به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم شیلاتش کشور، در این یادداشت آمده است:
تولید انبوه و در دسترس بودن بچه ماهی دریایی با کیفیت یکی از مهمترین عوامل موفقیت در پرورش این آبزیان می باشد. تولید موفق لاور ماهیان دریایی به بسیاری از عوامل زیستی و غیر زیستی از جمله بهبود تکنیک های پرورش لاروی از جمله راهبرد تغذیه ی لاروی وابسته است. لازم به ذکر است، مهمترین چالش در مسیر تولید انبوه بچه ماهیان دریایی بازماندگی اندک در دوره ی لاروی این ماهیان می باشد که این مسئله به دلیل عدم تکامل بسیاری از سیستم های فیزیولوژیک بدن از قبیل سیستم ایمنی، گیرنده های حسی (بویایی، بینایی، چشایی، گوش داخلی و خط جانبی)، لوله ی گوارش و آنزیم های گوارشی می باشد. تکامل اندک سیستم گوارش در لارو ماهیان دریایی به خصوص در آغاز تغذیه ی خارجی (پس از باز شدن دهان)، تغذیه ی آنها را به غذاهای زنده با قابلیت هضم بالا محدود کرده است. با این وجود، ارزش تغذیه ای غذاهای زنده ی معمول مورد استفاده در مراکز تکثیر ماهیان دریایی از قبیل روتیفر (Brachionus spp.) و ناپلی آرتمیا نسبت به طعمه های طبیعی نظیر کوپه پودها از نظر اسیدهای چرب ضروری چند غیر اشباع بلند زنجیره، فسفولیپیدها، مواد معدنی نظیر سلنیوم، اسیدهای آمینه ی آزاد نظیر اسید آمینه ی تورین بسیار کمتر است. علاوه بر این، تغییر و بهبود ویژگی های تغذیه ای غذاهای زنده به لحاظ محتوای پروتئین آنها و مواد مغذی محلول در آب نظیر ویتامین های محلول در آب، مواد معدنی و اسیدهای آمینه ی آزاد بسیار مشکل و یا امکان ناپذیر است. از سوی دیگر تولید انبوه غذاهای زنده در مراکز تکثیر نیاز به فضا و نیروی کار زیاد، تجهیزات مخصوص و هزینه ی غیر قابل چشم پوشی ای دارد. باید به این نکته نیز اشاره نمود که غذاهای زنده می توانند حامل میزان بالایی از باکتری ها از قبیل باکتری های فرصت طلب همانند جنس ویبریو (Vibrio spp.) باشند. بنابراین، جایگزینی غذاهای زنده در مراکز تکثیر ماهیان دریایی با غذاهای خشک با استفاده از یک استراتژی دقیق بر اساس نوع گونه ی ماهی دریایی می تواند منجر به کاهش هزینه های تولید بچه ماهی، ارتقاء استاندارد های پرورش لارو ماهی دریایی و انتقال مؤثر مواد مغذی بر اساس نیاز های تغذیه ای لارو ماهی دریایی شود.
به تغییر تدریجی رژیم غذایی لارو ماهی از غذای زنده به جیره های غذایی خشک فرموله شده فرآیند weaning می گویند. کلمه ی وینینگ ((weaning به معنی از شیر مادر گرفتن نوزاد می باشد که این اصطلاح در تکثیر ماهیان دریایی به مرحله ی تغییر تدریجی در رژیم غذایی لارو از غذای زنده به جیره ی غذایی میکرو گفته می شود. بسته به زمان تغییر رژیم غذایی در لارو ماهیان دریایی چندین روش در مطالعات گوناگون گزارش شده است که شامل:
1-تغذیه با جیره ی میکرو بلافاصله پس از باز شدن دهان لارو
2-تغذیه ی توأم غذای زنده و جیره ی غذایی میکرو (Co-feeding): در این روش لارو از زمان باز شدن دهان تا تکامل نهایی لوله ی گوارش (پدیدار شدن بافت معده و شروع هضم اسیدی) به طور همزمان با جیره ی میکرو و غذای زنده تغذیه می شود.
3-تغییر ناگهانی رژیم غذایی (Sudden weaning): در این نوع استراتژی، جیره ی غذایی میکرو در مدت زمان بسیار کوتاه همراه با روتیفر برای تغذیه ی لارو مورد استفاده قرار می گیرد.
4-تغییر زود هنگام رژیم غذایی (Early weaning): در این نوع استراتژی، اً چند روز پس از باز شدن دهان لارو و معمولاً در فاز تغذیه با روتیفر انجام می گیرد.
5-تغییر دیر هنگام رژیم غذایی (Late weaning): این راهبرد در لارو های ماهیان بسیار حساس و زمانی که لوله ی گوارش تکامل یافته تر است انجام شده و معمولاً در فاز تغذیه ی لارو با ناپلی آرتمیا صورت می پذیرد.
جهت انجام weaning در لارو یک گونه ی ماهی دریایی باید زمان مناسب برای تغییر رژیم، دفعات تغذیه با جیره ی غذایی میکرو و مقدار مورد نیاز جیره ی میکرو در هر وعده مد نظر قرار گیرد. سایر شاخص هایی که ممکن است موفقیت یک استراتژی وینینگ را تحت تأثیر قرار دهند شامل: مرحله ی تکامل لاروی (اندازه ی لارو، سیستم گوارش و گیرنده های حسی)، رفتار تغذیه ای لارو، ویژگی های فیزیکی و شیمیایی جیره ی غذایی میکرو (رنگ، اندازه، شکل، جذابیت، خوش خوراکی، کیفیت تغذیه ای، نرخ رسوب در ستون آب، نوع ماده ی همبند و پوشاننده و قابلیت هضم) و سیستمی که در آن پرورش لارو صورت می گیرد، می باشند. سیستم های پرورشی که در آنها از جیره های میکرو استفاده می شوند معمولاً از سیستم های پرورش لاروی در مراکز تکثیر سنتی متفاوت می باشند و دارای ادواتی نظیر غذاده های اتوماتیک، ربات های نظافت کننده ی اتوماتیک کف و دیواره ی تانک های پرورش لاروی و فیلتر های تصفیه ی آب مجزا در داخل تانک های پرورش می باشند. مطالعات بسیار زیادی در مورد تغذیه ی لارو گونه های مختلف ماهیان دریایی نشان داده اند که یک استراتژی تغییر رژیم استاندارد می تواند لارو یک گونه ماهی دریایی را به غذای خشک عادت داده و نیاز های تغذیه ای آن را نیز برآورده سازد. همچنین مطالعات بسیار زیادی نشان داده اند که زمان مناسب برای شروع تغییر رژیم غذایی از غذای زنده به غذای خشک در لارو ماهی دریایی بسته به گونه ی ماهی متفاوت بوده و وابسته به تکامل لوله ی گوارش، آنزیم های گوارشی و ظرفیت لارو در هضم و جذب مواد مغذی از جیره ی خشک می باشد. استفاده از استراتژی نامناسب تغییر رژیم غذایی از غذای زنده به جیره ی میکرو سبب گرسنگی لارو، ایجاد استرس مزمن و تأخیر در تکامل لارو می شود که در نهایت منجر به کاهش کیفیت آب و افزایش مرگ میر لارو خواهد شد. به عنوان مثال بسیاری از مطالعات در لارو ماهیان دریایی نشان داده است که شروع تغذیه ی لاروی (پس از باز شدن دهان) با جیره های غذایی میکرو (بدون استفاده از غذای زنده) سبب تأخیر رشد و افزایش مرگ و میر خواهد شد. علت عدم موفقیت استفاده ی ناگهانی (Sudden weaning) از جیره ی میکرو در آغاز تغذیه ی بسیاری از ماهیان دریایی به دلیل عدم تکامل لوله ی گوارش و آنزیم های گوارشی لارو در هضم و جذب مواد مغذی و همچنین از دست رفتن سریع برخی از مواد مغذی از جیره ی میکرو به دلیل نسبت زیاد سطح به حجم این نوع جیره های غذایی می باشد. بنابراین استفاده ی توأم (Co-feeding) غذای زنده و جیره ی غذایی میکرو بر اساس تغییر تدریجی غذای زنده به غذای خشک می تواند نواقص جیره های خشک را جبران کند. از طرفی استفاده از غذای زنده در استراتژی Co-feeding سبب تحریک قوه ی بینایی به دلیل حرکت غذایی زنده جهت تغذیه می شود و به دلیل وجود برخی از متابولیت ها و مواد مغذی موجود در غذاهای زنده سبب تکامل سریع لوله ی گوارش از طریق تحریک ترشح برخی از آنزیم های گوارشی، هورمون ها و انتقال دهنده های عصبی خواهد شد. استفاده از راهبرد تغییر رژیم غذایی به طور زود هنگام (Early weaning) سبب تسریع در سازگاری و پذیرش جیره ی غذایی میکرو توسط لارو شده و مدت زمان لازم برای این تغییر رژیم را کوتاه تر می کند. در برخی از ماهیان دریایی استفاده از استراتژی تغییر رژیم دیر هنگام (Late weaning) مناسب تر است چرا که تکامل لوله ی گوارش در لارو برخی از ماهیان دریایی دیرتر اتفاق می افتد و لازم است تغییر رژیم غذایی در مدت زمان طولانی تر انجام شود تا لارو ماهی دریایی بتواند جیره ی غذایی میکرو را بلعیده و مواد مغذی آن را هضم و جذب کند.
در این ارتباط مطالعه ای به مدت 30 روز در مورد اثرات استراتژی های مختلف weaning بر شاخص های رشد، اونتوژنی آنزیم های گوارشی و مقاومت در برابر استرس های محیطی بر روی لارو ماهی شانک زرد باله (Acanthopagrus latus) توسط نویسنده ی صورت پذیرفت. بر این اساس 8 نوع استراتژی مختلف weaning شامل co-feeding، sudden weaning، early weaning، late weaning و همچنین جایگزینی نسبی غذای زنده با جیره ی میکرو در سطوح 25%، 50%، 75% و 100% صورت پذیرفت. نتایج این مطالعه نشان داد استراتژی های جایگزینی 100% غذای زنده با جیره ی میکرو و همچنین استراتژی sudden weaning سبب کاهش شدید بازماندگی، رشد، کند شدن تکامل آنزیم های گوارشی و کاهش شدید اسید های چرب بلند زنجیره ی چند غیر اشباع امگا-3 در لارو ماهی شانک زرد باله شده است. این مسئله به دلیل ظرفیت اندک لوله ی گوارش لارو برای دریافت و هضم و جذب جیره ی غذایی میکرو بود. جایگزینی 50% غذای زنده با جیره ی غذایی میکرو بعد از باز شدن دهان لارو تا روز 30، نه تنها پذیرش غذای زنده را توسط لارو ماهی شانک زرد باله تسهیل نمود، بلکه سبب افزایش مقاومت لارو در برابر استرس های محیطی نظیر تنش شوری و تست در معرض قرار دادن لارو در برابر هوای آزاد گردید. همچنین این روش سبب تسهیل تکوین آنزیم های گوارشی روده گردید و اثر منفی ای بر رشد لارو نداشت.
بنابراین جهت پایه گذاری یک راهبرد موفق در تغییر تدریجی رژیم غذایی از غذای زنده به جیره ی غذایی میکرو، دانش لازم در مورد تکوین سیستم گوارشی لارو و همچنین تکوین گیرنده های حسی آن، رفتار تغذیه ای لارو و شرایط محیطی مناسب (کیفیت آب) برای تغذیه ی لارو بسیار حائز اهمیت است.