اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
امروزه با توجه به افزایش روز افزون جمعیت جهان، تقاضا برای محصولات غذایی آبزی بیشتر شده است و به نظر میرسد که در آینده سهم زیادی از این تقاضا از طریق آبزی پروری تامین شود. تکثیر و پرورش آبزیان از فعالیت های اقتصادی با ارزش محسوب می شود. به طوری که از سال 1970 نرخ رشدی معادل 9/8% داشته و انتظار میرود که این روند در دهه حاضر میلادی نیز افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. در سالهای اخیر به دلیل توجه به پرورش متراکم ماهیان که منجر به افزایش احتمال ابتلای آنها به بیماری ها می شود مطالعه بر روی سیستم ایمنی ماهیان به صورت قابل توجهی افزایش یافته است چرا که مطالعه سیستم ایمنی در ماهیان به حفظ سلامت آنها در طول دوره پرورش کمک می کند. در بین گروه های مختلف ماهیان مطالعه سیستم ایمنی ماهیان استخوانی به دلیل اهمیت اقتصادی و از جمله منبع مهم غذایی از اهمیت والایی برخوردار است . کفال ماهیان از دیرباز مورد توجه انسان بوده انداین ماهیان دارای گوشت سفت، چرب و کم تیغ بوده و در غالب کشورها از اهمیت خاصی برخوردار هستند. در ایران نیز این ماهیان بصورت های مختلف مصرف می شوند و ایرانیان علاقه زیادی به آنها دارند .کفال ماهیان از گونه های با ارزش اقتصادی در عرصه های آبزی پروری بوده و به دلیل کیفیت مناسب آن از اولویت های شیلاتی اغلب کشور ها می باشد. از اینرو با توجه به میزان تولید جهانی و میزان صید این ماهی به اهمیت و بازار پسندی این ماهی می توان پی برد،بروز بیماری ها در عرصه های شیلاتی بر رشد و میزان محصول اثرات سو بسیاری دارد. در گذشته جهت درمان از مواد شیمیایی استفاده می شد، اما استفاده از مواد شیمیایی بدلیل آثار نامطلوبی که بدنبال دارد، اغلب توصیه نمی شود. در عوض استفاده از محرک های ایمنی بیشتر توصیه می گردد. بعضی از محرک های ایمنی به دلیل معایبی از قبیل بالا بودن هزینه تهیهو تأثیر بخشی محدودشان قابل استفاده نیستند. امروزه از بسیاری از گیاهان مانند سیر برای درمان و کنترل بیماری ها استفاده می شود تا به امروزه بیشتر مطالعات قبلی روی ویژگی های آنتی اکسیدانت و ضد میکروبی سیر و مشتقاتش از قبیل روغن و آلوزین سیر متمرکز شده اند. پیشگیری از بیماری ها با استفاده از واکسیناسیون از جمله روشهای درمانی شیمیایی می باشد. واکسیناسیون ماهی ها در مقیاس های تجاری جهت کنترل بیماری های باکتریایی مانند ویبریوز، بیماری آبهای سرد، فرونکلوزیس و غیره در آزاد ماهیان به خوبی توسعه یافته است. اما استفاده از آنها در سطح وسیع بویژه در عرصه های ماهیان دریائی بسیار هزینه بر بوده و در صورت بروز بیماری های جدید یا با سویه های متفاوت مؤثر نخواهد بود.
بدین منظور بررسی های متعددی بر روی مواد محرک ایمنی انجام شده و استفاده از آنها در صنعت آبزی پروری به طور گسترده ای در در حال توسعه است. ماده محرک ایمنی، یک ماده طبیعی یا مصنوعی است که با تقویت پاسخ های ایمنی غیر اختصاصی موجب افزایش مقاومت موجودات در مقابل عوامل بیماری زا می گردد. بسیاری از مواد محرک ایمنی به دلیل قیمت بالا و اثرات نامطلوبی که در کنار اثرات مناسب خود می توانند داشته باشند مورد استفاده قرار نمی گیرند به همین منظور گیاهان متعددی شناسایی و بر روی آبزیان مورد بررسی قرار گرفته اند. استفاده از مواد گیاهی به عنوان دارو از سالهای پیش مورد توجه قرار گرفته است و در آبزیان نیز به دلیل در دسترس بودن، قیمت مناسب، قابل تجزیه بودن در محیط، نداشتن اثرات زیست محیطی نامناسب و مؤثر بودن بر علیه طیف وسیعی از پاتوژنها مورد مصرف قرار می گیرد.
سیر حاوی بیش از 200 ترکیب شیمیایی است که از مهمترین این ترکیبات روغن های فرار حاوی سولفور شاملajoene،allin،allicin و آنزیم های مهمی همچونmyrosinase،proxidase،allinase را می توان نام برد. سیر به درستی یکی از شگفتی های طبیعت نامیده می شود، حاوی ترکیبات مهم تغذیه ای همچون ویتامین ها و مواد معدنی است و خواص ضد باکتریایی ، ضد قارچی، ضد انگلی، ضد ویروسی و تحریک کنندگی ایمنی خاصی برای آن شناخته شده است همچنین سیر به دلیل داشتن ماده ای به نام فنول حاوی خاصیت آنتی اکسیدانی است. سیر به دلیل دارا بودن مقدار مناسبی سولفور مثل آمینو اسیدها و ترکیبات دیگر توانایی تحریک سیستم ایمنی را دارد. استرس هایی همچون غذای ناکافی، حمل و نقل، دستکاری و آلودگی های محیطی آبزیان را تهدید میکند که در صورت قوی بودن سیستم ایمنی اثرات ناشی از آن کمتر خواهد بود.با این تعاریف بررسی اثرات سیر بر ماهی کفال خاکستری می تواند کوششی مؤثر در جهت یافتن روشی مناسب درافزایش قدرت سیستم ایمنی این ماهیان با ارزش اقتصادی باشد.
در این تحقیق تعداد 720 قطعه لارو ماهی کفال با وزن اولیه 5 گرم بصورت انفرادی توزین شدند. آزمایش در قالب یک طرح کاملا تصادفی با 12 تیمار و هر یک با 3 تکرارحاوی 20 قطعه ماهی به مدت 8 هفته انجام گرفت. دمای آب بطور روزانه اندازه گیری و در مدت آز مایش 28 درجه سانتیگراد نگه داشته شد و هر هفته کیفیت آب مورد بررسی قرار گرفت. جهت اضافه نمودن عصاره سیر به غذا ابتدا پلت ها با دستگاه آسیاب به حالت آرد در آمده سپس به کمک مخلوط کن عصاره گیاه سیر پس از حل شدن در آب با غلظت 50 و 100 و 200 میلی گرم بر کیلوگرم به پلیت های غذایی اضافه گردید و بخوبی مخلوط شدند. پس از آماده سازی مناسب ترکیب حاصل شده برای هر تیمار غذایی با استفاده از یک چرخ گوشت به قطر 2 میلی متر تبدیل سپس در دمای 28 درجه سانتی گراد بمدت 8 ساعت خشک و در پوشش پلاستیکی بسته بندی شده و تا زمان مصرف در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. مقدار غذای مورد نیاز بصورت روزانه از یخچال خارج و مصرف گردید. خوراک دهی در کل دوره بصورت دستی و بر اساس اشتهای ماهیان، روزانه و در سه نوبت صبح، ظهر و عصر انجام گرفت و ماهی ها بمدت 8 هفته با جیره آزمایشی تغذیه شدند و زیست سنجی انفرادی ماهی ها شامل اندازه طول استاندارد بوسیله خط کش بیومتری با دقت2/0 سانتی متر و ترازوی دیجیتال بادقت 1/0 گرم در شروع و پایان دوره و پس از بیهوشی با گل میخک 5 گرم در 10 لیتر صورت گرفت . لاروها در اواسط دوره و در پایان دوره ( 5 قطعه از هر تکرار) جمع آوری و دو بار با سرم فیزیولوژی (5/7=pH) شسته شدند و سپس با یک حجم سرم فیزیولوژی با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ با دور 3000 به مدت 5 دقیقه در دمای 4 درجه سانتی گراد هموژنیزه شدند و مجددا مایع رویی آن جمع آوری و با دور 3000 به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ گردید و مایع رویی مجدد جداسازی و در دمای 20- درجه سانتی گراد نگهداری شدند. همچنین در پایان دوره نیز بافت کلیه ماهیها نیز جدا شده و جهت اندازه گیری فاکتورهای مورد نظر در دمای 80- درجه سانتیگراد نگهداری گردید وآزمایش های لازم جهت اندازه گیری میزان فاکتورهای مربوطه صورت گرفت
نتایج:
در این راستا، تیمارهای حاوی 50 و 100 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا کمترین تلفات را بعد از مواجهه سازی با باکتری Photobacterium damselaeدر مقایسه با تیمار حاوی 200 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا و تیمار شاهد نشان دادند. همچنین افزایش عصاره سیر به جیره غذایی از 50 تا 200 میلی گرم بر کیلوگرم، سبب کاهش معنی دار در تعداد اریتروسیت ها نسبت به تیمار شاهد گردید(05/0>P). به بیان دیگرتعداد گلبول های قرمز در تیمار حاوی 50 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر با تیمارهای حاوی 100 و 200 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر اختلاف معنی داری را نشان داد (05/0>P). همچنین تعداد گلبول های سفید از تیمار شاهد تا تیمار حاوی 100 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر بطور منظم و تدریجی افزایش یافته و پس از آن در سطوح بالاتر عصاره سیر(200 میلی گرم بر کیلوگرم غذا) کاهش یافت. تعداد کل گلبول های سفید، بین تیمار شاهد و تیمار 4 اختلاف معنی داری را نشان نداد (05/0<P). میزان هموگلوبین در تیمارهای مختلف نیز تفاوت معنی داری نشان داد (05/0>P). از طرفی کمترین میزان هموگلوبین در تیمار حاوی 200 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر و بالاترین میزان آن در تیمار حاوی 50 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر اندازه گیری شد. تغییرات میزان هماتوکریت در تیمارهای مختلف نیز روند خاصی را نشان نداد. کمترین میزان هماتوکریت در تیمار شاهد (49/1±42/24 درصد) و بالاترین میزان آن در تیمار حاوی 50 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره سیر (12/1±68/28 درصد) اندازه گیری شد.
همچنین شاخص های سرمی همچون میزان پروتئین تام، آلبومین و گلوبین سرم خون در تیمارهای تغذیه شده با عصاره سیر نیز افزایش معنی داری را در مقایسه با تیمار شاهد نشان داد(05/0>P) و بین میزان پروتئین تام تیمارهای تغذیه شده با عصاره سیر نیز تفاوت معنی داری مشاهده شد در حالیکه میزان آلبومین و گلوبین در تیمارهای حاوی 50 و 200 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا اختلاف معنی داری را نشان نداد (05/0<P). همچنین بالاترین میزان پروتئین تام، آلبومین و گلوبین در تیمار حاوی 100 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا مشاهده شد (05/0>P). تیمارهای حاوی عصاره سیر افزایش معنی داری را در خصوص شاخص های ایمنی همچون فعالیت لیزوزیم، پادتن کل، میزان فاگوسیتوز و انفجار تنفسی ماکروفاژها در مقایسه با تیمار شاهد نشان دادند(05/0>P). بالاترین میزان فعالیت لیزوزیم (85/1±33/41 میکروگرم بر میلی لیتر)، پادتن کل (33/1±33/50 میلی گرم بر میلی لیتر)، میزان فاگوسیتوز (55/1±56 درصد) و انفجار تنفسی (18/0±61/1 جذب نوری در 620 نانومتر) در تیمار حاوی 100 میلی گرم عصاره سیر در هر کیلوگرم غذا مشاهده شد و بین تیمار حاوی 50 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا با تیمار حاوی 200 میلی گرم عصاره سیر بر کیلوگرم غذا اختلاف معنی داری مشاهده نشد(05/0<P).
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی:
استفاده از عصاره سیر در جیره غذایی ماهی کفال خاکستری به منظور افزایش رشد، عملکرد تغذیه، ایمنی و مقاومت علیه باکتریPhotobacterium damselaeبه عنوان یک محرک ایمنی گیاهی ملی، مفید ، موثر و قابل دسترس در کشور در صنعت آبزی پروری توصیه می گردد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
عصاره سیر در همه عرصه های آبزی پروری و نیز پرورش ماهیان دریائی کشور به یک محرک ایمنی گیاهی ملی، مفید ، موثر و قابل دسترس در کشورقابل بهره برداری می باشد.