شهر باباحیدر یکی از توابع شهرستان فارسان از استان چهارمحال و بختیاری ایران می باشد که در 40 کیلومتری شهرکرد مرکز استان قرار دارد. این شهر در دامنه کوههای زاگرس در ارتفاع 2235 متر واقع شده است. مختصات جغرافیایی ان 32.3288895(32° 19' 44.0022")و 50.47626801(50° 28' 34.5648") می باشد. وجه تسمیه آن به دلیل وجودامامزاده حیدر ابن مالک در این شهر است (پایگاه ملی جغرافیای ملی ایران، 1385). منطقه باباحیدر یکی از غنی ترین مناطق فسیلی کشور است و در آخرین مطالعات صورت گرفته گونه های فسیل ماهی، حشرات، مهره داران و گیاه در آن کشف شده است. منطقه فسیلی شناسایی شده در شهر بابا حیدر چهار هزار هکتار وسعت دارد و بیشتر فسیل های این منطقه شامل گروههای جانوری از انواع آبزیان و نمونه هایی از لاک پشت می باشد (اداره کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری، 1390). در زمان پالئوژن، قسمت قابل توجهی از جنوب غربی آسیا، کف بستر اقیانوس تتیس بوده است. بطور ناگهانی شرایط زندگی دریاهای تتیس تغییر نموده و سبب مرگ و میر دسته جمعی ماهی ها و سایر آبزیان می گردد. این مرگ و میر دسته جمعی، در حفظ شدگی وافر فسیل ماهی در رسوبات کف بستر موثر افتاده است. ماهی های پالئوژن ایران برای اولین بار در شمال ایلام مطالعه گردید و اخیرا نیز محل جدیدی از ماهیان استخوانی در غرب شهر کرد (بابا حیدر) در آهکهای مارنی سازند پابده کشف شده است. در این ناحیه برای اولین بار افق ماهی دار به طور اتفاقی و به هنگام انجام عملیات راهسازی در سال 1991م. کشف شد که ا ز آن زمان توجه همگان را بر انگیخته است (Janpier& Kamrani, 1995).
مطالعات مدون در زمینه لایه های ماهی دار طی سالهای اخیر آغاز شده است و بنابراین تنها گزارش های مقدماتی مجموعه ائوسن فوقانی غرب شهرکرد محسوب می شود. بر اساس سوابق و مستنداتت موجود، در سال 1967 م. برای اولین بار، فون فسیلی ماهیان سازند پابده در شمال ایلام از سوی کارشناسان و متخصصان فرانسوی مطالعه شد et al., 1975) (Arambor که در این پژوهش تعداد 32 گونه از 24 خانواده ماهیان شناسایی و توصیف گردید و سن لایه های ماهی دار ایلام را الیگوسن میانی معرفی کردند. (مجتهدی و همکاران، 1390) همچنین براساس کاوش های دیرینه شناسی، بیش از 70 نوع فسیل جانوری و گیاهی در چهارمحال و بختیاری تاکنون جمع اوری و شناسایی شده است که بیشتر این فسیل ها در محدوده شهر باباحیدر از توابع شهرستان فارسان با قدمت هزار سال کشف شده است. این منطقه فسیل خیز منحصر بفرد در پیمایش های زمین شناسی طاقدیس زراب کشف گردیده است (کامرانی و اقتداری، 1391). تازه ترین بررسی ها نشان می دهد که فسیل های شناسایی شده در این منطقه به 65 میلیون سال پیش برمی گردد؛ این کشف نشان می دهد که 80 درصد گونه های جانوری در منطقه باباحیدر به ناحیه ولگای ایتالیا شباهت دارد. لذا با توجه به اینکه فسیل های شناسایی شده به دوره سوم زمین شناسی (ائوسن میانی) تعلق دارد. در این دوره منطقه باباحیدر دریایی بزرگ با عمق متوسط بوده و فسیل های زیادی در آن کشف و از طریق دلتا وارد دریا شده و وجود رسوب آب های شیرین در این منطقه سبب حفاظت از این فسیل ها شده است (شهرابی، 1380). در این ناحیه یک دریای بزرگ وجود داشته است که در رسوبات دلتای آن فسیلهای جانوری بسیاری کشف شده است. وجود رسوبات آبهای شیرین باعث حفاظت از این فسیلها شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که باباحیدر یک دریای پیوسته بوده است که طبق کاوشهای انجام گرفته و مستندات دیرینه شناسی و فسیل شناسی در لبنان و ایران، این ناحیه در شمال چهارمحال و بختیاری آغاز و به لبنان ختم می شده است (Soheili& Al-Rashed, 2007). بررسی‌ها نشان می‌دهد که زاگرس از ۵۰۰ میلیون سال پیش اغلب اوقات دریا بوده است. از نظر پژوهشگران ناحیه بزرگ زیستگاهی زاگرس در شباهت بسیار با گونه‌های جانوری نواحی Monte Volga ایتالیا و Green River آمریکا است (کامرانی و اقتداری، 1391). بررسی‌ها و نتایج حاصل از قرابت جغرافیای زیستی و ارتباط لایه بندی زمین شناسی نشان می‌دهد زاگرس در این دوران بانیمکره جنوبی نیز ارتباط داشته است (Gilberson& Hoftencsh, 2008)..
نیمی از ماهیان استخوانی کشف شده مانند گونه هاییی از مارماهیان، نیزه ماهیان و حلوا سفید ماهیان عصر حاضر برای نخستین بار در مناطق ساحلی این ناحیه رشد کرده اند. نکته قابل توجه درباره فسیل های ماهی کشف شده در منطقه باباحیدر این است که به دلیل اکسیده نشدن محیط، بسیاری از این فسیل ها پس از گذشت میلیون ها سال حالت اولیه خود را حفظ کرده اند. بقایای بسیاری از این گونه ها به دلیل شباهت با فسیل های ناحیه ولگای ایتالیا برای تحقیقات بیشتر به این کشور فرستاده شده است؛ هم اکنون 30 گونه ماهی استخوانی از 21 خانواده و 6 راسته در ناحیه باباحیدر شناسایی شده است (Soheili& Al-Rashed, 2007). مطالعات ترکیبی دیرینه شناسی و جغرافیای زیستی فون ماهیان عصر حاضر مشخص نموده است که از این تعداد، 19 گونه دارای زیستگاه فعلی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان هستند که شباهت بسیار نزدیگ گونه شناسی و قرابت گونه ای با یکدیگر دارند. این گونه ها عمدتا متعلق به راسته شگ ماهی شکلان – ساردین ماهیان (Clupeiformes) می باشند (عوفی و قانع، 1392). همچنین در منطقه فسیلی باباحیدر برای نخستین بار قطعاتی از گیاه اکالیپتوس بدست آمده که قدمت آن به 62 میلیون سال پیش برمی گردد و تا پیش از این در هیچ دوره ای اثری از این گیاه یافت نشده است. با توجه به این که این گیاه متعلق به نیم کره جنوبی است، نشان دهنده ارتباط ایران با این نیمکره در 62 میلیون سال پیش است؛ بطوریکه منطقه باباحیدر ورودی رودخانه ای بوده که درکنار آن جنگل های اکالیپتوس رشد کرده اند و برگ این درختان به میان رودخانه ریخته شده و بقایای آن در میان رسوب دریا تا به امروز باقی مانده است (شفیع خانی و همکاران، 1390).
شایان دکر است که به خاطر کمبود اطلاعات، مراجع و منابع خارجی و فارسی امکان شناسایی بسیاری ازماهی ها تاکنون فراهم نشده است، ولی علیرغم کامل نبودن گزارش های دیرینه شناسی، این محل درجه اطمینانی از ترکیب واقعی فون ماهی های دریائی را (حداقل نمونه های لایه های پلاژیک) منعکس می نماید.علاوه بر فون ماهی، مجموعه ارزنده ای از سایر مهره داران و بی مهرگان بویژه انواع حشرات از گروه قاب بالان، و همچنین گیاهان در این منطقه نمود دارند. ولی متاسفانه به دلیل جابجایی های غیر اصولی و نگهداری این فسیل ها در شرایط نامناسب و بخصوص برداشت و تخریب سود جویان جهت جمع آوری و فروش غیر قانونی قطعات کوچک و بزرگ فسیل ها، احتمال تخریب آن ها وجود دارد. با وجود این که منطقه باباحیدر در سال 1392 به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی شناسایی شده بود، اما متأسفانه هیچ توجهی برای ساماندهی و بررسی علمی آنها انجام نشده است. ولی از سوی دیگر، خوشبختانه اداره کل حفاظت محیط زیست استان در حال حاضر طرح ارتقاء منطقه فسیلی باباحیدر به منطقه حفاظت شده را به شورای عالی محیط زیست کشور ارائه کرده است. در این طرح مکان هایی با فسیل های تاریخی و ارزشمند در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار می گیرند؛ طرحی که از نابودی فسیل های این منطقه جلوگیری می کند. به نظر می رسد در صورت موافقت و تخصیص بودجه، تا پایان سال 1393 محدوده ای به وسعت 15 هزار هکتار از ذخایر زیست محیطی در منطقه بابا حیدر شناسایی و حفظ می شوند (اداره کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری، 1393).
 |
|
|