اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
افزایش میزان تولید آبزیان مستلزم بهره برداری از تمامی پتانسیل های بالقوه موجود در کشور اعم از آبگیرها و آببندان ها، رودخانه ها، دریاچه های طبیعی و پشت سد و دریاها خواهد بود. اما شرط اساسی برای چنین توسعه ای ، شناسایی استعدادها و ظرفیت های موجود از طریق فعالیت های تحقیقاتی می باشد. یکی از مهمترین کاربری های آبهای جاری ورودخانه ها بهره برداری از آن در صنعت آبزی پروری است.
بیشتر تولید ماهیان سردآبی با استفاده از آب چشمه ها و چاه های تک منظوره و دو منظوره صورت پذیرفته است و عوامل عمده آنرا میتوان درنوسانات دمائی بسیارکم آب چشمه ها و چاه ها ،کنترل و مدیریت سهل تر پرورش ماهی نسبت به منابع آبهای رودخانه ای و یا سایرآبهای سطحی دانست. نظر به اینکه آبهای جاری منطقه منابع مستعد برای پرورش ماهیان سردآبی بویژه در مناطق کوهستانی و سردسیر که دارای اقلیم مناسب برای آبزیان سردآبی هستند بشمار میرود میتوان باتمهیداتی از این پتانسیل مناسب در راستای تولید آبزیان سردآبی بهره جست .
به طور کلی هدف مدیریت شیلات اردبیل افزایش تولیدات آبزی پروری در استان و شهرستان های تابعه و استفاده از تمامی پتانسیل های موجود در عرصهی آبزی پروری می باشد. بنابراین بایستی ترتیبی اتخاد نمود تا حداکثر استفاده از منابع موجود هم برای شرب و بهره برداری های خانگی و هم در عرصهی کشاورزی و آبزی پروری انجام پذیرد. برای نیل به چنین هدفی بررسی شرایط آب و هوایی منطقه، اراضی موجود و منابع آبی ضروری بوده و توسعه آبزی پروری در هر منطقه نیازمند داشتن دانش کافی برای ترسیم دورنمای توسعه آبزی پروری در آن خواهد بود. به علاوه بررسی عوامل محدود کننده برای تعیین ظرفیت و استعداد منطقه جهت بهره برداری و تولید پایدار از آن و کسب موفقیت بسیار ضروری می باشد.
رودخانه یامچی در پایاب سد یامچی در این شهرستان از اهمیت و ارزش بسزائی برخوردار است، که می توان گزینه های مختلفی از جمله پرورش آبزیان گرم آبی و سرد آبی اقتصادی را برای آن در نظر گرفت. لذا این تحقیق برای اتخاذ تصمیم مناسب و شایسته جهت نیل به اهداف زیر در جهت بررسی توان و پتانسیل های بالقوه مناطق مورد نظر جهت تولیدات آبزی پروری انجام گرفت.
- ارزیابی ظرفیت های شیلاتی بالقوه در پایاب سد یامچی
- تعیین راه کارهای منتج به بهره برداری شیلاتی از پایاب سد یامچی
- تعیین روش ها و سیستم های مناسب پرورش آبزیان در پایاب سد یامچی
- تعیین گونه های مناسب پرورش آبزیان در منطقه پایاب سد یامچی
اطلاعات حاصله طی یک سال نمونه برداری و انجام فعالیت های گسترده علمی از عوامل مختلف زیستی و غیر زیستی در منطقه و نیز نگاهی به آمار 30 ساله شرایط اکولوژیکی ، هیدرولوژیکی و اقلیمی آن ما را به نتیجه گیری بهتر رهنمون ساخت.
به منظور پوشش کل منطقه از لحاظ جمع آوری داده های فیزیکی و شیمیایی، موجودات پلانکتونی، کفزیان و ماهی شناسی بطور کلی 4 ایستگاه در طول مسیر رودخانه یامچی انتخاب گردید . در انتخاب مکان هر ایستگاه معیار های مختلفی از جمله قابلیت دستیابی به منطقه، قابلیت احداث سازه های آبزی پروری، ویژگی های زیستی ظاهری و مسافت مورد مطالعه در نظر گرفته شد.
برای تجزیه از داده های زیر پروژه های طرح تحقیقاتی " مطالعه و امکان سنجی پایاب سد یامچی به منظور آبزی پروری در استان اردبیل" شامل بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب، جوامع پلانکتونی، کفزیان و ماهیان، سموم شیمیایی و فلزات سنگین، و مشخصات آبهای زیر زمینی استفاده گردید.
در نهایت با استفاده از داده های حاصله ارزیابی پتانسیل های پایاب سد یامچی برای توسعه آبزی پروری انجام شد، شامل:
· محدودیت ها و فرصت های موجود در منطقه برای توسعه آبزی پروری
· معرفی انواع آبزیان قابل پرورش در منطقه
· روش های مختلف تولید آبزیان، مکان های مناسب پرورش در نواحی مورد مطالعه
· تعیین ظرفیت نهایی تولید در سایت های شناسایی شده به ازای مقدار مشخص آب رودخانه
· تعیین تاثیر آبزی پروری بر محیط زیست منطقه و راه کارهای مناسب کنترل سیستم خروجی کارگاه های پرورشی پیشنهادی
نتایج :
1. میزان عوامل فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه در حد استانداردهای جهانی پرورش ماهیان سردآبی بوده و مناسب برای پرورش ماهی است.
2. داده های حاصله از این مطالعه نشان می دهد که منطقه مناسب برای پرورش ماهیان گرم آبی در استخرهای خاکی نیست.
3. شرایط آب و هوایی پایاب رودخانه سدیامچی اردبیل برای پرورش آبزیان سرد آبی به ویژه ماهی قزل آلا مناسب است.
4. به طور کلی 3 مکان مناسب برای احداث سایت های پرورش ماهی قزل آلا در مسیر رودخانه یامچی شناسایی گردید شامل:
مکان اول : قبل از ایستگاه 1 حدود 800 تا 900 متری تاج سد یامچی
مکان دوم : قبل از ایستگاه 3 نمونه برداری و در فاصله حدود 7 تا 8 کیلومتری مکان اول ( قبل از روستای رضا قلی قشلاقی )
مکان سوم : قبل از ایستگاه 4 نمونه برداری در مسافت 6 تا 7 کیلومتری مکان دوم(قبل از روستای حکیم قشلاقی )
5. شدت گل آلودگی و به عبارت بهتر لجن آلودگی فاضلاب خروجی تصفیه خانه به حدی است که تا پائین دست آخرین ایستگاه نمونه برداری یعنی ایستگاه 4 نیز آب رودخانه شدیدا" گل آلود می گردد. با وضع حاضر هر گونه فعالیت آبزی پروری در پائین دست سد در طول مسیر رودخانه با مخاطره جدی مواجه بوده و عملا" مختل خواهد بود.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
1. سیستم های پرورشی پیشنهادی شامل روش های پرورش کانالی، حوضچه های هشت ضلعی و استفاده از تجهیزات می باشند.
2. با توجه به محدودیت منابع آبی روش استفاده از تجهیزات ترجیح داده می شود، تا با حداقل میزان آب حداکثر تولید را به همراه داشته باشد.
3. الویت تولید آبزیان در منطقه مطالعاتی با روش مجتمع آبزی پروری خواهد بود.
4. در صورت استفاده از شرایط آبی موجود رودخانه در صورت استفاده از تجهیزات، میزان تولید معادل 1750 تن تخمین زده شد.
5. در صورت استفاده از حق آبه به میزان 2000 لیتر در ثانیه و در صورت استفاده از تجهیزات، میزان تولید معادل 4000 تن برآورد گردید.
6. پیشنهاد می شود که سایت احداثی مجهز به سیستم های تصفیه پساب به روش های فیزیکی ، زیستی و شیمیایی باشند.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
شرایط موجود در منطقه برای پرورش ماهیان سرد آبی و از آنجمله ماهی قزل آلا بسیار ایده آل است. وجود شرایط آب و هوایی ، شرایط فیزیکی و شیمیایی ، موجودات آبزی شاخص آبهای سرد ، عدم آلودگی بیش از محدوده استاندارد به فلزات سنگین و سموم کشاورزی در این رودخانه ، آن را برای احداث سایت های پرورش ماهی قزل آلا مناسب می نماید.
کلید واژه ها: امکان سنجی،آبزی پروری، انتخاب مکان، بالخلی چای، سد یامچی، اردبیل