خلاصه ای از این سخنرانی به شرح ذیل می باشد:
وقوع بیماریها و ایجاد تلفات درآبزیان، علاوه بر نگرانی مصرف کنندگان از منظر بهداشت عمومی و امنیت غذایی ، بعنوان یک عامل تهدید کننده بهره برداری از منابع مذکور، موجب کاهش تولید و درآمدها، ایجاد خسارات اقتصادی برای سرمایه گذاران در صنایع پیشین وپسین، افزایش بیکاری و اختلال در امنیت اجتماعی نیزخواهد شد. انتقال و گسترش عوامل بیماریزای جدید بدنبال تجارت و نقل و انتقال آبزیان زنده (تخم، بچه ماهی ومولدین) به ماهیان بومی یا مهاجردر یک منطقه جغرافیایی که سابقه حضور و بیماریزایی توسط آن عامل بیماریزا قبلا" وجود نداشته، موجب نگرانیهای شدید شده است. با عنایت به محدودیتهای منابع آب شیرین و پیش بینی بروز بحران کم آبی در جهان ، توجه به پرورش ماهیان دریایی در چند دهه اخیر افزایش یافته است و تلاش دولت ها برای توسعه پرورش ماهیان دریایی در قفس در بسیاری از مناطق جهان موجب افزایش تولید این گروه از آبزیان گردیده است. وجود ذخائر ارزشمند ماهیان سفید، کفال، آزاد و خاویاری در دریای خزر و گونه های تجاری صیادی در خلیج فارس و دریای عمان از یکطرف و کمبود اطلاعات اپیدمیولوژیک و دانش محدود در مورد وضعیت بیماریهای عفونی موجود در ماهیان آبهای دریای خزر و خلیج فارس یکی از تهدیدات توسعه پرورش ماهی در قفس در این منابع آبی می باشد. طی سالهای اخیر موارد متعددی از بروز تلفات دسته جمعی ماهیان دریایی به دلیل بلوم جلبک های مضر ، تلفات کفال ماهیان ، تلفات موردی ( به علت افزایش آلاینده ها و نیز عوامل باکتریایی) در آبهای ساحلی جنوب و شمال کشور گزارش گردیده اند.
منشاء بیماریهای ماهیان در قفس ناشی از مسایل ژنتیکی، تغذیه ای، محیطی(نوری، آلودگیهای صنعتی و شهری)، آسیبهای مکانیکی و حضور عوامل بیماریزا می تواند باشد. نقش مسائل ژنتیکی و تغذیه ای در تمامی سیستم های پرورشی یکسان است ولی نقش عوامل محیطی در سیستم های پرورش در قفس بسیار مهم است زیرا تغییرات کدورت، دما، اکسیژن، شوری و ...در دریا قابل مدیریت نمی باشد. احتمال خطر بروز بیماریها در صورت مطالعه مشکلات احتمالی ناشی از آلودگیهای زیست محیطی و عوامل بیماریزای موجود در ماهیان وحشی منطقه و ارزیابی ریسک خطر هریک از آنها و پیش بینی تمهیدات لازم، بسیار کاهش می یابد.
بیشتر سخت پوستان انگلی متعلق به کوپه پودها هستند، از مهمترین آنها می توان به جنس های Ergasilus. و Caligus. و Lernanthropus. اشاره نمود. بیماریهای ویروسی ماهیان دریایی پرورشی از اهمیت بیشتری برخوردارند. بیماری ایریدو ویروسی ماهی خاویاری سفید White sturgeon iridoviral disease (WSIVD) ، بیماری نکروز عصبی ویروسی (VNN) Viral Nervous Necrosis و بیماری ایریدو ویروسی ماهی سیم دریایی قرمز Red Sea bream Iridoviral Disease (RSIVD) و همچنین در ماهیان سردآبی قابل پرورش در قفس های دریایی Infectious Haematopoietic Necrosis (IHN), Salmon Pancreas Disease (SPD), Infections Salmon Anemia (ISA), Salmonid Herpes Virus (SHV), Erythrocytic Inclusion Body Syndrome (EIBS) Infectious Pancreatic Necrosis (IPN), می باشند. بهترین روش کنترل و پیشگیری از بیماریهای مذکور، اجتناب از آلوده شدن به ویروس عامل بیماریزا با اعمال مدیریت صحیح بهداشتی وتحت نظر داشتن ماهیان جوان در صورت وقوع تلفات است. مهمترین بیماریهای باکتریایی نیز ویبریوزیس و عفونتهای ناشی از میکسوباکترهای دریایی، سیتوفاگاها و فلکسی باکترها در ماهیان سردآبی قابل پرورش در قفس، می باشند.
اهم الزامات و ملاحظات بهداشتی پرورش ماهی در قفسهای دریایی کشور:
- آموزش دست اندرکاران پرورش و بهداشت ماهیان دریایی در قفسهای دریایی قبل از توسعه این صنعت، بخصوص ارتقای دانش علمی و مهارتی دامپزشکان و کارشناسان شیلاتی در زمینه مدیریت بهداشت، پیشگیری و کنترل بیماریها.
- انجام تحقیقات، مطالعات کاربردی و اجرای پایلوتهای آزمایشی در خصوص روشهای نوین پرورش و مدیریت بهداشتی، ارزیابی خطر بیماریها ، مسمومیت‌ها و تاثیرعوامل محیطی برسلامت، شاخص‌های رشد و تلفات.
- بسط و پیاده سازی الگوهای مدیریت بهداشتی منطقه‌ای و ملی بر اساس تعین نقاط بحرانی و عوامل خطرساز بیماری بر اساس تجارب کشورهای پیشرو این صنعت.
- بهبود روشهای تشخیص سریع بیماریها با توجه به سویه های بومی عوامل بیماریزای ماهیان دریایی شمال و جنوب کشور.
- توسعه مطالعات همه‌گیری شناسی بیماریها از طریق شناسائی خصوصیات بیولوژیک و اکولوژیک عوامل بیماریزا در شرایط اقلیمی استانهای ساحلی کشور.
- انجام تحقیقات در مورد امکان سنجی تولید ماهیان تحمل پذیر در برابر بیماریهای خاص (SPT).
- استفاده کنترل شده از داروها، مواد شیمیایی و ضدعفونی کننده ها با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، بهداشت عمومی و امنیت غذایی جامعه.
- قبل از استقرار قفسهای پرورشی، بررسی وضعیت آلودگی و بیماریهای ماهیان موجود در منطقه و میزبانهای واسط عوامل بیماریزای احتمالی و شناسایی سایر عوامل خطر جهت پیشگیری و اعمال مدیریت بهداشتی ضروری است.
- جهت پیشگیری از انتقال عمودی بیماریهای ویروسی، استفاده از مولدین عاری از ویروس و ضد عفونی آب در مراکز تکثیر توسط ازن و یا اشعه UV و تخم ماهیان با یدوفور و ضدعفونی کننده های سازگار با محیط زیست نظیر آویشیت الزامی است.
- اجتناب از ایجاد استرس در ماهیان پرورشی درون قفس های دریایی ، برداشت روزانه تلفات و ماهیان در حال احتضار از درون قفسها و معدوم نمودن آنها به روش بهداشتی در ساحل، نقش بسزایی در جلوگیری از گسترش بیماریها دارد.
- پایش منظم دوره ای و مستمر بیماریهای عفونی بر اساس پروتکل های سازمان OIE و بیماریهای غیر عفونی ناشی از عوامل محیطی ، تغذیه ای، سموم و آلاینده ها و مسائل مدیریتی نظیر تغییرات فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب، دستکاری ماهیها، آسیب های جلدی متعاقب برخورد با تور قفسها، حمله حیوانات شکارچی بایستی در دستور کار قرار گیرد. این پایشها بصورت نمونه برداری قبل از انتقال ماهیها به قفس، مشاهدات بالینی روزانه و نمونه برداری های ماهیانه در طول دوره پرورش در قفس می باشد.
- کاربرد خوراک های غنی شده با محرکهای سیستم ایمنی جهت ارتقای سیستم دفاعی بدن ماهیان با استفاده از گیاهان داروئی، داروهای گیاهی، آنزیمها و پروبیوتیکهابصورت دوره ای مناسب است.
- با مشاهده علائم بالینی مشکوک به بیماری و تشخیص سریع آنها می توان اقدامات درمانی و ضدعفونی در شرائط و مکان مناسب را بعمل آورد و در صورت عدم امکان موفقیت بایستی با رعایت ملاحظات بهداشتی و ایمنی زیستی نسبت به صید و برداشت ماهیان اقدام نمود.
- در جهت تولید واکسنهای موثر بر علیه بیماریهای مهلک و مسری ماهیان دریایی پرورشی توفیقات مهمی در جهان بدست آمده است و اکنون برنامه های ایمن سازی مناسبی در برابر برخی بیماریهای خطرناک ویروسی ماهیان دریایی نظیر آزاد ماهیان، هامور ماهیان و... وجود دارد که از آنها بایستی بهره جست.