اهمیت و ضرورت:
تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی با تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور در راستای خودکفایی و حفظ ذخایر منابع آبی کشور اهمیت دارد . مکان یابی از حساس ترین مراحل احداث کارگاه است و تامین آب مناسب به میزان کافی ، زمین مناسب و موقعیت کلیماتولوژیکی و سایر امکانات از جمله سهولت دسترسی به برق، جاده ، امنیت منطقه ، بازار باید مد نظر قرار گیرد. آب می تواند در انتشار عوامل بیماری زا نقش داشته باشد و پاتوژنها توسط آب از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل می شوند. لذا در صورت استفاده از منبع مشترک آب ، تعیین فاصله مجاز مزارع پرورشی و رعایت امنیت زیستی آنها ضروری می باشد. با این بررسی می توان در صورت مساعد بودن شرایط منطقه ای، نسبت به افزایش تعداد بیشتری از مزارع پرورش ماهیان سردآبی به منظور استفاده از آب رودخانه جاری منبع مشترک در راستای تولید استفاده بهینه به عمل آورد و تولید را افزایش داد. لذا با توجه به مشخص شدن محدوده های مجاز دو مزرعه پرورش ماهیان سردآبی با منبع آبی مشترک ، نتایج آن قابل اجرا در بخش کشاورزی بوده و سبب افزایش اشتغال زایی و فعالیت های اقتصادی – اجتماعی خواهدشد.
اهداف و روش تحقیق :
اهداف شامل : تعیین محدوده مجاز مزارع پرورش سردآبی با منبع آبی مشترک در رودخانه پردانان آذربایجان غربی ، بررسی اثر پساب مزرعه پرورش ماهی سردآبی بر پارامترهای فیزیکی – شیمیایی آب رودخانه پردانان وافزایش تولید در واحد منابع آبی بود .
روش تحقیق شامل : اندازه گیری ماهیانه فاکتورهای فیزیکی وشیمیایی آب ورودی و خروجی آب مزرعه مورد نظر و فواصل 700 ، 1400 ، 2100 و2800 متر بعد از خروجی مزرعه با سه تکرار در هر ایستگاه شامل دمای آب، اکسیژن محلول ، هدایت الکتریکی آب ، pH،BOD5 ، مقدار یون فسفات، فسفر کل، N-NO2 ، NH3 و+ NH4 ، TDS، TSS بود. جهت شناسایی بی مهرگان کفزی : نمونه برداری فصلی از درشت بی مهرگان آبزی به دلیل سنگلاخی بودن رودخانه پیردانان به روش سنگ شویی صورت پذیرفت .نمونه های جمع آوری شده به داخل الک 300 میکرونی شستشو شده و به درون ظروف پلاستیکی منتقل گردیده و با فرمالین 4 درصد تثبیت شدند . در آزمایشگاه نمونه های برداشت شده ، دوباره بوسیله الک 300 میکرون شستشو شده و پس از آماده سازی در زیر لوپ بررسی شدند و درشت بی مهرگان کفزی تا حد خانواده و جنس با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر ، شناسایی شدند و درصد فراوانی راسته های کفزیان به تفکیک هر ایستگاه پس از جداسازی و شناسایی آنها در هر ایستگاه تعیین گردید . تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS با ویرایش 17 انجام شد . برای بررسی اختلاف معنی دار داده های فیزیکی و شیمیایی و شاخص های زیستی بین ایستگاه ها از آنالیز واریانس یک طرفه ( One way Anova ) و برای مقایسه میانگین ها از آزمون Post Hoc دانکن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد . ترسیم نمودارها با نرم افزار SPSS با ویرایش 17 انجام شد .
نتایج :
میانگین دبی آب در ایستگاه 6 نسبت به دیگر ایستگاه ها در ماه های مختلف سال بیشتر می باشد.میانگین BOD5 در خروجی کارگاه پرورش ماهی (ایستگاه 2) نسبت به ورودی کارگاه (ایستگاه1) در کل ماه های سال بیشتر بوده است. حداکثر میانگین دما در تمام ایستگاه ها در شهریورماه ( 19 درجه سانتی گراد ) و حداقل دما در بهمن ماه ( 8/4 درجه سانتی گراد ) ثبت گردید .بیشترین میانگین pH در شهریورماه مشاهده گردید.حداقل میانگین هدایت الکتریکی در دی ماه در ایستگاه 3 و حداکثر آن در شهریور ماه در ایستگاه 6 می باشد. حداقل میانگین اکسیژن محلول در خرداد ماه در ایستگاه 2 و حداکثر آن در بهمن ماه در ایستگاه 5 ثبت شده است. الگوی تغییرات میانگین ماهانه اکسیژن محلول کاهش جزئی در خروجی نسبت به ورودی مزرعه نشان داد . حداقل میانگین TDS در ایستگاه 1 در دی ماه و حداکثر آن در ایستگاه 6 در شهریور ماه مشاهده شد بطور کلی میانگین TDS از ایستگاه 1 تا ایستگاه 6 در ماههای مختلف روند افزایشی داشته است. حداقل میانگین TSS در ایستگاه 1 در اردیبهشت ماه و حداکثر آن در ایستگاه 4 در تیرماه می باشد . میزان TSS در ماه های تابستان در تمام ایستگاه ها بیشترین میانگین را نسبت به سایر فصول داشت .حداقل میانگین N-NO3– در اسفند ماه در ایستگاه 6 و حداکثر آن در ایستگاه 2 در شهریورماه است .حداقل میانگین N-NO2- در اسفند ماه در ایستگاه 1 و حداکثر آن در شهریور ماه در ایستگاه های 2 و 5 بود. حداقل میانگین NH3 در دی ماه در ایستگاه 6 و حداکثر آن در شهریور ماه و ایستگاه 2 مشاهده شد. حداکثر میانگین P-PO4 در ایستگاه 2 در ماه شهریور و حداقل آن در ایستگاه 6 در بهمن ماه می باشد. حداکثر میانگین TP در ایستگاه 2 در شهریور ماه و حداقل آن در ایستگاه 6 در اسفند ماه مشاهده می شود. حداکثر میانگین NH4در ایستگاه 2 در شهریور و حداقل آن در ایستگاه 6 در دی ماه مشاهده شد.حداقل میانگین N-NH3 در ایستگاه 6 در دی ماه و حداکثر آن در ایستگاه 2 در شهریورماه است. در ایستگاه های نمونه برداری رودخانه پردانان 4 شاخه ، 4 رده ، 7 راسته و 14 خانواده از درشت بی مهرگان آبزی شناسایی شدند .
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی : .
نتایج حاصل از این تحقیق بیان میکندکه دامنه میانگین کل مواد جامد معلق در ایستگاه های مختلف در دامنه تغییرات مطلوب برای پرورش ماهی قزل آلا قرار ندارد . این امر می تواند برای پرورش قزل آلا یک عامل منفی محسوب شود . لذا توصیه می شود قبل از ورود آب به مزرعه ، فیلتر فیزیکی و استخر رسوب گیر تعبیه گردد. دراین مطالعه میزان آمونیوم و نیتریت در خروجی مزرعه (ایستگاه2) نسبت به ورودی مزرعه (ایستگاه1) افزایش نشان می دهدکه می تواند به دلیل ورود پساب مزرعه پرورش قزل آلا بویژه در فصل تابستان باشد برای بهینه سازی و کاهش ترکیبات نیتروژنه آب می توان از دراپ و سرریز کردن آب از برجهای مرتفع قبل از ورودی مزرعه استفاده نمود. با توجه به وجود درشت بی مهرگان آبزی مربوط به راسته Diptera ( بیشتر از خانوادهChironomidae ) در ایستگاه 2 ( خروجی مزرعه پرورش قزل آلا ) می توان بیان کرد که آلوده ترین ایستگاه می باشد. با در نظر گرفتن فاکتورهای فیزیکو شیمیایی آب و نیز فراوانی گروه های شاخص کفزیان ، ایستگاه6 ( 2100 متر بعد از خروجی مزرعه اول) برای احداث مزرعه پرورش ماهی قزل آلای دیگر مناسب است که با رعایت ضوابط سازمان دامپزشکی و شیلات و سایر شرایط مهندسی آبزیان، موازین زیست محیطی و بهره برداری آب قابل توصیه است .
کاربرد توصیه ترویجی :
کیفیت پسآب خروجی مزارع پرورش قزل آلا و نظارت بر انتخاب مکان های مناسب برای احداث کارگاه های پرورش ماهی ، طراحی سیستم های تصفیه پساب حوضچه های پرورش ماهی جهت کاهش بار آلودگی پساب ورودی به منبع پذیرنده آن توصیه می شود . همچنین می توان از پساب این مزارع برای آبیاری اراضی دیم توسط کشاورزان استفاده شود تا ضمن استفاده بهینه از منابع آب و افزایش تولید پروتئین سفید و اشتغال زایی ، صرفه جویی در مصرف میزان کودهای شیمیایی مصرفی به عمل آمده و از افزایش بی رویه مصرف کودهای شیمیایی و تخریب محیط زیست جلوگیری به عمل آید. با توجه به بالا بودن مقادیرTSS و ترکیبات ازته پیشنهاد می شود قبل از ورود آب به مزرعه ، فیلتر فیزیکی و استخر رسوب گیر و دراپ و سر ریز آب از ارتفاع نسبتا بالا تعبیه گردد.