دکتر سید جلیل ذریه زهرا ، دکتر فاطمه حسن تبار، دکتر فرید فیروز بخش و Dr. Kim D. Thompson
1.بخش بهداشت و بیماری های آبزیان موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور
2.گروه شیلات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
3.گروه پژوهش های آبزی پروری موسسه تحقیقات Moredun اسکاتلند
امروزه کیت های نواری تشخیص سریع با روش ایمنوکروماتوگرافی با توجه به اختصاصی بودن و حساسیت بالای آنها برای تشخیص عوامل بیماریزا و غربالگری های میدانی در عرصه های مختلف پزشکی و دامپزشکی کاربرد فراوانی دارد. در این روش امکان تشخیص عوامل بیماریزا و پارامترهای مختلف بیولوژیک، در زمانی کمتر از 15 دقیقه فراهم می آید. انجام آزمون بدون نیاز به فضا و تجهیزات آزمایشگاهی یپیشرفته، دریافت نتیجه بلافاصله پس از انجام آزمون و از همه مهمتر کاهش معنی دار هزینه های آزمون، بخشی از مزایای کیت های تشخیص سریع است. در حال حاضر با توجه به اهمیت تشخیص به موقع و سریع بیماری های مهلک انسانی در زمینه های مختلف پزشکی، اهمیت وکاربرد این گونه کیت ها در تشخیص سریع پادتن و آنتی ژنهای ویروس های مختلف انسانی همجون ویروس هپاتیتB و هپاتیتC ، ویروس عامل بیماری ایدز (HIV) ، آنفلوانزا و نیز باکتری های دستگاه گوارش مانند ویبریوکلرا (وبا) هلیکوباکتر پیلوری و نیز نشانگرهای تشخیص سرطانهای گوناگون در انسان، روز بروز افزایش می یابد.
از سوی دیگر در شیلات و آبزیان نیز ، نظر به شیوع برخی همه گیری های ویروسی خطرناک و ویرانگر همچون بیماری لکه سفید ویروسی (WSD)، در صنعت میگوی جهانی و یا بیماری های ویروسی ماهیان سردآبی، همچون بیماری سپتی سمی هموراژیک ویروسی(VHS)، و یا بیماری های ویروسی ماهیان دریائی همچون بیماری نکروز عصبی ویروسی (VNN) که با خسارتهای اقتصادی بالائی روبرو بوده است، کاربرد واستفاده از کیت های تشخیص سریع با روش ایمنوکروماتوگرافی مورد توجه بسیاری از محققین و کارشناسان عرصه های بهداشت و بیماری های آبزیان قرار گرفته است.
تشخیص عوامل بیماریزا در ماهی، سخت پوستان و نرم تنان می تواند با بکارگیری روش های سنتی (کشت عوامل بیماریزا ) و شناسایی به روش بیوشمیایی، میکروسکوپ نوری (مانند انگل ها) و میکروسکوپ الکترونی (مانند ویروس ها)، روش های بافت شناسی و آسیب شناسی)، ایمنولوژیکی (روش پادتن های درخشان (FAT) و روش پادتن های درخشان غیرمستقیم (IFAT)، ایمنوهیستوشیمی، ELISA یا مولکولی بدست آید . در حال حاضر، روش های سرولوژیکی متداولترین و ساده ترین راه تشخیص بیماری های عفونی می باشند. اما با وجود استفاده گسترده، حساسیت بالایی ندارند و واکنش مثبت کاذب در آنها بارها گزارش شده است. علاوه بر این، با توجه به اینکه در اغلب موارد تولید پادتن برعلیه عامل عفونت زا چندین هفته به طول می انجامد، بنابراین روش های سرولوژی در مراحل اولیه بیماری مثبت نخواهند شد. روش های کشت اگرجه یک روش استاندارد طلایی برای ردیابی باکتریائی و ویروس ها در نظر گرفته می شوند لیکن اغلب ارائه نتایج 48 ساعت و بیشتر طول می کشد. آماده سازی نمونه در روش هایی مانند سنجش آنزیمی یا PCR یا ایمنی سنجی (ELISA) زمان بر و وقت گیر است و نیاز به تخصص فنی و تجهیزات گران قیمت دارد در نتیجه در سال های اخیر طراحی روش های سریع، با دقت و حساسیت کافی به منظور جایگزین شدن با سایر روش های پیچیده و پرهزینه ایمنی سنجی مثل Radioimmunoassay و ELISAمورد توجه محققین قرار گرفته است. اغلب این روشها براساس آگلوتیناسیون (Agglutination)، ایمونوكروماتوگرافی (ICG) و برخی از روش های مولکولی می باشد.
روش ایمونوكروماتوگرافی (ICG)به عنوان یک ابزار تشخیصی در بیمارستانها، درمانگاهها و آزمایشگاههای تخصصی برای تشخیص انواع مختلفی از هورمون ها، پادگن ها (ویروس ها ، باکتری ها، پادگن های انگلی، پادتن ها و شناسایی داروها و فلزات سنگین به فراوانی استفاده می شود. همچنین این روش می تواند برای هر نمونه بیولوژیکی از جمله ادرار، اشک، عرق، بزاق، سرم، پلاسما، کل خون و بافت های بیوپسی شده و مایعات استفاده شوند.
اساس روش ایمونوكروماتوگرافی بر مبنای پادگن - پادتن است بطوریکه پادتن ها (antibody Monoclonal) بر روی مکان های مختلف LFIA برای به دام انداختن پادگن تعبیه شده است. LFIA که پادتن ها را هم بعنوان به دام انداز capture و هم شناساگر بکار می گیرد به دو فرم اساسی دوطرفه (Sandwich) و رقابتی (Competitive) توسعه یافته است . از مزایای این روش می توان به ساده و ارزان بودن، زمان سنجش کوتاه (ارائه نتایج ظرف مدت چند دقیقه)، قابلیت حمل و همچنین عدم نیاز به تجهیزات پیچیده و کاردان های ماهر و ارزیابی نتایج از طریق چشم غیر مسلح اشاره کرد. این مشخصات، این روش را برای تشخیص در جا (on-site) به وسیله افراد مبتدی نیز ایده ال نموده است . علاوه بر این، قابلیت اجرایی این روش در شرایط مزرعه از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که تعداد کمی از مزارع پرورش ماهی دارای آزمایشگاه های تشخیص در خود محل می باشند .
با توجه به برنامه های توسعه ملی آبزی پروری و توجه خاصی که توسط شیلات کشور به گسترش پرورش ماهی درقفس معطوف گردیده و نیز بروز برخی موارد مرگ و میر ناشی از بتانوداویروس در کفال ماهیان دریای خزر، بر آن شدیم تا برای اولین بار امکان طراحی کیت تشخیص سریع جهت شناسایی بتانوداویروس را در کفال ماهیان مورد بررسی قرار دهیم. همچنین میزان حساسیت و اختصاصی بودن این روش تشخیصی از طریق مقایسه مستقیم با روش های شناخته شده RT-PCR و IFAT و IHCمورد مقایسه قرار گرفت.
اهمیت این مطالعات زمانی که برنامه توسعه روشهای پرورش متراکم و پرورش در قفس (Cage culture) این ماهیان مد نظر باشد، دو چندان خواهد شد. زیرا در این حالت، به دلیل تراکم و افزایش میزان استرس های گوناگون استعداد ابتلا ماهیان به این بیماری و مواجهه با این ویروس افزایش می یابد. و از طرف دیگر حذف یا تفکیک مولدین حامل ویروس، با استفاده از کیت های سریع درست قبل از تخمریزی، برای جلوگیری از این بیماری بسیار موثر است. بنابراین تشخیص سریع و به موقع جهت شناسائی سریع ویروس عامل بیماری های مهلک و خسارت آفرین می تواند به انجام اقدامات مدیریتی بهداشتی و درمانی لازم برای جلوگیری از شیوع بیماری های عفونی مهلک کمک شایانی نماید. درواقع روش استفاده از این کیت تشخیص سریع مزیت افزایش سرعت و دقت را نسبت به روش های دیگر دارا ست. بوسیله این کیت در کمتر از 15 دقیقه امکان تشخیص بیماری در محل وجود دارد بی آنکه نیاز به تجهیزات گرانقیمت و افراد متخصص کار آزموده وجود داشته باشد.