اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
خانواده کپورماهیان بزرگترین و مهمترین خانواده های ماهیان بوده و دارای 367 جنس و 3006گونه ماهی در سطح کره زمین می باشند. اعضای این خانواده اصلی ترین گونه های آب شیرین بوده و در انواع اکوسیستم های آب شیرین حضور دارند.برخی از آنها قادرند در آب لب شور نیز زندگی کنند.خانواده کپورماهیان در ایران در حدود 93 گونه بوده و نیمی از ماهیان آبهای داخلی ایران را تشکیل می دهند.در یکی دو دهه اخیر تغییرات زیادی در اکوسیستم های آبی بوجود آمده،شرایط زیستگاهی ماهیان دستخوش تغییرات شده و فراوانی آنها را تحت تاثیر قرار داده است و برخی از گونه ها را تحت فشار و یا در معرض انقراض قرار داده است.مهاجرت ماهیان محدود شده،برخی از گونه های پرورشی و غیربومی وارد منابع آبی شده اند و عرصه را برادامه حیات گونه های بومی تنگ کرده اند.از طرف دیگر تغییرات اقلیمی و خشکسالی در منابع آبی باعث تشدید شرایط بوجود آمده شده است.لازم است اثرات ناشی از این تغییرات در خانواده کپورماهیان بررسی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
نتایج :
شمار گونه های موجود ماهیان آب شیرین ایران بیش از 200 گونه میباشند که حدود 50 درصدازآنها جزو خانواده کپور ماهیان، 8 درصد از سگ ماهیان جویباری 5/2 درصد از رفتگر ماهیان و بقیه گونه ها با تعداد بسیار کم از خانواده های دیگر می باشند و اکثریت گونه ها بومی می باشندواین موضوع اهمیت آنها را در موضوع تنوع زیستی مضاعف می نماید زیرا که گونه های بومی در بالا بردن فهم و درک ما از خط سیر تکاملی و فیلوژنی فون ماهیان کشور بسیار مفید و موثر هستند و از نظر ذخایر بیولوژیک بسیار ارزشمند می باشند.
بر اساس مطالعات انجام گرفته در این تحقیق ، سه خانواده کپور ماهیان ، سگ ماهیان جویباری و رفتگر ماهیان ،گروه اصلی ماهیان آبهای داخلی را تشکیل می دهند. کپور ماهیان فون غالب ماهیان آبهای داخلی ایران راتشکیل می دهند.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
با وجود توسعه کمی و کیفی تحقیق و مطالعات مرتبط با شیلات و محیط زیست متاسفانه به علت عدم توجه لازم به رده بندی و تنوع زیستی آبزیان طی دو دهه اخیر مطالعه جامعی برای شناخت ماهیان در اکوسیستم های آبی مختلف صورت نگرفته وتنها تعدادی مطالعه بصورت پراکنده در مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده های وابسته به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور و برخی از دانشگاه ها انجام شده است.با عنایت به فشار صید و تخریب محیط زیست آبزیان از فراوانی و پراکنش بسیاری از گونه ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست .از طرف دیگر طیف وسیعی از گونه های غیر بومی نیزکه از کشورهای دیگر وارد شده اند اغلب در آبهای داخلی سازگارشده اند که واردات این گونه هاباهدف آبزی پروری،پرورش به عنوان ماهی زینتی ،صید ورزشی ،کنترل موجودات مزاحم،بصورت تصادفی ویاغیرقانونی وارد منابع آبی آبهای داخلی شده اند.لذاهدف از اجرای این تحقیق بررسی اثر تغییرات اکوسیستم های آبی و گونه های غیربومی بر فراوانی و غالبیت ماهیان خانواده کپور ماهیان در دو دهه اخیر می باشد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
حدود 50 درصد از ماهیان آبهای داخلی ایران کپور ماهیان بوده و شمار زیادی از آنها بومی هستند.در حدود 5/2 درصد از رفتگر ماهیان و8 درصد از سگ ماهیان جویباری و بقیه گونه ها با تعداد بسیار کم از خانواده های دیگر می باشند.تعداد زیادی از گونه های موجود در واقع بومی ایران هستند و این موضوع اهمیت آنها را در موضوع تنوع زیستی مضاعف می نماید زیرا که گونه های بومی در بالا بردن درک ما از خط سیر تکاملی و فیلوژنی فون ماهیان کشور بسیار مفید و موثر می باشند.
متاسفانه در طی چندین دهه گذشته برخی از گونه های ماهیان آب شیرین ایران در معرض خطر نابودی قرار گرفته و یا نابود شده اند.
روند تخریب زیستگاههای ماهیان آبهای داخلی بر اثر برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها – احداث سدها- آلوده شدن رودخانه ها به فاضلاب صنعتی و کشاورزی- احداث پل ها و جاده ها بر روی رودخانه ها- برداشت بیش از حد آب رودخانه ها جهت مصارف کشاورزی و صنعتی -جایگزینی گونه های غیر بومی -صید بیش از حد گونه های بومی و عدم تکثیر آنها- صید بی رویه و استفاده از ادوات صید نامناسب آنچنان سریع است که احتمالا در سالهای نه چندان دور پراکنش این گونه ماهیان با وضعیت فعلی تفاوت زیاد خواهد داشت.لذا لازم به ذکر است که جهت حفظ گونه های بومی اقدامات لازم انجام گرفته و تلاش جهت تکثیر و پرورش و رهاسازی آنهاصورت گیرد.