چکیده
سد ژاوه بر روی رودخانه سیروان بعد از دو شاخه اصلی گاوه رود و قشلاق واقع شده است؛ پیش بینی شرایط تغذیه گرایی مخزن این سد در شرایط موجود، از مهمترین اولویت های مطالعاتی قبل از بهره برداری می باشد. بر این اساس، نمونه برداری ها در 5 ایستگاه منتخب، در طی پاییز 1399 تا تابستان 1400، در دو شاخه قشلاق و گاوه رود و در محل آبگیری سد ژاوه صورت گرفت. مقایسه داده های تحقیق حاضر با استانداردهای مختلف داخلی و خارجی نشان داد که فقط پارامتر نیترات کمتر از حد مجاز بوده اما سایر پارامترها از یک تا چند برابر (بخصوص نیتروژن آلی) بیش از حد مجاز بوده است که بیانگر آلوده بودن آب و کیفیت بد در ایستگاه های مختلف می باشد. براساس شاخص کیفیت آب ایران (IRWQI) بالاترین کیفیت در ایستگاه 4 و پایین ترین کیفیت در ایستگاه‌های 2 و 3 ثبت گردید. براساس TOC% رسوبات منطقه کمی آلوده تا خیلی آلوده به خصوص در ایستگاه های 2 و 3 در نظر گرفته شد اما وضعیت ایستگاه 4 که مربوط به شاخه گاوه رود می باشد، بهتر بوده است. میانگین و انحراف معیار باکتری های هتروتروف یا شمارش کلی باکتری ها در فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان در ایستگاه های 5 گانه به ترتیب 22/0±30/7، 63/0±54/6 ، 67/0±08/7، 32/0±58/7 تعداد در 100 میلی لیتر، شمارش کلی فرم ها به ترتیب 07/1+11/4، 27/1±61/3 ، 55/0±48/4 و 22/1±23/5 تعداد در 100 میلی لیتر و شمارش کلی فرم های مدفوعی به ترتیب 07/1±84/2، 79/0±042/3، 18/1±86/2 و 98/1±44/3 تعداد در 100 میلی لیتر بود. نتایج رگرسیون چندگانه گام به گام حاکی از اختلاف معنی دار ی بین شمارش کلی باکتری ها با پارامترهای pH، اکسیژن محلول و دما، و کلی فرم ها با pH و کدورت و دما بود (05/0p≤). همچنین بین کدورت و اکسیژن محلول با شمارش کلی فرم های مدفوعی نیز اختلاف معنی دار مشاهد شد (05/0p≤). افزایش سایر پارامترهای محیطی نیز باعث بروز تغییرات در شاخص های میکروبی مورد بررسی شده ولی با این وجود، تغییرات حاصله معنی دار نبوده است. طبق نتایج، در نمونه‌های آب و پریفیتون تعداد 157 گونه میکروجلبک در 7 شاخه باسیلاریوفیتا (Bacillariophyta)، میزوزوا (Myzozoa)، سیانوباکتریا (Cyanobacteria)، کلروفیتا (Chlorophyta)، اوگلنوزوا (Euglenozoa)، زانتوفیتا (Xantophyta) و کریپتوفیتا (Cryptophyta) شناسایی شدند. شاخص ساپروبی در دوره مطالعه از 5/1 تا 5/2 واحد تغییرات نشان داد. این محدوده از تغییرات شاخص ساپروبی بیانگرکیفیت آب با "آلودگی متوسط" می باشد. در پریفیتون جلبکی نیز میانگین عدد ساپروبی گونه‌‌های غالب عمدتاً در گروه "آلودگی متوسط" طبقه‌‌بندی شد. محاسبه شاخص تروفیکی دیاتوم (TDI) در نمونه های آب و پریفیتون نشان داد که (بجز ایستگاه 2 در فصل بهار) از 7/3 تا 9/4 (مخزن سد، تابستان) بوده است. این میزان از TDI بیانگر وضعیت (هایپرتروف) با بارگیری (خیلی زیاد) از مواد مغذی می‌‌باشد. در این مطالعه 8 خانواده از بزرگ بی‌مهرگان کفزی شامل Chironomidae، Lumbriculidae، Simulidae، Baetidae، Hydropsychidae، Erpobdelidae، Potamidae، Glosiphonidae، Gamphidae، Unionidaeو Potamidae شناسایی شدند. نتایج نشان داد که بیشترین تراکم متعلق به خانواده Baetidae با 3/152±464 عدد در متر مربع و کمترین تراکم متعلق به خانواده Gamphidae با 11 عدد در متر مربع بوده است. بررسی وضعیت کیفیت آب با استفاده از شاخص هلسینهوف نشان داد که مقدار این شاخص در ایستگاه های مختلف از 98/5 (طبقه کیفی نسبتا ضعيف) در ایستگاه 1 تا 00/8 (طبقه کیفی بسیار ضعيف) در ایستگاه 2 متغیر بود. براساس نتایج بدست آمده در مجموع 2003 عدد ماهی صید شد که متعلق به 13 گونه بودند، ماهیان شناسایی شده به 3 خانواده کپور ماهیان (Cyprinidae)، مارماهیان خاردار آب شیرین (Mastacembelidae) و سگ ماهیان جویباری (Nemachielidae) تعلق داشتند. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که غالب گونه های ماهیان شناسایی شده با فراونی نسبی6/96 درصد از خانواده کپورماهیان بود. بررسی شاخص تنوع گونه‌ای شانون در ایستگاه‌های مورد بررسی نشان داده که از بالا دست به پایین دست سرشاخه‌ها (ایستگاه‌های 1، 3، 4 و 5) دارای روند افزایشی بوده، به‌طوری که حداقل آن به میزان 2/1 در ایستگاه 1 و حداکثر آن به میزان 05/2 در ایستگاه 5 برآورد گردید. طبقه بندی کیفی آب براساس یکپارچگی اکولوژیک کار نشان داد که ایستگاه‌های 1 و 4 به‌ترتیب به میزان عددی 40 و 42 در طبقه کیفی خوب قرار داشته و ایستگاه‌های 3 و 5 به‌ترتیب به میزان عددی 9 و 34 در طبقات کیفی آب بسیار کم و متوسط قرار گرفتند. در مجموع در تمامی ایستگاه‌ها به لحاظ کیفیت آب پایین ترین طبقه کیفی آب متعلق به فصل تابستان بود و فصول زمستان و بهار بالاترین طبقه کیفی آب را داشتند. بطور کلی، اجزای اکوسیستم مخزن سد و نوع گونه ماهی، ترکیب و میزان ذخایر آنها در صورت آبگیری در نتیجه پدید تغذیه گرایی احتمالی، می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. بدین ترتیب در چنین شرایطی با توجه آلودگی بالای آب ورودی به سد، پیشنهاد می شود تمامی ملاحظات محیط‌زیستی و بهداشتی که در قسمت نتیجه گیری طرح آمده است (در صورت بهره برداری احتمالی از سد ژاوه) صورت گیرد.