بررسی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج فارس در محدوده آبهای استان بوشهر

چکیده

این پروژه با هدف بررسی شرایط اکولوژیک بخشی از آبهای خلیج فارس در منطقه استان بوشهر در محدوده جغرافیایی َ01 – ْ50 تا َ47 – ْ52 طول شرقی و َ39 – ْ26 تا َ03 – ْ29 عرض شمالی ، از خلیج نایبند تا جزیره خارگ با استفاده از شناور تحقیقاتی فردوس 1 در 18 ایستگاه اصلی و 16 ایستگاه فرعی به انجام رسید. بدین منظور یک گشت شناسایی در زمستان 1379 ، 4 گشت فصلی در 1380 و یک گشت تکمیلی در تابستان 1381 صورت گرفت. در طول این مدت ، تغییرات فصلی شرایط محیطی ، وضعیت فیزیکو شیمیایی و پلانکتون های گیاهی و جانوری لایه های مختلف آب ، ماکرو بنتوزها و رسوب بستر مورد ارزیابی قرار گرفت .

نتایج نشان می دهند که برجستگی بستر دریا در منطقه مطاف ، این محدوده را به دو قسمت تقسیم نموده به نحوی که شرایط محیطی و وضعیت فیزیکو شیمیایی در جنوب شرق و شمال غرب این برجستگی تا حدودی متفاوت می باشد. در منطقه جنوب شرق مطاف ، شکست لایه های حرارتی (Thermocline) ، شوری (Halocline) ، چگالی ویژه (Picnocline) و اکسیژن محلول (Oxycline) در بهار تشکیل می گردد، در تابستان شدت می یابد، در پاییز کاهش یافته ولی در لایه های عمقی ادامه می یابد و در زمستان از بین می رود. ولی در منطقه شمال غربی ، شکست لایه های مذکور تنها در فصول بهار و تابستان برقرار بوده و در فصل پاییز همزمان با بروز تغییرات جوی، ستون آب یکدست گردیده و این حالت تا پایان زمستان برقرار می باشد.

در این دوره تغییرات دمای آب 1/34 – 18 درجه سانتیگراد ، شوری ppt 3/41 – 9/37 ، هدایت الکتریکی ms/cm 4/70 – 3/51 ، چگالی ویژه g/cm3 2/30 – 1/23 ، اکسیژن محلول ppm 8–2/0 و کلروفیل – a mg/m3 6/3 – 1/0 ثبت گردید. شوری ، هدایت الکتریکی و چگالی از سطح به عمق افزایش و دما کاهش می یافت در حالی که اکسیژن و کلروفیل – a در لایه های میانی بیش از لایه های سطحی و عمقی بود. از طرفی دما و هدایت الکتریکی از جنوب شرق به شمال غرب و از ساحل به دریا کاهش می یافت ولی بر میزان شوری و چگالی ویژه از جنوب شرق به شمال غرب افزوده می گردید. در این زمینه اکسیژن محلول و کلروفیل – a روند چندان مشخصی را نشان نمی دادند.

غلظت مواد مغذی شامل سیلیکات 3/13 – 4/0 ، فسفات 6/1 – 05/0 ، نیترات 3/12 – 1/0 و نیتریت 4/1 – 01/0 میکرومول بر لیتر نوسان داشت که به طور کلی از سطح به عمق افزایش می یافت.

در این مدت 61 جنس از 5 گروه فیتوپلانکتون و 8 شاخه و 13 رده زئوپلانکتون شناسایی گردید که پلانکتون های گیاهی شامل 42 جنس دیاتومه ، 16 جنس دینوفیسه ، 3 جنس سیانوفیسه، یک جنس کریزوفیسه و یک جنس اوگلنوفیسه بودند. بالاترین تراکم فیتوپلانکتون ها در تابستان و زئوپلانکتون ها در بهار به ثبت رسید. از بین پلانکتون های گیاهی ، دیاتومه ها دارای بیشترین تنوع و پراکنش در تمام فصول و بیشترین فراوانی در پاییز و زمستان بودند و سیانوفیسه ها در بهار و تابستان غالبیت داشتند. میانگین تراکم فیتوپلانکتون ها از ساحل به اعماق تقریباً کاهش و زئوپلانکتون ها افزایش نشان می داد و تراکم هر دو گروه در لایه های 20 – 10 متری نسبت به سایر لایه ها بیشتر بود، در حالی که تراکم پلانکتون های گیاهی از جنوب شرق به شمال غرب به طور نسبی افزایش نشان می داد‌، پلانکتون های جانوری از روند خاصی تبعیت نمی کردند.

از کفزیان (Benthoses) ماکروفون ، 69 خانواده شامل 34 خانواده پرتاران ، 22 خانواده شکم پایان، 10 خانواده دو کفه ای ها ، یک خانواده ناوپایان ، یک خانواده سخت پوستان ، یک خانواده از روزن داران، به علاوه 5 رده و 6 راسته از سخت پوستان ، یک راسته از خارپوستان ، یک راسته از لارو ماهیان و 6 شاخه از سایر کفزیان شناسایی ، تعیین تراکم و توده زنده گردید. از بین گـروهـهـای فـوق، رده پـرتاران و Malacostraca (از سخـت پوستان) دارای بیشترین فراوانی بودند. تراکم ماکرو بنتوزها در منطقه جنوب شرق مطاف از ساحل به اعماق کاهش می یافت در حالی که ایستگاههای میانی منطقه شمال غرب مطاف از تراکم بیشتری برخوردار بودند ولی میانگین فراوانی و توده زنده کل منطقه از ساحل به اعماق کاهش نشان می داد و کاهش توده زنده مشخص تر از فراوانی بود. کمترین و بیشترین فراوانی فصلی از 1457 تا 1903 عدد در متر مربع به ترتیب در بهار و زمستان و وزن توده زنده از 7/8 تا 8/10 گرم در متر مربع به ترتیب در تابستان و بهار ثبت و محاسبه شد. در ترانسکت 13 که در سال های گذشته تحت تأثیر آلاینده های بیشتری قرار داشته است ، وزن توده زنده ماکرو بنتوزها، علیرغم تراکم زیاد ، کمتر از کلیه مناطق بود.

وضعیت دانه بندی رسوب بستر در چهار کلاس شن ، ماسه ، لای و رس تقسیم بندی گردید و دامنه تغییرات مواد آلی رسوب بستر 30/3 – 12/1 درصد و میانگین سالانه آن 6/1 درصد اندازه گیری شد. اندازه دانه رسوبات در منتها الیه جنوب شرقی منطقه درشت تر از سایر مناطق بود، در حالی که ایستگاههای میانی منطقه شمال غربی ، دانه ریزتر از ایستگاههای ساحلی و دریایی و به طور نسبی حاوی مواد آلی بیشتری بودند.