اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
کاهش صید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر در سال های پایانی دهه هشتاد سبب گردید که ماهی سفید (Rutilus kutum (Kamensky, 1901 بعنوان مهمترین ترین گونه قابل صید و اقتصادی در کرانه جنوبی دریای خزر محسوب می گردد. هم اکنون این ماهی از نظر تأمین پروتئین، اشتغال زایی و تولید درآمد ساحل نشینان منطقه جنوب دریای خزر از اهمیت بسزایی برخوردار است. ماهی سفید از گروه ماهیان رود کوچ بوده و جهت تکثیر به آب شیرین رودخانه مهاجرت می کند. از آنجا که رودخانه های کرانه جنوبی دریای خزر بواسطه تخریب زیستگاه و آلودگی، توان اکولوژیک لازم برای تامین بچه ماهیان سفید را ندارند. لذا تکثیر مصنوعی در عرصه کنونی بعنوان تنها روش حفظ شرایط موجود می باشد. سالانه میلیونها قطعه بچه ماهی حاصل از تکثیر مصنوعی پس از پرورش اولیه به رودخانه های حوضه جنوبی دریای خزر رها سازی می گردند.
متاسفانه مرور آمارنشان میدهد که میانگین وزن 25 درصد از بچه ماهیان در هنگام رهاسازی به محیط های طبیعی کمتر از یک گرم بوده است. این امر سبب میگردد که مرگ زود رس درصد زیادی از این بچه ماهیان، در همان مراحل اولیه زندگی و در زمان سازگاری با آب لبشور دریای خزر اتفاق افتد. بدین علت ماهیسفید دریایخزر در شرایط کنونی بدلیل تغییرات ایجاد شده در محیط زیست و تخمریزی آن، نیازمند حفاظت است.
آمادگی بچه ماهیان از نظر فیزیولوژیک در برابر مواجهه با آب لبشور یکی از مهمترین عوامل رهسپاری بچه ماهیان از آب شیرین به آب لبشور است. در صورت تحریک و فعال سازی سیستم تنظیم یونی_ اسمزی در بچه ماهیان سفید قبل از ورود به آب لب شور، بنوعی میتوان از تلفات احتمالی هنگام رهاسازی به رودخانه در ابعاد وسیع جلوگیری نمود. زیرا ملاک آمادگی جهت مهاجرت ماهیان رهسپار شونده به دریا از آب شیرین به شور، تغییرات فیزیولوژیک بچه ماهیان و بخصوص ترجیح آب شور است و عدم تنظیم یونی_ اسمزی، پایان فعالیت زیستی موجود را رقم می زند. یکی از روش های متداول آماده سازی بچه ماهیان به آب لبشور، تغذیه آنها با جیره نمکی جهت تحریک به سازگاری اولیه با آب شور است. این روش در کشور های مختلف بر روی بچه ماهیان رهسپار شونده به دریا در گونه های مختلف بانجام رسیده است و نتایج مثبتی به همراه داشته است که در قسمت سوابق تحقیق به آن اشاره خواهد شد.
نتایج:
در این تحقیق از مکمل نمک کلرید سدیم در غذا برای تحریک سیستم تنظیم یونی_اسمزی بچهماهیان سفید (حدود یک گرم) در محیط آب شیرین استفاده گردید. این آزمایش با هدف افزایش میزان بقاء و توانایی رشد بچه ماهیان به هنگام رهسپاری به آب لبشور صورت گرفت. میانگین وزن اولیه بچه ماهیان 01/0±91/0 گرم (میانگین± خطای استاندارد) بود. آزمایش در دو مرحله انجام شد. در مرحله یک بچه ماهیان بمدت 15 روز در آب شیرین با غذای تجاری و مکمل نمک کلرید سدیم (تیمار شاهد بدون مکمل نمک، 5، 7 و 10 درصد) در 4 تیمار و هر تیمار شامل 3 تکرار تغذیه شدند. در مرحله دو به آب لبشور (5/12 گرم در هزار) انتقال و بمدت 28 روز با غذای تجاری بدون مکمل نمک تغذیه گردیدند. نتایج نشان داد که در مرحله یک در تیمار شاهد تغییری در بافت کلیه مشاهده نشد. همچنین تفاوتی بین بافت کلیه در تیمارهای تغذیه شده با مکمل نمک و بدون آن مشاهده نگردید. اما، اختلاف معنی داری بین اندازه گلومرول و لوله های کلیوی بین دو محیط آب شیرین و لبشور (بین مرحله یک و دو) مشهود بود (05/0>P). در مرحله یک سلولهای جانبی آماده تبدیل به سلول کلراید در آبشش در تیمارهای تغذیه شده با مکمل نمک مشهود بود. در پایان مرحله دو تعداد سلول های کلراید آبشش در تیمارهای تغذیه شده با مکمل نمک بیشتر از تیمار شاهد بود (05/0>P). علاوه بر این، بالاترین افزایش وزن در تیمار دو و کمترین افزایش وزن در تیمار چهار بدست آمد (05/0>P) و اختلاف معنی داری بین تیمار یک (شاهد) و تیمار سه مشاهده نشد(05/0<P). نتایج نشان داد که بچهماهیان در تغذیه از مکمل10 درصد نمک کلرید سدیم در جیره غذایی در مقابل تیمار شاهد از رشد وزنی کمتری برخوردار بودند. بهترین نتیجه افزایش وزن وکارایی رشد (ضریب چاقی، نرخ رشد ویژه) و بالاترین میزان بازدهی غذا و نسبت کارایی پروتئین و کمترین ضریب تبدیل غذایی در تیمار دو با تغذیه از 5 درصد مکمل نمک کلرید سدیم در جیره بدست آمد(05/0>P).
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
هر چند جهت تکمیل بررسی ها در خصوص بچهماهیان رهسپار شونده ماهی سفید به دریا نیاز است که آزمایشات رفتار شناسی و ترجیح آب شور انجام گیرد. ولی نتایج این تحقیق بهعنوان فرآیند تسریع کارایی سیستم تنظیم اسمزی قابل استفاده میباشد. بنابراین استفاده از 5 درصد مکمل نمک کلرید سدیم در جیره غذایی بچهماهیان آماده در مدت 15 روز قبل از رهسپاری به دریا توصیه می گردد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
نتایج این تحقیق برای استفاده در مراکز بازسازی ذخائر ماهیان استخوانی سازمان شیلات ایران بهعنوان متولی بازسازی ذخائر دریای خزر توصیه می گردد.