چکیده
ارزیابی اندیکاتورهای میکروبی منابع آبي نظير رودخانه ها، درياها و سدها از اهميت خاصي برخوردار بوده زيرا ميكروارگانيسم¬های مذکور باعث تغییر کیفیت آب از منظر کیفی و بهداشتی شده و از طرفی بر تغييرات كمي وكيفي ساير موجودات تاثيرگذار مي باشند. وجود برخي از باكتري¬هاي شاخص نظير Escherichia coli، Clostridium sp.، ساير Coliforms، Enterococcus sp. در محیط های آبی حاكي از كيفيت پايين آب بوده و نشان از آلودگي مدفوعي مي باشد. در این مطالعه، جمعیت باکتریهای اندیکاتور شامل باکتریهای هتروتروف، شمارش کلی فرم ها و شمارش کلی فرم های مدفوعی، باکتریهای سرماگرا (Pseudomonas sp. و جنس¬¬های منسوب به آن)، جداسازی باکتریهای بیماریزا و بیماریزای فرصت در ماهی (Streptococcus inaie، Yesinia ruckeri و Aeromonas hydrophila) و باکتری Shigella dysenteriae و Salmonella typhi و Salmonella typhimurium (باکتریهای بیماریزای شاخص انسانی) در سرشاخه های قشلاق و گاوه رود سد ژاوه استان کردستان مورد بررسی قرار گرفته و هم¬زمان رابطه متقابل آنها با شاخص¬های مهم فیزیکوشیمیایی نظیر دما، pH، اکسیژن محلول، ازت و فسفر کل، اکسیژن خواهی بیوشیمیایی(BOD) ، اکسیژن خواهی شیمیایی (COD) کدورت، هدایت الکتریکی، کل مواد معلق (TSS) و مواد جامد محلول (TDS) با هدف ارزیابی کیفیت میکروبی و بهداشتی آب در ایستگاههای مورد مطالعه تعیین گردید. ایستگاه های مورد بررسی شامل بالادست قشلاق (قبل از تصفیه خانه شهرستان سنندج)، شاخه قشلاق رود (پایین دست تصفیه خانه)، شاخه قشلاق رود (حدود 3 کیلومتر پایین تر از ایستگاه 2)، شاخه گاوه رود و شاخه سیروان (پشت سد) بوده و نمونه برداری و آنالیز کمی و کیفی باکتریهای اندیکاتور بر اساس روش APHA (American Public Health Association) مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین و انحراف معیار باکتریهای هتروتروف یا شمارش کلی باکتریها در مقاطع زمانی پاییز 1399، زمستان 1399، بهار 1400 و تابستان 1400 در 5 ایستگاه مورد مطالعه به ترتیب 22/0±30/7، 63/0±54/6 ، 67/0±08/7، 32/0±58/7 تعداد در 100 میلی لیتر، شمارش کلی فرم ها به ترتیب 07/1+11/4، 27/1±61/3 ، 55/0±48/4 و 22/1±23/5 تعداد در 100 میلی لیتر، شمارش کلی فرم های مدفوعی به ترتیب 07/1±84/2، 79/0±042/3، 18/1±86/2 و 98/1±44/3 تعداد در 100 میلی لیتر و باکتریهای سرماگرا به ترتیب 46/0±80/5، 49/0±77/5 ، 44/0±92/5، 16/0±45/6 تعداد در 100 میلی لیتر بوده است. نتایج آزمایشات سالمونلا تیفی، سالمونلا تیفی موریوم و شیگلا دیسانتری در ایستگاههای 2 و 3 ، در تمامی دوره های نمونه برداری، مثبت بوده است. در واقع 8 نمونه از 19 نمونه مورد بررسی به لحاظ باکتریهای بیماریزای انسانی مثبت بوده اند (10/42 درصد). آئروموناس هیدروفیلا، در فصل تابستان، از دو ایستگاه 3 و 4 جدا شد (52/10 درصد). باکتریهای بیماریزای ماهی شامل استرپتوکوکوس اینیایی و یرسینیا راکری از هیچکدام از ایستگاههای مورد بررسی جدا نشدند. نتایج رگراسیون چندگانه گام به گام حاکی از اختلاف معنی دار بین شمارش کلی باکتریها با پارامترهای pH، اکسیژن محلول و دما، و کلی فرم ها با pH و کدورت و دما بوده است (05/0p≤). در واقع افزایش pH، کاهش اکسیژن محلول و افزایش دما باعث افزایش شمارش باکتریهای مذکور گردید. همچنین افزایش کدورت و کاهش اکسیژن محلول، باعث افزایش معنی دار تعداد کلی فرم های مدفوعی شد(05/0p≤). نوسانات سایر پارامترهای محیطی (ازت و فسفر کل، BOD، COD، هدایت الکتریکی، TSS و TDS) نیز باعث بروز تغییرات در اندیکاتورهای میکروبی مورد بررسی شده ولی با این وجود، تغییرات حاصله معنی دار نبوده است. یکی از روش های پیشنهادی جهت کاهش میزان شمارش باکتریهای اندیکاتور و بیماریزا به رودخانه قشلاق، بهینه سازی فرآیند تصفیه فاضلاب انسانی و تکمیل فرآیند ساخت و تجهیز تصفیه خانه شهرستان سنندج می باشد.