به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، یادداشت دکتر علی سالارپوری، عضو هیات علمی پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان، با عنوان "همه چیز درباره ساردین و موتوماهیان" در مجله تغذیه دام، طیور و آبزیان منتشر شد.
در این یادداشت آمده است: ساردین و موتو ماهیان از گروه ماهیان سطح زی ریز هستند. این ماهیان رفتار گله ای دارند و در لایه های سطحی آب زندگی می کنند. رفتار گله اي ساردین ماهیان نوعي از حفاظت در مقابل شكارچيان است. قبل از سپیده دم، تشكيل گله ها شروع شده، اواسط روز حجم گله ها به حداكثر مي رسند و در شب، گله ها به منظور تغذيه پراكنده می شوند.
در آب های خلیج فارس و دریای عمان 24 گونه از خانواده ساردین ماهیان و 17 گونه از خانواده موتوماهیان تاکنون شناسایی شده اند. گونه ساردین سند و موتو معمولی بین ۸۰ تا ۹۰ درصد از ترکیب صید ماهیان سطح زی ریز در هرمزگان را تشکیل می دهند.
ساردین و موتو ماهیان کوتاه عمر و سریع الرشد هستند. ساردین 2.5 سال و موتو نیز 1.5 سال عمر می کند. این ماهیان از پلانکتون ها تغذیه می کنند. ساردین ماهیان عمدتا از کوپه پودا و موتو ماهیان از لارو دوکفه ای ها تغذیه می کنند. فصل تخم ریزی ساردین در بهار و موتو ماهی در تابستان است. به طور متوسط هر ماهی ساردین قادر است ۱۵ هزار تخم و موتو ماهی هم یکهزار و 500 تخم تولید کند. این ماهیان در برابر شرایط نامساعد محیطی، پایداری جمعیت های خود در را حفظ می کنند و قدرت احیاء و باز سازی بالایی دارند.
اهمیت اقتصادی
ساردین و موتو ماهیان وابسته به شرایط زیست محیطی لایه های سطحی آب دریا بوده و عمدتا در نزدیکی سواحل پرتولید زیست می کنند. دمای سطحی آب و کلروفیل سطح آب از عوامل مهم در پراکندگی و تجمع این ماهیان به شمار می روند. این ماهیان جایگاه ویژه اکولوژیک در اکوسیستم خلیج فارس و دریای عمان دارند. به طوری که تون ماهیان، شیر ماهی، کوتر ماهیان، یال اسبی، کوسه ها، دلفین ها و سایر آبزیان بزرگتر در خلیج فارس و دریای عمان از نظر غذایی به شدت به ساردین و موتو ماهیان وابسته اند.
بیش از ۹۵ درصد از ساردین و موتو ماهیان در هرمزگان صید می شوند. صید این ماهیان در هرمزگان روند افزایشی داشته و در سال ۱۳۹۶ به 86 هزار تن رسیده و ۳۰ درصد از کل صید هرمزگان را تشکیل داده که ارزش صید این ماهیان 2500 میلیارد ریال برآورد می شود و نزدیک به 4 هزار شغل را حمایت می کند. اما فقط ۳ درصد از سود ناخالص در کل صید هرمزگان را تشکیل می دهند.
ارزش غذایی ساردین و موتو ماهیان
ارزش تغذیه ای این ماهی در برخی موارد بیشتر از ماهیان بزرگ جثه بوده و مانند ماهی کیلکا به دلیل آن که به همراه استخوان مصرف می شود، غنی از کلسیم و فسفر است. ساردین به جهت پرچرب بودن، کالری بالایی دارد و میزان ویتامین های محلول در چربی آن مانند A ، D، E و K بیشتر از ویتامین های محلول در آب است. گوشت این ماهی کمی تیره بوده و در مقایسه با ماهیان سفید از نظر ویتامینB غنی تر است. 60 گرم ساردین 400 درصد از نیاز به ویتامین 12 Bو 20 درصد از کل نیاز کلسیم روزانه را تأمین می کند.
فراورده های حاصل از ساردین و موتو ماهیان
ماهی ساردین به صورت تجاری برای استفاده¬های مختلفی صید می شود از جمله برای تولید روغن، تهیه کنسرو، تهیه فرآورده های خمیری مانند سوریمی، فرآورده های تخمیری مانند سس ماهی، سوشی، ماهی دودی، پودر ماهی و.... هدف، استفاده از این ماهیان برای مصرف انسان است اما پودر ماهی به عنوان خوراک دام استفاده می شود.
از کاربردهای ماهی آنچوی (موتو) نیز می¬توان به سس ماهی آنچوی، کنسرو ماهی آنچوی، سوریمی آنچوی، ماهی آنچوی خشک شده، ترشی ماهی آنچوی در سرکه و... اشاره کرد. روغن ماهی ساردین محصولی است که از روغن‌کشی از ماهی ساردین کامل یا از ضایعات کنسروسازی این نوع ماهیان به دست می‌آید. در خوراک های حیوانی از روغن ساردین به عنوان منبع ویتامین‌های Aو D استفاده می‌شود. روغن ساردین کاربردهای زیادی دارد از جمله تولید رنگ، لاک و مشمع کف اتاق.
از فرآورده های شیلاتی تخمیری ماهی در استان هرمزگان می توان "مهیاوه"و "سوراغ" را نام برد. مهياوه كه مهيابه، ماهياوه، مهوه، (به عربی مِشاوَة ) هم به آن مي گويند، خوراک مخصوص مردم جنوب ايران است. مهياوه يك نوع فرآورده آبكي تيره رنگ، شور و تند است كه از ماهی موتو ساخته می شود و با نان يا همراه غذاهاي ديگر مصرف شده و بسيار مقوي و اشتها آور است.
روش های صید در هرمزگان
صیدگاه های ماهیان سطح زی ریز در هرمزگان از پارسیان در غرب تا سورگلم در شرق هرمزگان پراکنده اند. ۷۸ درصد صید ماهیان سطح زی ریز در جزیره قشم ، ۱۶ درصد در بندرلنگه، ۴ درصد در جاسک و ۲ درصد نیز در پارسیان صید می شوند. عمده صید این ماهیان با روش پرساین دوقایقی انجام می شود، اما از روش های جل ساحلی ساردین و لنج پرساین هم استفاده می شود. ترکیب صید ماهیان سطح زی در هرمزگان، ۷۰ درصد ماهی موتو و ۳۰ درصد نیز ساردین است.
میزان ذخایر
با توجه به تاثیر پذیری ذخایر ماهیان سطح زی ریز از شرایط محیطی، ظرفیت های متفاوتی از میزان برداشت ذخایر این ماهیان ارایه شده است. اما آخرین پژوهش های انجام شده حداکثر میزان قابل برداشت مجاز برای این ماهیان 75 هزار تن برآورد شده است. به نظر می رسد بهره برداری از ذخایر ساردین و موتو ماهیان به بیشینه ظرفیت خود نزدیک شده و لازم است اقدامات مدیریتی برای کنترل صید و بهره برداری پایدار از این ذخایر انجام شود.