اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
پرورش ماهی در قفس در محیط های دریایی در سالهای اخیر با شدت زیادی روبه گسترش می باشد. در کشورهای اروپای غربی، اسکاندیناوی و شمال آمریکا اغلب گونه آزاد ماهیان مورد پرورش قرار گرفتند. اما در آبهای آسیایی (از قبیل ژاپن، کره، هنگ کنگ، تایلند، مالزی و سنگاپور) گونه های غیر از آزاد ماهیان (seabreams, seabass ,…) را پرورش داده اند (FAO, 1992). در این کشورها پرورش ماهی در قفس دریایی در نوار ساحلی انجام گردید اما ازآنجایی که آبهای ساحلی از یک طرف از طریق خشکی و از طرف دیگر از مناطق دریایی تحت تاثیر قرار دارند، دارای تغییرات دینامیکی بالایی بوده و مشکلات عظیمی را برای پرورش دهندگان ایجاد نمودند (Miki et al., 1992). این امر کشورهای مختلف از قبیل زلاندنو، دانمارک، نروژ، کانادا و هنگ کنگ و همچنین اسکاتلند را بر آن داشت که مقررات سخت گیرانه ای را اتخاذ کنند تا به فاجعه زیست محیطی مبدل نگردد (Duff, 1987). بطور مثال در کشور اسکاتلند پرورش دهندگان را به مناطق دور از ساحل سوق دادند تا اثرات نامطلوب پرورش ماهی در قفس دریایی را به حداقل برسانند (Aldridge, 1988). در کشور ایران پرورش ماهیان آب شیرین (با سابقه 50 ساله) در استخرهای خاکی متداول بوده ولی پرورش ماهیان در دریا در قفس سابقه چندانی ندارد (Refa, 2002). نوار ساحلی حوزه جنوبی دریای خزر فاقد خور، خلیج و دماغه بوده و در واقع پناهگاهی برای استقرار قفس های پرورش ماهیان دریایی وجود ندارد در نتیجه قفس ها باید در فضای باز و آزاد دریا و دور از ساحل (Offshore) قرار گیرند (Refa, 2002).
White (2009) گزارش کرد که جهت انجام پرورش ماهی در قفس دریایی (marine culture) نیاز است که جهت بیان وضعیت اثرات زیست محیطی (Envirnmental Impact Statements) به دو نکته مهم 1-مطالعه پایه زیست محیطی 2- ظرفیت برد آن مناطقی که اثرات را دریافت می کنند، توجه گردد. بر این اساس مطالعه حاضر با اهداف: 1-تعیین تغییرات فرمهای مختلف فسفر و ازت درمحدوده استقرار قفس (کلارآباد) و 2-مقایسه مواد مغذی رسوبات محدوده استقرار قفس (کلارآباد) به اجرا در آمد. در این مطالعه غلظت مواد مغذی رسوبات طی فصول مختلف در محدوه استقرار قفس های پرورش ماهی (قبل از ماهیدار کردن) واقع در حوزه جنوبی دریای خزر(سواحل مازندران-کلارآباد) پرداخته است. نمونه برداری رسوبات سطحی از پائیز 1390 آغاز شده و تا زمستان 1391 در سه ایستگاه صورت پذیرفت. نمونه ها پس از آماده سازی (استخراج و عمل هضم) بروش استاندارد بوسیله دستگاه اسپکتروسکوپی اندازه‌گیری گردید.
نتایج:
نتایج این تحقیق نشان داد که میانگین سالانه فرم های مختلف فسفر از قبیل فسفر جذب سطحی (Loosely-P)، فسفر متصل به آهن (Fe-P)، فسفر متصل به آلومینیم (Al-P)، فسفر قابل دسترس (Bioava.-P)، فسفر متصل به کلسیم (Ca-P)، فسفر معدنی(TIP)، فسفر باقیمانده (Res.-P) و فسفر کل (TP) به ترتیب برابر 33/0±06/5، 52/2±11/55، 74/3±38/42، 68/5±52/102، 12/7±91/172، 12/9±91/275، 52/28±30/333 و 52±608 میکروگرم برگرم وزن خشک بوده است. نتایج بدست آمده بیانگر کمتر بودن فرمهای معدنی فسفر در فصول مختلف بود، بطوریکه میانگین سالانه سهم فرم باقیمانده که شامل فرمهای آلی و غیرقابل تجزیه می باشد بیش از 50 درصد بوده است. در بین فرمهای معدنی فسفر در رسوبات، درصد فسفر متصل به کلسیم به بیش از 60 درصد رسید و سهم فسفر قابل دسترس کمتر از 40 درصد ثبت گردید. همچنین در میان سه فرم فسفر قابل دسترس (فسفرجذب سطحی، فسفر متصل به آهن و فسفر متصل به آلومینیم) فسفر متصل به آهن و فسفر جذب سطحی به ترتیب بیشترین وکمترین درصد را دارا بوده اند بطوریکه اشکال مختلف فسفر در رسوبات به ترتیب >Ca-P>Fe-P>Al-P>Loosely-P Res.-P ثبت گردید. میانگین سالانه فرم های مختلف ازت از قبیل ازت آمونیمی (NH4/N)، ازت نیتریتی (NO2/N)، ازت نیتراتی (NO3/N)، ازت معدنی (TIN)، ازت آلی (TON) و ازت کل (TN) به ترتیب برابر 50/0±23/4، 01/0±06/0، 12/0±74/0، 53/0±02/5، 63/0±48/2 و 51/0±53/7 میکروگرم برگرم وزن خشک بوده است. سهم سالانه فرم ازت معدنی تقریبا دو برابر فرم آلی می باشد. در بین فرمهای معدنی ازت در رسوبات درصد آمونیم تقریبا بیش از چهار برابر نیترات ثبت گردید.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
نتیجه اینکه، در خصوص جذب و رهاسازی فسفر قابل دسترس (جذب سطحی، فسفر متصل به آهن و فسفر متصل به آلومینیم) عوامل دما، پتانسیل اکسیداسیون احیاء و pH نقش بارزی را نشان داده اند. همچنین با توجه به بیهوازی بودن رسوبات این منطقه فرم آمونیم دارای بیشترین درصد بوده است. با در نظر گرفتن نسبت فرمهای مختلف فسفر و ازت در رسوبات به آب عمقی می توان دریافت که انتقال فسفر و ازت معدنی از رسوب به ستون آبی بیشتر صورت می گیرد زیرا دارای نسبت های بالایی بوده اند. بنابراین با شروع فعالیت های پرورش ماهی در قفس میزان فسفر و ازت در آب و رسوبات فزونی مییابد بطوریکه از طریق این مزارع با توجه بالا بودن فسفر و ازت رهاسازی شده به ستون آب با افزایش تراکم فیتوپلانکون احتمال وقوع شکوفایی را افزایش خواهد داد. بنابراین نیاز و ضروری است در راستای حفاظت و بهره برداری مناسب مدیریت این سازه های دریایی و توسعه صنعت آبزی پروری در دریای خزر با احتیاط بیشتری به همراه ملاحظات زیست محیطی صورت پذیرد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
کاربرد در حوزه جنوبی دریای خزر، پیش بینی احتمالی مناطق ریسک بالای مواد مغذی رسوبات، پیشنهاد مکان های مناسب جهت توسعه آبزی پروری براساس این مواد مغذی رسوبات.