به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان – بندرعباس، به مناسبت روز ملی خلیج فارس، در تاریخ دهم اردیبهشت ماه نشست علمی تخصصی با سخنرانی دکتر شریف روحانی مشاور و قائم مقام موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، دکتر تقوی مشاور رئیس موسسه، خانم دکتر لک رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و دکتر مرتضوی رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان و با حضور روسا و کارشناسان مراکز تحقیقاتی وابسته به موسسه تحقیقات عاوم شیلاتی کشور، کارشناسان و مدیران سازمان های اجرایی مانند ادارات شیلات و محیط زیست هرمزگان و جمع کثیری از دانشگاهیان و دانشجویان به صورت مجازی به مدیریت پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان برگزار گردید.
دکتر شریف روحانی در سخنان افتتاحیه مراسم، ضمن تبریک روز ملی خلیج فارس، این اکوسیستم آبی را با داشتن ذخایر استراتژیک، سومین خلیج بزرگ جهان با مساحتی در حدود 240 هزار کیلومتر مربع و عمق متوسط 36 متر و حداکثر 94 متر برشمرد که توسط تعداد هشت کشور احاطه شده است.
وی با اشاره به اینکه این منطقه، شاهراه حامل های نفتی جهان می باشد به وجود بیش از 800 سکو و تاسیسات نفت و گاز و 25 پایانه نفتی و تردد حدود 25 هزار تانکر بزرگ که حدود 60 درصد نفت جهان را از طریق تنگه هرمز منتقل می نمایند، اشاره نموده و گفت: وجود پایگاه ها و شناورهای بزرگ نظامی، تردد زیردریایی های هسته ای و مانورهای نظامی دریایی می تواند باعث شکنندگی و تحدید این اکوسیستم باشند. همچنین گفته می شود بعد از جنگ ویتنام، بدترین خسارت های زیست محیطی را جنگ عراق و کویت در سال 1991 به دنبال داشته است که منجر به ورود بیش از 10 میلیون بشکه نفت به اکوسیستم خلیج فارس با وسعت 700 کیلومتر مربع گردید.
دکتر شریف روحانی، به رشد اقتصادی بالا در منطقه به خاطر وجود ذخایر نفتی و اکوتوریسم اشاره کرد و افزود: کشور امارات بزرگترین جزیره مصنوعی جهان را در سواحل خود ایجاد کرده که مرزهای خشکی را تغییر داده و باعث ایجاد استرس بالایی به اکوسیستم منطقه شده است. در عین حال، تردد زیاد کشتی ها، نفتکش ها و شناورهای حامل سوخت، تخلیه آب توازن کشتی ها و وجود آب شیرین کن های تاثیر گذار بر شوری آب، تخریب نوزادگاه های آبزیان دریایی، جنگل های حرا و جوامع مرجانی از دیگر مخاطرات اکولوژیکی اکوسیستم خلیج فارس به شمار می رود.
دکتر شریف روحانی، عدم تصفیه و یا تصفیه ناقص فاضلاب های شهری و صنعتی در کشورهای مستقر در حاشیه، وجود و توسعه نیروگاه های هسته ای، پدیده جهانی گرم شدن هوا و تغییر اقلیم را نیز از دیگر عوامل تهدید کننده اکوسیستم خلیج فارس دانست.
این مقام مسئول با اشاره به کمرنگ شدن ارتباط با سازمان منطقه ای راپمی، خواستار همکاری مداوم کشورهای حوزه خلیج فارس جهت تولید و تبادل اطلاعات در حوزه های مختلف به ویژه آلاینده ها، صید و صیادی، گونه های آبزی مهاجم، اثرات تغییر اقلیم، فرهنگ سازی و آموزش و ترویج، توسعه تشکل های مردم نهاد و توسعه مجامع علمی گردید و برای حرکت به سمت اقتصاد سبز و حفظ پایداری هرچه بیشتر اکوسیستم خلیج فارس، اتحاد کشورهای منطقه و وضع قانون جهت پرداخت مالیات سبز برای کلیه منابع و صنایع آلاینده دریایی، اصلاح حکمرانی در بهره برداری از ذخایر خلیج فارس را ضروری دانست ودر ادامه افزود این مالیات باید به گونه ای باشد که صرف توسعه تحقیقات. پایش و بازسازی ذخایر شود.
دکتر شریف روحانی، تلاش صیادی را در حال حاضر بالاتر از ظرفیت قابل استحصال دانست که به دلیل مسائل سیاسی و معضلات اجتماعی تحت شعاع قرار گرفته است. همچنین حفظ سلامت زیست محیطی اکوسیستم حرا و جزایر مرجانی را از ضروریات برشمرد و ادامه داد: این در حالی است که در بخش توسعه آبزی پروری به خصوص پرورش ماهی در قفس، اشاره شد که توسعه این صنعت باید با مطالعات دقیق و نظارت و پایش دایمی همراه باشد همچنین غذای مصرف نشده و فضولات باید مدیریت شده و حذف شوند تا پایداری اکوسیستم و تولید پایدار داشته باشیم. به ازای تولید هر تن ماهی پرورشی از قفس های دریایی 44 کیلوگرم ازت تولید می گردد و قابل توجه است که میزان 20 میکروگرم در لیتر ازت برای درختان حرا و جوامع مرجانی زیان آور می باشد. فضولات ماهی پرورشی، مواد شیمیایی دارویی مورد استفاده در قفس ها، تجمع مواد آلی از موارد قابل توجه در صنعت پرورش ماهی در قفس است که می تواند باعث بلوم جلبکی در منطقه شود.
در پایان ایشان با اشاره به توانمندی های موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تاکید کرد: این موسسه با دارا بودن سه پژوهشکده و ایستگاه های تحقیقاتی تابعه آنها در سواحل شمالی خلیج فارس و همچنین تعداد 10 پژوهشکده و مرکز تحقیقاتی در دیگر استان ها در حفظ و حراست از اکوسیستم خلیج فارس، دارای فعالیت های علمی بسیار ارزنده بوده و نقش کلیدی را ایفا می نماید.
در ادامه این نشست، دکتر تقوی در خصوص آنالیز اقتصادی- اجتماعی صید شناورهای میگوگیر در آب های خلیج فارس سخنانی را بیان نمود.
مشاور موسسه، ضرورت انجام مطالعات اجتماعی- اقتصادی شیلاتی را برشمرده سپس به چارچوب های سازمانی مطالعات اقتصادی اجتماعی در سه سطح قبل تولید، حین و بعد از تولید اشاره و مولفه های زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و حکمرانی در این مطالعات را ضروری دانست و از شاخص های بخش اجتماعی به امنیت غذایی، درآمد حاصل از فعالیت شیلاتی، میزان پروتئین، وابستگی معیشت و میزان ماهی تولیدی حاصل از فعالیت شیلاتی اشاره کرد.
به گفته دکتر تقوی، صید از دریا، صید از آبهای داخلی، پرورش ماهیان گرمابی و سردابی، پرورش در دریا و پشت سدها و پرورش میگو از شاخص های بخش زیست محیطی و میزان اشتغال، سرمایه گذاری، درآمد، صادرات و هزینه تولید صید و آبزی پروری از شاخص های بخش اقتصادی می باشند.
دکتر تقوی، عواملی همانند فشار صیادی، صید غیرمجاز، تغییرات و تنوع آب و هوایی، از دست رفتن سرمایه اجتماعی، پیشرفت علم و تکنولوژی، تحریف سیستم تقاضا و عرضه، زیرساخت های فیزیکی، خدمات بهداشتی درمانی و تغییرات کلی جمعیت را تاثیر گذار بر صید و آبزی پروری برشمرد. ایشان شاخص های نقش حکمرانی را شامل سیاست های مربوط به واگذاری حق مدیریت و مسئولیت ها، مشارکت نهادهای مدنی، حقوق صیادان و آبزی پروران، تصدی گری و تنوع و خصوصیات نهادهای اثرگذار دانست و در ادامه، واحدهای ماهیگیری در کشور را شامل ماهیگیری از ماهیان کفزی، سطحزیان درشت، میگو، سطحزیان ریز، فانوس ماهیان، کیلکا ماهیان، ماهیان استخوانی و ماهیان خاویاری و انواع واحدهای آبزی پروری را شامل پرورش قزل آلا، پرورش ماهیان خاویاری، پرورش ماهیان گرمابی، پرورش در قفس و پرورش میگو بیان کرد.
ایشان نیاز به داده ها و اطلاعات اقتصادی- اجتماعی جهت ارزیابی ساختار هزینه ها و کارایی اقتصاد ماهیگیری، وضعیت معیشت و اشتغال در ماهیگیری، سوددهی، سرمایه گذاری و جمعیت شناسی و ساختار مالکیت در ماهیگیری را ضروری دانست و عنوان کرد: اطلاعات حاصل از مطالعات اقتصادی اجتماعی در ارائه راهکارهای مناسب برای حل تضادها، امنیت غذایی و توسعه جامع برنامه ریزی و مدیریت ماهیگیری، بهبود درآمد صیادان، بازسازی ذخایر، ارتقاء عدالت در توزیع اشتغال و درآمد، مشارکت در افزایش تولید و عرضه ماهی بیشتر به مردم موثر کاربرد دارد.
دکتر تقوی در تحقیق انجام شده، متغیرهای رسیدن به اهداف ارزیابی را مالکیت شناور، تلاش صیادی، اشتغال، تجارت ماهی، هزینه های متغیر، هزینه های ثابت، سرمایه گذاری، بدهی و یارانه، درآمد و جمعیت شناسی بیان نمود و اجزای مطالعه اجتماعی و اقتصادی را بر اساس پرسشنامه شامل 12 بند و حدود 75 سوال دانست که در ادامه کلیه بندهای آن را به دقت توضیح داد. دکتر تقوی در بخش پایانی سخنان خود به نتایج حاصله در خصوص تعداد شناورهای میگوگیر سال 97 در استان هرمزگان و بوشهر بر اساس استانداردهای سازمان فائو در کلاس های متفاوت، هزینه های پرسنلی، تعداد شاغلین ثابت و موقت، میزان صید، هزینه سوخت شناورها، میزان هزینه های تعمیر و نگهداری، سرانه درآمد هر شناور و میانگین سنی پرسنل شاغل و سطح تحصیلات آنها پرداخت و در انتها جدول مقایسه ای دو استان بوشهر و هرمزگان را ارائه نمود.
دیگر سخنران نشست علمی، دکتر مرتضوی با تشریح وضعیت آلاینده های شیمیایی در اکوسیستم خلیج فارس بود. در ابتدا ایشان به نیمه بسته بودن و میزان چرخش کم آب در این اکوسیستم اشاره نمود که منجر به تاثیر گذاری بیشتر فرآیندهای آنتروپوژنیک می گردد. علاوه بر ورود مستقیم پساب های صنعتی، خانگی و واحدهای شیرین سازی آب، در برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عراق و ایران، آلاینده های شیمیایی از طریق رودخانه های دائمی و فصلی نیز به اکوسیستم خلیج فارس واریز می گردند.
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود، رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و صنعتی، ایجاد و توسعه صنایع نفت و گاز، تولید برق، کشاورزی، حمل و نقل دریایی، ریزش ها و نشت مواد نفتی را از عوامل ایجاد آلودگی در این زیست بوم برشمرد که در نهایت این عوامل آلوده کننده وارد چرخه زیستی موجودات دریایی و به تبع آن به خطر افتادن سلامت انسان می شوند زیرا سرنوشت آلاینده های وارد شده به دریا، درگیری در واکنش های شیمیایی ستون آب، ته نشینی در رسوبات و ورود زنجیره غذایی دریایی می باشد.
دکتر مرتضوی اشاره نمود که سهم مطالعات انجام شده بر روی فلزات سنگین در ایران را 71 درصد، کویت عربستان و امارات جمعا 12 درصد، بحرین و قطر را هریک هشت گزارش نموده اند و از تعداد 22 فلز و عنصر مطالعه شده، بیشترین مطالعات مربوط به سرب، کادمیوم، ارسنیک و جیوه بوده و ماهیان مورد مطالعه هامور معمولی، شعری، صافی و شیر بوده اند.
وی ادامه داد: مطالعات انجام شده در خصوص آلاینده های آلی، محدود می باشد و منشأ ترکیبات پلی آروماتیک هیدروکربن ها به عنوان بخش مهمی از آلاینده های آلی، فاضلاب های شهری و صنعتی می باشد که به صورت مستقیم و یا از طریق رودخانه ها وارد خلیج فارس می گردند که اگرچه در اغلب موارد دارای غلظت هایی کمتر از مقادیر استانداردهای منطقه ای و جهانی است، اما گاها با نقاط داغ پراکنده ای از تجمع این خانواده بزرگ از آلاینده ها روبرو هستیم.
دکتر مرتضوی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص آلودگی ناشی از میکروپلاستیک ها گفت: ذرات پلاستیکی معلق که اندازه آنها کمتر از پنج میلی متر باشد تحت عنوان میکروپلاستیک شناخته می شوند و منشأ آنها بسیار متنوع و می تواند از فاضلاب های شهری و صنعتی و سایت های دفع زباله ناشی گردد و مستقیما و یا از طریق چرخه غذایی وارد بدن انسان شوند. تاثیر میکروپلاستیک ها بر روی اکوسیستم های دریایی گسترده می باشد، این مواد می توانند آلاینده های شیمیایی را به خود جذب نمایند و پس از ورود به اندام های داخلی موجودات دریایی و سپس صید و صیادی، وارد چرخه غذایی انسان ها می شوند. میکروپلاستیک ها در ماهیان غالب اندام ها از جمله عضلات، کلیه ها، کیسه شنا، تخمدان ها، معده، روده، کبد، شش و مغز را تحت تاثیر خود قرار می دهند.
دکتر مرتضوی، ادامه داد: مطالعات در خصوص میکروپلاستیک ها در خلیج فارس نسبت به سایر مناطق جهان عقب بوده و کارهای مطالعاتی کمتری انجام شده است. بیشترین مطالعات میکروپلاستیک ها در آب و رسوبات دریایی (44 درصد)، آبزیان (28 درصد)، محیط زیست خشکی (12 درصد)، آب های شیرین (9 درصد) و در فاضلاب ها (7 درصد) می باشد.
در خاتمه ایشان به دستاوردهای ناشی از پژوهش مشترک فی مابین پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان و صندوق حمایت از پژوهشگران تحت عنوان برآورد جامع وضعیت آلودگی محیط زیستی خلیج فارس با تاکید بر زیستگاه حرا و جزایر مرجانی پرداخت.
آخرین سخنران نشست تخصصی خانم دکتر لک دانشیار پژوهشکده علوم زمین، بود که طی سخنانی به مخاطرات زمین شناختی سواحل خلیج فارس پرداخته و ضرورت توجه به آن در برنامه ریزی های مدیریتی را خاطرنشان ساخت. ایشان بالا آمدن سطح آب دریا، مخاطرات مرتبط با رسوبگذاری، آلودگی های ساحلی و ریزگردها را مهم ترین مخاطرات دانسته و ضرورت مدیریت آنها را یادآور شد.
در بخش دوم نشست سخنرانان به پرسش های حاضرین پاسخ داده و چالش های مهم فرآروی این اکوسیستم حیاتی را مورد بحث و بررسی قرار داد.