به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علمی کشور، صبح امروز ۲۲ مرداد ۱۴۰۴، به مناسبت روز ملی دریای خزر، سازمان شیلات همایشی با عنوان «گرامیداشت روز ملی دریای کاسپین» به صورت حضوری و وبیناری در سازمان شیلات ایران برگزار کرد. این همایش با تمرکز بر نقش و جایگاه سازمان شیلات ایران در بهرهبرداری پایدار از منابع آبزی، مدیریت حفاظت زیستگاهی، بهرهبرداری پایدار از منابع شیلاتی، اکوبیولوژی، ارزیابی کیفی آب و رسوبات حوزه جنوبی دریای کاسپین، و رویکردهای مدیریت صید و ذخایر با تاکید بر ماهیانه دریای خاویاری برگزار شد.
محمدصدیق مرتضوی، رئیس موسسه، در این نشست به موضوعات مرتبط با حفاظت زیستگاهی و بهرهبرداری پایدار از منابع و ذخایر شیلاتی دریای خزر پرداخت و اظهار داشت: امیدوارم بتوانیم به یک برنامه مدیریتی جامع و فراگیر برای مدیریت اکوسیستم دریای خزر برسیم.
وی افزود: تنوع بومسازگانها و زیستگاههای ساحلی دریای خزر قابل توجه است و شامل ۴۴ تیپ زیستگاه اختصاصی در قالب ۱۴ گروه زیستگاهی میشود که نشاندهنده تنوع زیستی بالای این اکوسیستم است.
مرتضوی ادامه داد: عوامل مؤثر در تنوع زیستگاههای ساحلی و عناصر شکلدهنده ساحل دریای خزر، در درجه نخست فرایندهای زمینشناختی هستند که طی دو میلیون سال گذشته چهره عمومی سواحل را ایجاد کردهاند. رسوبات رودخانهای، امواج، جریانها و کاهش تراز سطح آب نیز از دیگر عوامل شکلدهنده ساحل هستند. تغییر تراز آب دریا موجب تغییر عملکرد موج و جریان، تغییر تراز آب زیرزمینی و ایجاد عوارض ریختشناختی جدید میشود. همچنین سواحل دریای خزر بر اساس نوع فرایندهای قالب و اثرات خشکی به دو دسته کلی سواحل دلتایی و غیر دلتایی تقسیم میشوند.
وی با اشاره به اهمیت بالای این اکوسیستم گفت: مناطق گستردهای تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و تالابهای بینالمللی ناحیه هیرکانی و سواحل آن شامل پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده هستند که به حفظ توان تولید این اکوسیستم کمک میکنند.
مرتضوی در ادامه به چالشهای زیستبومی دریای خزر اشاره کرد: یکی از مهمترین چالشها که از سال ۱۹۸۲ آغاز شد، ورود گونههای مهاجم و غیر بومی است. گونه آزولا در تالاب انزلی مشاهده شد، در سال ۱۹۹۷ شانهدار دریای خزر آسیبهای جدی به اکوسیستم وارد کرد و در سال ۲۰۱۵ گونه سنبل آبی به عنوان مهمان ناخوانده مشاهده شد که آثار آن همچنان باقی است.
وی افزود: منابع آلاینده عمده شامل فاضلابهای شهری و خانگی، فاضلابهای صنعتی و پساب کشاورزی هستند. در نوار شمالی کشور، بسیاری از شهرها فاقد سیستم تصفیه فاضلاب هستند که این معضل باعث کاهش تنوع زیستی اکوسیستم شده است.
رئیس موسسه در خصوص فعالیتهای ماهیگیری گفت: ماهیگیری غیرقانونی، بدون زمان، مکان و ابزار مشخص و بدون گزارش و مجوز، اثرات زیستمحیطی گستردهای دارد. تغییرات اقلیمی و پسروی آب در نوار ساحلی نیز مشاهده میشود و گسترش گیاهان علفی شورپسند خشکیپسند در این نواحی قابل توجه است.
وی افزود: در موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، مراکز و پژوهشگران فعال داریم که وظیفه پایش موضوعات بیولوژی، اکولوژی و آلایندههای دریای خزر را بر عهده دارند و نتایج به دست آمده در مدیریت اکوسیستم به کار گرفته میشود. برنامه داریم در سال جاری با همکاری سازمان محیط زیست یک برنامه جامع مشترک تنظیم کنیم.
مرتضوی درباره ذخایر دریای خزر بیان داشت: سه گروه مهم ماهی شامل خاویاری، کیلکا و استخوانی با سه روش متفاوت صید میشوند. همچنین به صید سه گونه ماهی سفید، کفال طلایی و کپور دریایی پرداخته میشود. در سالهای اخیر روند کاهشی مشاهده شده است، اما فعالیتهای سازمان شیلات در رهاسازی و بازسازی ذخایر نیز انجام شده است؛ با این حال عوامل تخریب بیش از آن چیزی است که مشاهده میکنیم و نیازمند نگاه جامعتری هستیم.
وی ادامه داد: با وجود کاهش شدید شانهدار مهاجم و نقش آن به عنوان تغذیهکننده، ذخایر آنچوی و چشمدرشت احیا نشده و در معرض خطر هستند، اما میزان ذخایر کیکهای معمولی طی سه دهه گذشته روند افزایشی داشته و جایگزین دو گونه دیگر شده است.
مرتضوی درباره نوسانات تراز آب و کاهش آن گفت: علل اصلی شامل تغییر اقلیم و گرم شدن هوا، کاهش بارش و افزایش تبخیر، و همچنین سدسازی بر روی رودخانه ولگا و کاهش ورودی آب به دریاست. این عوامل موجب نوسانات سطح تراز آب و اثرات قابل توجه بر زیستگاههای ساحلی شدهاند. مدیریت جامع برای بازگرداندن اکوسیستم به حالت طبیعی ضروری است.
وی افزود: تغییر تراز آب دریا سبب تغییر عملکرد موج و جریان، تغییر تراز آب زیرزمینی و ایجاد عوارض ریختشناختی بر اساس جنس و شیب ساحل میشود. جابجایی خطوط ساحلی نخستین اثر محسوس نوسانات تراز آب است. افزایش تراز آب طی دو دهه گذشته موجب زیر آب رفتن حدود ۳۰ هزار کیلومتر مربع از سواحل شده است. اثر نوسان تراز آب بر سواحل بسته به شیب و جنس بستر متفاوت است؛ سواحل کمشیب شمالی و بخشهای شرقی، تنها جابجایی خط ساحلی را تجربه کردهاند و سواحل با شیب متوسط در بخشهایی از آذربایجان و سواحل مرکزی گیلان و شرق مازندران با افزایش تراز آب مردابهای کوچک بین پشتههای ماسه و سرزمینهای اصلی تشکیل شدهاند که زیستگاه جدیدی برای بسیاری از آبزیان فراهم کرده است.
وی پیشبینی کرد: سطح دریا در سناریوهای انتشار متوسط تا زیاد تا پایان قرن جاری بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش مییابد که ناشی از افزایش تبخیر و عدم جبران آن با بارش است. سیاستگذاری فرامرزی و تعاملات منطقهای، تقویت اثربخش و پایدار برای مقابله با این چالش جدی ضروری است. کشورهای ساحلی دریای خزر باید سیاستها و رویکردهای یکپارچه، هماهنگ و همهجانبه را در دستور کار قرار دهند.
مرتضوی در پایان تاکید کرد: حفظ و ادامه جریان آب از رودخانهها، به ویژه ولگا، بسیار مهم است تا سهم قابل توجهی از تلفات و پیامدهای ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند گرم شدن هوا، تبخیر و کاهش بارندگی جبران شود؛ در این فرآیند، ملاحظات محیط زیستی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای تداوم پایداری و انصاف از اهمیت بالایی برخوردار است.