در این یادداشت آمده است:
آیا ماهی توانایی احساس درد را دارد؟
شواهد زیادی مبنی بر وجود احساس درد توسط ماهیان وجود دارد. این موضوع اولین بار توسط دکتر لین اسندون (Lynne Sneddon) در سال 2002، زیست شناسی از دانشگاه گوتنبرگ سوئد، با شناسایی گیرنده های درد (nociceptors) (شکل پایین) در ماهی قزل آلا مطرح شد. در این آزمایش واکنش قزل آلای رنگین کمان هنگام استفاده از اسید استیک و زهر زنبور عسل بررسی شد. ماهیانی که در معرض این محرک بالقوه دردناک قرار گرفتند، طیف وسیعی از رفتارهای غیر عادی از جمله تکان دادن باله های سینه ای، ساییدن منطقه آسیب دیده روی بستر آکواریوم، قطع تغذیه، افزایش میزان تنفس و افزایش کورتیزول را نشان دادند. این گیرنده های تخصصی برای تشخیص محرک های آسیب زا هستند و فیزیولوژی آنها به طرز چشمگیری با آنچه در پستانداران از جمله انسان یافت می شود، شباهت دارد. ماهی ها حافظه بلند مدت دارند، می توانند مشکلات را حل کنند، بین گونه ها همکاری کنند و برخلاف تصور رایج قبلی احساس درد کنند. البته باید به این نکته توجه داشت که چنین گیرنده هایی در ماهیان غضروفی (الاسموبرانش) مانند کوسه و یا سپرماهیان تا کنون شناسایی نشده است. به علاوه شواهد علمی نشان می دهد که گربه ها، سگ ها، پرندگان و سایر حیوانات مهره دار نیز احساس درد می کنند. همچنین مطالعات زیادی بر روی بی مهرگان آبزی وجود دارد و نشان دهنده توانایی احساس درد در سخت پوستان (خرچنگ، لابستر) و سرپایان (اختاپوس، اسکوئید و ماهی مرکب) است. جالب است که بدانیم خرچنگ‌های آب شیرین رفتارهای عاطفی از جمله اضطراب و استرس از خود نشان می‌دهند و خرچنگ‌های خاردار مهارت‌های ناوبری پیچیده‌ای دارند.
شکل پایین. گیرنده های درد در ناحیه سر، چشم ها، پوزه و سایر نقاط بدن ماهی قزل آلا یافت می شوند.
در مطالعات زیادی بیان شده است فیزیولوژی، زیست‌شناسی عصبی، زیست‌شناسی مولکولی و فعالیت مغزی که بسیاری از گونه‌های ماهیان در پاسخ به محرک‌های دردناک نشان می‌دهند، با پستانداران قابل مقایسه است. علاوه بر این، تغییرات نامطلوب رفتاری از قبیل توقف تغذیه، کاهش فعالیت، رفتارهای غیرعادی و عدم نشان دادن رفتار مناسب نسبت به محرک‌های محیطی مانند، محرک های ترس و یا شکارچی زمانی مشاهده می‌شوند که ماهی درد را تجربه کرده باشد.
مطالعات تجربی فراوان شواهد قانع‌کننده‌ای مبنی بر بروز تجربه درد توسط ماهیان ارائه می‌دهند و قوانینی مانند قانون حیوانات (رویه‌های علمی) و همچنین نهادهایی مانند کمیته رفاه حیوانات پرورشی بیان می‌کنند که باید از درد در ماهی اجتناب شود و یا به حداقل برسد. توجه به این نکته ضروری است که ما از رفاه این موجودات آبزی مهم محافظت کنیم و با آنها با همان توجهی که نسبت به پستانداران داریم رفتار کنیم.
گزارش هایی که از وجود ضعف های رفاهی مختلف انتقاد می کنند، بیان می کنند که ماهیان پرورشی از درد و استرس رنج می برند.
شکوفایی صنعت آبزی پروری جهانی با ارزش 250 میلیارد دلار (182 میلیارد پوند)، در چند دهه رخ داده است. فعالیت های آبزی پروری به عنوان پاسخی به بهره برداری از جمعیت ماهیان وحشی در نظر گرفته شده است، در حالی که به دلیل اثرات منفی از جمله آلودگی، آسیب های اکولوژیکی، کاهش تنوع زیستی و استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک ها انتقادات زیادی را به همراه داشته است. با تجزیه و تحلیل انجام شده بیش از 400 گونه پرورش یافته در سراسر جهان مشخص شده است که هیچ مدرک علمی از نیازهای رفتاری و زیست محیطی تقریباً 80 درصد از گونه های آبزی وجود ندارد. این گزارش ها نشان می‌دهند که عدم ارائه محیط مناسب و رفتار صحیح با حیوانات آبزی می‌تواند منجر به بروز نقایص مادرزادی، محدودیت تحرک، رفتار تهاجمی و درد شدید در هنگام کشتار شوند. چنین گزارش هایی تا جایی پیش می روند که بیان می کنند صنعت آبزی پروری مثلاً به جای ماهی آزاد اقیانوس اطلس باید بر روی پرورش گونه هایی با خطرات کمتر رفاهی و زیست‌محیطی مانند جلبک‌های دریایی و نرم تنان دوکفه‌ای مانند صدف خوراکی یا صدف دوکفه ای (oysters, mussels) تمرکز کند. همچنین به عدم پرورش حیوانات بسیار باهوش مانند سرپایان (اختاپوس) که توانایی حل کردن پازل، حرکت در پیچ و خم ها و بازکردن در بطری ها را دارند توصیه می شود. نتایج بررسی ها نشان می دهد که استانداردهای رفاهی قانونی برای حیوانات پرورشی خشکی زی وجود داشته و این درحالی است که چنین استانداردهایی برای حیوانات آبزی اغلب ضعیف بوده یا وجود ندارند.
حتی این ملاحظات تا جایی پیش رفته است که پرورش با تراکم بالای ماهی قزل آلای رنگین کمان و ماهی آزاد اقیانوس اطلس را به دلیل رفتار تهاجمی این دو گونه توصیه نکرده است. به عنوان مثال، در برخی از مزارع پرورش ماهی در قفس در کشورهایی نظیر نروژ و بریتانیا علیرغم وجود استانداردهای رفاهی در زمینه آبزیان عواملی مانند تنگ بودن قفس های دریایی و هجوم شپش های دریایی که سبب ضایعات دردناک و مرگ و میر بالا می شود با انتقادهای فراوانی همراه شده است.
حفظ رفاه ماهی مزایای آشکاری برای آبزی پروری، شیوه های مدیریت شیلات، ماهیگیری در مقیاس بزرگ، ماهیگیری تفریحی، تحقیق و صنعت ماهیان زینتی دارد. ماهیان سالم بازگشت اقتصادی بهتری دارند، به افزایش جمعیت کمک می کنند، تماشای آن ها جذاب و دلپذیر است و خطری برای سلامت عمومی ندارند. با این حال، عوامل استرس زا (حاد و مزمن) در مزارع و قفس های پرورش ماهی از قبیل تورکشی، تراکم بالا، کمبود اکسیژن، حمل و نقل و همچنین عملیات زیست سنجی مانند خون گیری می توانند سبب افت چشمگیر شاخص های سلامتی، اختلال در رشد و کاهش تولید ماهیان شوند. بنابراین مطالعات ارزیابی روش های کاهش استرس در صنایع شیلاتی با بررسی شاخص های مستند و علمی و نیز بررسی شاخص های محیطی برای تشخیص سلامت به منظور ارزیابی و کاهش استرس در آبزیان بسیار حیاتی است. پیگیری چنین فرآیندهایی می تواند منجر به ارائه دستورالعمل کاربردی و بهبود شرایط زیست سنجی، کاهش تلفات در مراحل بیهوشی و نمونه گیری از ماهیان در محیط های پرورشی به منظور کاهش مشکلات آبزی پروری شود.