تاریخچه و سوابق بخش بیولوژی و ارزیابی ذخایر

بر اساس ماده ۳ قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران، انجام تحقیقات علمی و کاربردی پیرامون موضوعات مرتبط با صید و نحوه بهره برداری، تکثیر و پرورش آبزیان و عمل آوری محصولات آبزی در آبهای تحت حاکمیت جمهوری اسلامی ایران اعم از آب های داخلی ،مرزی و دریایی را به تحقیقات واگذار نموده است و در این خصوص موسسه تحقیقات علوم شیلاتی   طبق ماده ۷۵می بایست کلیه داده ها و اطلاعات جمع آوری شده طی انجام گشت های علمی تحقیقاتی، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات را در اختیارسازمان  شیلات یا هر دستگاه معرفی شده از سوی شیلات قرار دهد.

بر این اساس بخش بیولوژی و ارزیابی ذخایر و تکنولوژی صید که در هفدهمین جلسه ستاد سازماندهی و تشکیلات سازمان تحقیقات و آموزش شیلات ایران در سال ۱۳۶۹ مورد تصویب قرار گرفت به عنوان متولی این امر در شمال ، جنوب و آبهای داخلی ایران با انجام پروژه های متعدد تحقیقاتی برای بهره برداری بهینه از ذخایر آبزیان اطلاعات مورد نیاز را به منظور اعمال مدیریت بر ذخایر در اختیار سازمان شیلات قرار می دهد .

بهره برداری بهینه ومسئولانه از ذخایر آبزیان در هرزیست بوم آبی اساسا متکی بر شناخت ویژگیهای زیستی و غیر زیستی، پارامترهای پویایی جمعیت، میزان توده زنده و حداکثر میزان برداشت مجاز آبزی میباشد که با جمع بندی نتایج ذکر شده به موازات اصلاح ادوات صید منجر به مدیریت بهینه ذخایر آبزیان خواهد شد .

در این راستا و بر اساس ساختار سازمانی موسسه تحقیقات شیلات علوم شیلاتی، مسئولیت تحقیقات و مطالعات زیستی، ارزیابی ذخایر و تکنولوژی صید آبزیان بر عهده بخش بیولوژی و ارزیابی ذخایر آبزیان می باشد. این بخش با بررسی وضعیت و روند صید و صیادی و استعلام از تعاونیهای صیادی به نمایندگی از بهره برداران دریا و سازمان شیلات ایران هر ساله بر اساس بودجه، تعدادی پروژه اولویت دار را در دستور کار خود قرار می دهد و اطلاعاتی از قبیل فراوانی، پراکنش، میزان برداشت، طول بلوغ، طول استاندارد صید، ، فراوانی نسبی، چشمه استاندارد ادوات صید را از طریق ارسال گزارشات نهایی به سازمان شیلات و با طرح دستاوردهای جدید در کمیته های مدیریت صید آبزیان آبهای شمال، جنوب و داخلی سهم بسزایی در مدیریت ذخایر آبزیان ایفا می نماید .

در مجموع در آب های خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر هشت گروه ماهیگیری شناخته شده وجود دارد که بر اساس منطقه صید، خصوصیات بیولوژیکی و روش صید از همدیگر تفکیک شده‌اند و هر کدام منشاء، اشتغال، معیشت، درآمد و رونق اقتصادی بوده‌اند. این نه گروه ماهیگیری عبارتند از:

1- خلیج فارس و دریای عمان

            - ماهیگیری کفزیان

            - ماهیگیری سطح زیان درشت

            - ماهیگیری سطح زیان ریز

            - ماهیگیری میگو و سخت پوستان

            - و طی سال های اخیر ماهیگیری فانوس ماهیان

 2 - دریای خزر

            - ماهیگیری ماهیان استخوانی

            - ماهیگیری کیلکا ماهیان

            - ماهیگیری ماهیان خاویاری

 

در این راستا اهم پروژه های تحقیقاتی زیر در چهار دهه گذشته به بطور سالانه اجرا شده است :

·         بررسی و   ارزیابی ذخایر ماهیان استخوانی دریای خزر

·         بررسی و ارزیابی ذخایر کیلکا ماهیان دریای خزر

·         بررسی و ارزیابی ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر

·         بررسی و ارزیابی ذخایر میگو و اعلام زمان آزادسازی و ممنوعیت صید در آبهای جنوب (خوزستان، بوشهر، هرمزگان)

·         بررسی وضعیت  ذخایر آبزیان کف زی با استفاده از  روش مساحت جاروب شده

·         بررسی تغییرات جمعیت تون ماهیان   بررسی ذخایر ماهیان سطح زی ریز

 

 

 

 

·         تعیین فصول آزادسازی وممنوعیت صید گونه های مهم تجاری واقتصادی

·         تعیین چشمه استاندارد تورهای گوشگیر به تفکیک گونه های تجاری

·         تعیین اولین سایز بلوغ و بدنبال آن تهیه جدول طول استاندارد آبزیان مهم اقتصادی

·         مشخص کردن گونه های در معرض خطر وارائه راهکارهای لازم جهت حفظ وبازسازی ذخایر

·         تعیین صیدگاه و مناطق صید (fishing ground )  و مناطق تخمریزی و مناطق نوزادگاهی ( nursery ground )

·         محاسبه وتخمین سقف قابل برداشت   ( MSY ) آبزیان مهم تجاری

·         تعیین وضعیت روند برداشت از ذخایر جهت کمک بر اعمال مدیریت بر ذخیره

·         تعیین فصول تخم ریزی ،رژیم غذایی آبزیان مهم تجاری

·         تحقیق در زمینه ارزیابی و چگونگی بازسازی ذخایر آبزیان اقتصادی و پیشنهاد مقدار، محل و زمان رهاسازی آبزیان و نظارت بر آنها

·         تعیین زمان های شروع و خاتمه دوره صید آبزیان

·         تعیین پارامترهای زیستی رشد،مرگ و میر

·         تحقیق و بررسی درباره میزان ذخایر، تعیین زمان و مکان مناسب صید و بهره برداری اصولی و منطقی از آن

·         تحقیق درباره حفاظت از منابع و ذخایر آبزیان در آبهای داخلی و دریای سرزمینی ایران طبق ظوابط و مقررات مربوطه

·         برآورد ذخایر گونه های مختلف آبزیان در محدوده مورد بررسی

·         پیش بینی در مورد وضعیت توده زنده ذخایر و میزان صید

·         تعیین حداکثر میزان قابل برداشت صید از نظر کمی به منظور حفظ ذخایر

·         تحقیق و بررسی درباره ادوات و آلات صید و شناورهای صیادی و معرفی مناسب ترین روش استفاده از آنها

·         گردآوری آمار و اطلاعات و گزارشات فنی تخصصی مورد نیاز تجزیه و تحلیل آنها و ارائه گزارشات لازم

·         ایجاد ارتباط و هماهنگی با بخش های ارزیابی ذخایر مراکز تحقیقاتی کشورهای همسایه در مورد ذخایر مشترک و یا مهاجر

 

ساختار سازمانی بخش بیولوژی و ارزیابی ذخایر

   1-گروه بیولوژی و ارزیابی ذخایر آبزیان دریای خزر

د ر دریای خزر نیز عمده فعالیت های تحقیقات جهت پاسخگویی به نیازهای بخش اجرا برای بهره برداری پایدار و بهینه از ذخایر ماهیان استخوانی، کیلکا ماهیان  و ماهیان خاویاری استوار است. با توجه به وضعیت نامساعد کنونی ذخایر ماهیان خاویاری و کیلکا ماهیان، تلاش تحقیقات بر روی حفظ و حراست از ذخایر با ارزش این ماهیان است. مطالعه رفتارشناسی ماهیان خاویاری با استفاده از علامت گذاری آنها، تلاش برای دستیابی به مدیریت یکپارچه با کشورهای حاشیه دریای خزر نیز از جمله فعالیت های موثر به شمار می روند. موسسه تحقیقات در همین رابطه، برنامه های راهبردی ماهیان دریای خزر (خاویاری و استخوانی)را در دو محور اجرایی و تحقیقاتی به شیلات ایران ارائه نموده است که می تواند درصورت اجراء، برداشت پایدار از ذخایر با ارزش آنها را در سالهای آتی تضمین نماید .

اهم پیامد های بکار گیری نتایج پرروژه های تحقیقاتی :

·         رعایت سقف قابل برداشت سالانه

·         حذف اداوت صیادی غیر مجاز در سطح استانهای شمالی کشور

·          رعایت استانداردهای ادوات صیادی توسط شرکتهای تعاونی پره

·         رعایت زمان شروع و خاتمه صید روزانه توسط شرکتهای تعاونی پره

·         کنترل و نظارت کامل شیلات استانهای شمالی کشور در راستای رعایت استاندارد و بخصوص ثبت میزان دقیق صید توسط ناظرین پره های صیادی در تمام طول فصل صید

·          اصلاح روشهای تکثیر مصنوعی و رهاسازی به منظور بالا بردن باز گشت شیلاتی

·          برنامه ریزی دقیق و حساب شده در انتخاب تعدادی از رودخانه های مستعد تکثیر طبیعی ماهیان رودکوچ و ایجاد شرایط مناسب

·         همکاری با کشورهای حاشیه دریای خزر جهت تبادل اطلاعات در تمام زمینه های شیلاتی و زیست محیطی و ایجاد کمیته ای مبتنی بر انجام مطالعات علمی تحقیقاتی مشترک در دریای خزر

·          همکاری همه کشورهای حاشیه دریای خزر جهت جلوگیری از افزایش آلاینده های زیست محیطی و ارائه راهکارهائی جهت کاهش آنها

2-    گروه بیولوژی و ارزیابی ذخایر آبزیان خلیج فارس و دریای عمان

اقداماتی که در قالب پروژه های کاربردی و برای اکثر گونه های مختلف مخصوصا گونه های کف زی در آبهای خلیج فارس و دریای عمان بدلیل آسیب پذیر بودن آنها انجام شده و بطور مداوم در حال انجام است توانسته است در طی سالهای گذشته حفظ ذخایر و تضمین برداشت از ذخایر منابع ماهیگیری را تضمین کند. میتوان گفت که کلیه ذخایر منابع ماهیگیری شامل همه ماهیگیری هایی که در بالا نام برده شد و حتی گونه های سطح زی درشت که بخش مهمی از آنها در آب­های فراساحلی صید می شوند تحت فشار شدید صید قرار دارند و ضروری است که پایش وضعیت ذخایر و فراوانی آنها بطور مداوم رصد شده و از به خطر افتادن ذخایر آنها جلوگیری کرد، تا بتوان فرصت های شغلی و در آمدهای حاصل از صید و صیادی را تداوم بخشید.

·         شناسایی و معرفی ذخایر کمتر بهره‌برداری شده، جهت ایجاد صید و صیادی جدید

·         کنترل ظرفیت های صیادی ازطریق تجزیه و تحلیل داده های وابسته به صید مثل، میزان صید و تلاش صیادی برای هرطبقه شناورو بر اساس نوع ماهیگیری

·         تعیین میزان توده زنده و ارائه میزان مجاز برداشت از هر گونه (سالانه)

·         پایش فراوانی گونه‌های مختلف صید در آب‌های جنوب و تعیین روند وضعیت فراوانی آنها به نسبت سال‌های قبل

·         ارایه نقشه پراکنش گونه های با توجه به فصول و تراکم

·         تعیین اثرات ماهیگیری بر زنجیره زیست بوم و ارایه مستندات علمی از اثرات فشار صیادی بر گونه های کلیدی

·         انجام پروژه های مربوط به خصوصیات و رفتار های بیولوژیکی هر گونه با تاکید بر الگوی رشد، الگوی تخمرزی، تعیین زمان اوج تخم ریزی، رفتار های تغذیه ای (ترجیحات غذایی)

·         اعلام زمان آغاز و پایان صید برای برخی از گونه‌های مهم و حساس از جمله: میگو             

·         ارائه طول استاندارد صید برای هر گونه به منظور اطمینان از میزان برداشت شده از هر ذخیره

·         تعیین استاندارد چشمه تور برای برخی از گونه ها و ماهیگیری ها

·         انجام مطالعات اجتماعی- اقتصادی به منظور تعیین نقش ماهیگیری در معیشت، اشتغال و وضعیت اقتصادی جوامع ساحلی

3-گروه بیولوژی و ارزیابی ذخایر آبزیان آبهای داخلی

اهمیت منابع آبهای داخلی به دلیل محدودیت دسترسی به منابع آبزیان در دریاها واقیانوسها بوده ومیزان صید جهانی آبزیان در حدود ۹۰ میلیون تن و تولید در آبهای داخلی بیش از ۲۵ میلیون تن (FAO) می باشد. وجود ظرفیت بالا در آبهای داخلی برای بهره برداری مطلوب و بهینه در تولید از اهمیت زیادی برخوردار است. آگاهی و شناخت ظرفیتهای منابع آبهای داخلی از وظایف گروه بیولوژی و ارزیابی ذخایر آبزیان آبهای داخلی است .

آبهای داخلی زیستگاه بسیاری از گیاهان و جانوران بوده واز نظر اهمیت محل تخم ریزی ماهیان و سایر آبزیان بوده و تامین پروتئین، ایجاد اشتغال و غیره می باشد.

اهم فعالیتهای زیر در آبهای داخلی مد نظراست :

·         ارزیابی ذخایر ماهیان و سایر آبزیان آب های داخلی

·         ارایه راه کارهای بهره برداری بهینه و پایدار از منابع آبزی آبهای داخلی

·         تحقیق درباره سازگاری آبزیان اقتصادی در منابع آبی و امکان معرفی گونه‌های جدید با توجه به شاخص های زیست محیطی

·         بررسی ذخایر خرچنگ دراز آب شیرین

·         تعیین اندازه چشمه، فصول و مناطق تخمریزی