اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
· اهمیت
بررسی انگل های آبزیان به عنوان بخشی از فون جانوری منابع آبی در قالب مطالعات زیست شناسی مورد توجه قرار می گیرند.
مطالعه روابط میزبان– انگل از مباحث بسیار مهم در اکولوژی است. با توجه به نحوه زندگی انگل و انتخاب بدن موجود زنده دیگر (میزبان) به عنوان محل زیست از دیدگاه بهداشتی مورد توجه است
در طول سالهای متمادی تحقیقات انگل شناسی مهم و ارزشمندی بر روی ماهیان مناطق مختلف کشوراز جمله ماهیان تالاب انزلی صورت گرفته که منجر به شناسایی و معرفی گونه های مختلف انگلی از این منبع آبی گردیده است.
با توجه به روند تغییرات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی تالاب انزلی در طی سالهای اخیر در اثر تغییرات زیست محیطی و فعالیت های انسانی و از طرف دیگر شناسایی گونه های جدیدی از ماهیان این تالاب که بسیاری از آنها تاکنون مورد بررسی های انگل شناسی قرار نگرفته اند ،این بررسی حائز اهمیت است.
این مطالعه با هدف بررسی وضعیت انگل های کرمی در 5 گونه از ماهیان بومی و غیر بومی تالاب انزلی شامل: تیزکولی (Hemiculter leucisculus)، سیم نما (Blicca bjoerkna) ، مروارید معمولی (Alburnus hohenackeri)، آمورنما (Pseudorasbora parva) و مخرج لوله ای (Rhodeus amarus) و مقایسه میزان فراوانی و شدت آلودگی ها برحسب گونه، سن و جنس میزبان و همچنین در ایستگاهها و فصول مختلف نمونه برداری صورت پذیرفت.
· روش تحقیق
برای بررسی انواع کرمهای انگلی در ماهیان تالاب انزلی ، تعداد 3 ایستگاه در قسمت ساحلی این حوضه آبی انتخاب شد و در هر ایستگاه از هر نوع ماهی تعداد 15-20 عدد نمونه برداری گردید وپس ازبیومتری طبق اصول انگل شناسی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفتند.
بیومتری نمونه ماهیان شامل اندازه گیری طول کل(T.L.)، وزن، سن و جنس انجام شد و علایم ماکروسکوپی هر نمونه وثبت مشخصات محیطی ازقبیل درجه حرارت آب ،ساعت نمونه گیری ،محل نمونه گیری با کد اختصاصی ثبت گردید.
به منظور بررسی انگلهای سطحی لام مرطوب از پوست وآبشش تهیه وتوسط میکروسکوپ نوری بررسی شد.
برای جمع آوری انگلهای سطحی پوست ، با استفاده از اسکالپل و یا سوزن تشریح از موکوس اندامهای مختلف ماهی نمونه برداری و لام مرطوب تهیه گردید.
مونوژن های موجود در پوست و آبشش به وسیله ی پی پت برداشته شد و پس از چند مرحله پاساژ با گلیسیرین ژلاتین فیکس گردیدند. برای بررسی انگل چشمی در ماهیان، عدسی چشمی به طور کامل خارج شد وپس از له کردن بین دو لام ،در زیر میکروسکوپ بررسی گردید.
اندامهای داخلی و دستگاه گوارش پس از کالبدگشایی برای مشاهده سستودها، نماتودها و یا آکانتوسفالها مورد بررسی قرار گرفت و بسته به اندازه انگل بین لام و لامل ویادر شیشه های کوجک درپوش دار وبااستفاده ازفرمالین10 درصد فیکس شدند.
تمامی مراحل یاد شده با وسایل استریل و پوشیدن دستکش یکبار مصرف انجام شد.
برای شناسایی گونه ای انگل های جداسازی شده از کلیدهای تشخیصی معتبر (Gussev, A.V. 1985؛ ؛Pavlovsky E.N. 1964 وWoo, P. T. K.1995) گردید.
داده های حاصل از این تحقیق به وسیله نرم افزار S.P.S.S. و آزمون t – test،آزمون کای دو،آزمون آنالیز واریانس یکطرفه،آزمونهای کروسکال والیس و من ویتنی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. جداول و نمودارها نیز به وسیلة نرم افزار Excel رسم شدند.
نتایج :
درنتیجه مطالعات انگل شناسی بر روی این ماهیان،3 شاخه(Platyhelminthes, Nemathelminthes & Acanthocephales)، 5 رده(Monogenea, Digenea, Cestoda, Nematoda & Acanthocephala)، 7 خانواده(Gyrodactylidae, Dactylogyridae, Diplostomatidae, Ligulidae, Rabdochonidae, Spiroxidae & Echinorhynchidae)، 8 جنس ( Gyrodactylus, Dactylogyrus, Diplostomum, Posthodiplostomum, Ligula, Rhabdochona, Spiroxis & Echinorhynchus) و 11 گونه انگل کرمی (جدول1)شناسایی و جداسازی گردید.27/27 درصد از این انگل ها جزو انگل های خارجی پوست و آبشش و 73/72 درصد انگل داخلی بودند که از انگل های اخیر، 36/36 درصد ازچشم، 27/27 درصد از دستگاه گوارش و نهایتاٌ 09/9 درصد ازمحوطه بطنی ماهیان میزبان جداسازی شدند (جدول1).
جدول 1. انگل های شناسایی شده در ماهیان مورد مطالعه
|
ردیف
|
نام انگل
|
ماهیان میزبان
|
فراوانی آلودگی (درصد)
|
دامنه
(عدد)
|
|
1
|
Gyrodactylus sp.
|
B. bjoerkna
H. leucisculus
Ps. parva
|
3/1
3/1
7/7
|
1
1
20-1
|
|
2
|
D. sphyrna
|
A. hohenackeri
B. bjoerkna
|
7/11
3/25
|
4-1
7-1
|
|
3
|
Dactylogyrus sp.
|
H. leucisculus
Ps. parva
|
4
9/1
|
3-1
2
|
|
4
|
D. paraspathaceum
|
B.bjoerkna
H. leucisculus
|
3/9
3/1
|
20-1
1
|
|
5
|
D. spathaceum
|
B. bjoerkna
H. leucisculus
|
3/21
7/2
|
35-1
1
|
|
6
|
Diplostomum sp.
|
A. hohenackeri
B. bjoerkna
H.leucisculus
R.amarus
|
55
3/13
7/2
8/5
|
44-1
15-2
1
2-1
|
|
7
|
Ps. Cuticola
|
R. amarus
|
9/1
|
1
|
|
8
|
L. intestinalis
|
A. hohenackeri
|
7/1
|
1
|
|
9
|
Rh. denudata
|
A. hohenackeri
B. bjoerkna
R. amarus
|
7/1
3/1
8/5
|
1
1
3-1
|
|
10
|
S. contortus
|
B. bjoerkna
R. amarus
|
7/2
8/5
|
1
2-1
|
|
11
|
E. rutili
|
R. amarus
|
9/1
|
1
|
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
به رغم اینکه در بررسی حاضر فراوانی انگل های مشاهده شده زیاد نبوده، ولی با توجه به تغییرات فیزیکی ، شیمیایی، بیولوژیکی و همچنین آلودگی های روز افزون آب دریای خزر و تالاب انزلی، امکان تغییر این روند در آینده دور از ذهن نیست . بنابراین ادامه این بررسی ها با هدف پایش دوره ای ماهیان تالاب انزلی ضرورت دارد.با توجه به اینکه نزدیک به 60 گونه ماهی در این تالاب زندگی می کنند، لازم است این مطالعات در سایر گونه ها نیز صورت پذیرد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
ماهیان تالاب ها، آب بندان ها ، آبگیرها و استخرهای پرورشی جزو مناطقی هستند که باید بصورت منظم از نظر آلودگی های انگلی و جستجوی بیماریهای مشترک (زئونوز) و همچنین بیماریهای منتقله به سایر دامها مورد بررسی قرار گیرند.