به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، بهروز قره وی، محقق بخش بهداشت و بیماری های آبزیان مرکز تحقیقات ذخایر آبزیان آبهای داخلی- گرگان، در یادداشتی علمی نوشت:
سازمان های دولتی که مسئول ایجاد و اجرای سیاست های ملی بهداشت آبزیان هستند، اغلب مشکلاتی در ایجاد برنامه های امنیت زیستی موثر ملی، بویژه در کشورهای در حال توسعه دارند. در برخی از موارد این مشکلات منجر به سرمایه گذاری کلان در زیر ساخت ها، نیروی انسانی و هزینه های عملیاتی و امکانات قرنطینه ای می شود ولی پیشرفت واقعی کمی در امنیت زیستی ملی حاصل می گردد.
بر اساس میزان ریسکی که یک محموله در حال انتقال آبزیان دارد، یک کشور باید از پروتکل های قرنطینه ای متنوعی استفاده نماید. استاندارد اجرایی برای نقل و انتقال آبزیان به صورت موردی و با ارزیابی خطر و یا بر اساس تجربه های قبلی تعیین می شود.
تعریف قرنطینه و اهداف آن
قرنطینه به معنی نگهداری یک گروه از آبزیان در محلی مجزا و بدون تماس مستقیم و یا غیر مستقیم با دیگر آبزیان است که به منظور نظارت برای مدت مشخص و در صورت لزوم انجام آزمایش و درمان ماهی و یا ضدعفونی پسآب خروجی انجام می شود. در سطح بین المللی، هدف اصلی از قرنطینه به حداقل رساندن احتمال ورود عوامل بیماری زا به کشور واردکننده و جلوگیری از انتقال آن به گونه های حساس است. از دیگر اهداف قرنطینه، جلوگیری از ورود موجودات آبزی بالقوه مضر است که ورود آنها به کشور ممنوع است. در سطح محلی، قرنطینه می تواند توسط استان ها برای جلوگیری از گسترش عوامل بیماری زا در سطح رودخانه ها، تالاب ها، دریاچه ها و مناطق درگیر با بیماری انجام گردد. در سطح کارگاه های تولیدی، قرنطینه می تواند در مراکز تکثیر و مزارع پرورشی برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری زای خطرناک به اجرا گذاشته شود.
قرنطینه عموما در سه سطح اجرا می شود:
1) قرنطینه گونه های با ریسک خطر بالا: مثل آبزیانی که در سطح بین المللی جابجا می شوند یا در داخل کشور بین استان های مختلف (با سطح سلامتی مختلف) حمل و نقل می شوند. این گونه ها کاربرد آبزی پروری و شیلاتی زیادی دارند و همچنین احتمال فرار کردن آنها یا انتقال عوامل بیماری زای آنها به محیط زیست زیاد است.
2) قرنطینه گونه هایی که احتمال خطر کمتری دارند: مثل آبزیانی که به قصد تجارت زینتی هدف گذاری می شوند.
3) قرنطینه های معمول آبزیان در مزارع پرورشی: به عنوان مثال در مزارع تازه احداث شده، یا برای نگهداری مولدین. همچنین برای گله هایی که نیاز به پروتکل های امنیت زیستی بالاتری دارند مثل گله های عاری از عامل بیماری زای خاص (SPF).
در گذشته قرنطینه اغلب به عنوان روشی که بایستی برای واردات تمام آبزیان به اجرا گذاشته شود، نگریسته می شد؛ ولی این تفکر، به طور قابل توجهی در 10 سال گذشته تغییر کرده است. به طوری که دولت ها بطور فزاینده ای قرنطینه را به عنوان یکی از جنبه های استراتژی سلامت و بهداشت ملی قلمداد می کنند. برای مثال در جنوب شرقی آسیا، یک برنامه ملی با همکاری سازمان فائو و اتحادیه آبزی پروری در منطقه آسیا اقیانوسیه تعریف شده است، که از حمایت 21 کشور در آسیا و اقیانوس آرام و تعدادی از سازمان های بین المللی برخودار می باشد که یکی از خروجی های این برنامه دستورالعمل فنی منطقه ای در مدیریت بهداشتی برای انتقال مسئولانه آبزیان است. در نمای کلی، این دستورالعمل ها چارچوبی هستند که کشورهای آسیا و اقیانوسیه باید جهت کاهش احتمال انتشار عوامل بیماری زا از طریق انتقال آبزیان زنده و محصولاتشان بکار گیرند که رسما بعنوان یک سند توسط انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (ASEAN) به تصویب رسید که از مفاد این سند ملی سلامت و بهداشت آبزیان (FAO/NACA, 2000) می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
•فهرست عامل بیماری زای ملی
•تشخیص بیماری
•گواهی بهداشتی و معیارهای قرنطینه ای
•منطقه شیوع بیماری
•جمع آوری اطلاعات بیماری و گزارش دهی
•تجزیه و تحلیل خطر واردات آبزیان
صدور گواهینامه سلامت و اقدامات قرنطینه ای از اجزاء کلیدی این سند است که کشورها باید در استراتژی سلامت و بهداشت آبزیان آنها را در نظر بگیرند. در مواردی که ارزیابی خطر مشخص کند که سطح خطر در ارتباط با تجارت یک محصول بیش از معیار قابل قبول است، واردات آن محصول به کشور باید در سطح مناسبی از حفاظت انجام شود. کشور وارد کننده پس از آن می تواند برای کاهش خطر ابتلا و انتشار عوامل بیاری زای احتمالی، تمهدیداتی را اعمال نماید. گزینه های ممکن برای مدیریت ریسک، بسته به ماهیت محصول متفاوت است و قرنطینه یکی از گزینه های ممکن است که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای آسیایی، برای اجرای قرنطینه آبزیان به عنوان بخشی از استراتژی ملی آبزیان خود اقدامات گوناگونی انجام داده اند. متاسفانه، این تلاش ها در جلوگیری از ورود و گسترش عوامل بیماری زای فرامرزی آبزیان به داخل مرزهای بین المللی موفقیت آمیز نبوده است که شاهد آن بروز انواع بیماری های ویروسی میگو است که گاها از دیگر کشورها به داخل نفوذ کرده و خسارات اقتصادی زیادی را به وجود آورده است. این امر دلایل متعددی داشته است که مهم ترین آن این است که احتمالا قرنطینه هنوز به طور کامل با برنامه های امنیت زیستی ملی به عنوان بخشی از فرایند ارزیابی خطر عوامل بیماری زا همراه نبوده است.
بهترین مثال اهمیت قرنطینه در کشور ایران مربوط به واردات تخم چشم زده قزل آلا است؛ واردات تخم چشم زده قزل آلا از کشورهای اروپایی منتج به شیوع بیماری‌های مختلف در کشور گردید. همچنین، تجربه ای که در خصوص بیماری لکه سفید میگو در سال 1398 در سایت پرورش میگوی گمیشان وجود داشت. منطقه ای که عاری از بیماری و تقریبا تامین کننده مولدین عاری از بیماری بود. اما بدلیل عدم تکثیر میگو در خود سایت، برای ذخیره سازی پست لارو متکی به استان هایی بود که درگیر بیماری لکه سفید میگو بودند. پست لاروها با یکبار آزمایش در استان مبداء به محل ذخیره سازی منتقل و بدون در نظر گرفتن معیارهای قرنطینه ای محلی و استانی بطور مستقیم در استخرها ذخیره سازی می شدند که در نهایت منجر به بروز بیماری لکه سفید در این سایت شد. اگرچه میزان پست لاروهای ورودی به استان زیاد بود ولی این امکان وجود داشت که با برنامه ریزی دقیق و ذخیره سازی اولیه در مکانی خاص و انجام آزمایشات تکمیلی از ورود بیماری به استان جلوگیری گردد. همه این موارد اهمیت قرنطینه را چه در مبادی ورودی کشور و چه در داخل یک استان بخوبی نشان می دهند.
الزامات اساسی برای قرنطینه
1) زیرساخت های فیزیکی متناسب با سطح امنیت زیستی مورد نیاز (مثل وجود ادوات و منبع آب مطمئن و عاری از بیماری و ...)
2) ایجاد پروتکل های اجرایی که قابلیت ردیابی بیماری را داشته باشند
3) وجود کارکنانی که به خوبی با روش های تشخیصی و فنآوری های جدید آشنا باشند.
منابع:
1- Richard. A. J , Bondad-Reantaso .M.G, Subasinghe.R.P ( 2008) Procedures for the quarantine
of live aquatic animals A manual. FAO Fisheries Technical Paper. No. 502
2- شیدا یاوری ( 1398 ) صنعت ماهی قزل آلا در چنبره بیوتروریسم. گزارش صبح قزوین. کد خبر 339558