیک یا بومی بودند. از نظر پراکنش، شاه کولی خزری و کاراس وحشی بیشترین پراکنش را در تالاب و رودخانه ها (100 درصد) داشتند. بررسی فراوانی ماهیان نشان داد که داخل تالاب، به ترتیب ماهیان گامبوزیا با 8/22% ، کاراس با 7/19% ، تیزکولی با 1/12% و سیم نما با 1/10% غالب بودند. همچنین در رودخانه های وارده به تالاب انزلی، نیز خیاطه ماهی با 8/24، سیاه ماهی با 1/17 و گاوماهی ایران با 6/16 درصد بیشترین فراوانی را در بین 38 گونه شناسایی شده داشتند. در یک نتیجه گیری می توان گفت که وضعیت 2 گونه سیم نما و کپور معمولی فعلا مشکلی ندارد، 3 گونه سیم، سرخ باله و اردک ماهی در معرض آسیب قرار دارند اما وضعیت 7 گونه دیگر اقتصادی تالاب شامل ماش ماهی، سس ماهی سرگنده، کولمه، لای ماهی، اسبله، سوف حاجی طرخان و سوف سفید کاملا وخیم بوده و نیاز به توجه جدی دارد. بررسی برخی خصوصیات تولید مثلی ماهیان اقتصادی مهم درتالاب انزلی شامل اردک ماهی، سیم نما، کاراس،کپورمعمولی، تیزکولی، سوف حاجی طرخان، سرخ باله و لای ماهی نیز طی این طرح، صورت گرفت. در تمام ماهیان میانگین طول و وزن ماده ها بیشتر از نرها بود و در بیشتر آنها تفاوت معنی دار وجود داشت. غالبیت سنی افراد بالغ در ماهیان نر مورد بررسی از 2 تا 5 سال ودر ماهیان ماده از2 تا 7 سال متغیر بود. نسبت جنسی در اردک ماهی، تیزکولی و سوف حاجی طرخان به نفع نرها و در بقیه غالبیت با ماده ها بود و این نسبت در تمام ماهیان اختلاف معنی دار داشت. سن بلوغ در ماهیان کاراس، تیزکولی و سوف حاجی طرخان 1 ، در اردک ماهی وسیم نما 2 و در کپورمعمولی 3 سال تعیین شد. براساس شاخص گنادی و مراحل رسیدگی جنسی، فصل تخمریزی اردک ماهی دی تا بهمن، سوف حاجی طرخان در زمستان و بقیه کپورماهیان در بهار و تابستان تعیین شد. بیشترین میزان میانگین هماوری مطلق به ماهی کپور با 238014 عدد وکمترین میزان آن به ماهی سیم نما با 6898 عدد تخم تعلق داشت. قطر متوسط تخم ماهیان از 89/1 میلی متر در اردک ماهی تا 62/0 میلی متر در ماهی تیزکولی نوسان داشت. طی این طرح، بررسي شاخص های غذایی کپور نقره ای، تیزکولی، کپور علفخوار، سرخ باله، کپور معمولی، کاراس، اردک ماهی و سوف حاجی طرخان صورت گرفت. نتایج نشان داد که شدت تغذیه دو گونه بالای 400 ، سه گونه 200 تا 400 و سه گونه زیر 110 بوده و این شاخص تغییرات فصلی داشت به طوری که کمترین مقدار آن مربوط به زمستان ولی بیشترین مقدار آن بسته به گونه ماهی، بهار، تابستان یا پاییز بود. بررسی نشان داد در روده 92% کپور نقره ای، 94% تیزکولی، 84% کپور علفخوار، 86% ماهی سرخ باله، 75 % کپور معمولی، 98% ماهی کاراس و لوله گوارش 81% اردک ماهی و 62% نمونه های سوف حاجی طرخان غذا وجود داشت که نشانگر پرخوری 6 گونه و نسبتا پر خوری کپور معمولی و سوف حاجی طرخان می باشد. در روده کپور نقره ای 39 جنس فیتوپلانکتون و 2 جنس زئوپلانکتون ، در روده تیزکولی 7 جنس از گیاهان، 7 گروه از کفزیان، 8 گروه از بی مهرگان نکتونی و 5 گونه از ماهیان و همچنین 22 جنس فیتوپلانکتون و 4 گروه زئوپلانکتون، در روده کپور علفخوار 5 جنس از گیاهان عالی، در روده سرخ باله 6 جنس از گیاهان، 13 گروه تا جنس از کفزیان، 3 گروه از بی مهرگان داخل ستون آب و 2 گونه ماهی، در روده کپور معمولی علاوه بر دتریت، اجزای گیاهان، جلبک های رشته ای، 12 بی مهره از کرم ها، نرم تنان، سخت پوستان، حشرات و 3 گونه ماهی و همچنین 21 فیتوپلانکتون و 3 زئوپلانکتون و در روده کاراس 45 جنس فیتوپلانکتون، 16 زئوپلانکتون، 4 کفزی و یک ماهی شناسایی شد. در معده اردک ماهی 2 زئوپلانکتون، 9 بی مهره و 28 گونه ماهی و در معده سوف حاجی طرخان 3 حشره، 2 سخت پوست و 6 گونه ماهی شناسایی شد. در مجموع می توان گفت که اردک ماهی، تیزکولی و کپور معمولی بیشترین تنوع غذایی را داشتند.