اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
دریای خزر با توجه به موقعیت جغرافیایی وسعت ، وجود ذخایر زیستی گیاهی و جانوری و منابع نفت و گاز ، وجود صنایع شیلاتی و تامین مواد پروتئینی و صید ماهیان خاویاری و استحصال خاویار ، صید ماهیان استخوانی و حمل و نقل دریایی اصلی ترانزیت کالای منطقه آسیای میانه از اهمیت خاصی برخوردار است. در سالهای اخیر پس از ورود Mnemiopsis از دریای سیاه به دریای خزر تنوع و تراکم گونه های آبزی به شدت تغییر کرد (Dumont , 1995). فراوانی فیتوپلانکتونها افزایش داشت. تنوع و فراوانی زئوپلانکتون کاهش چشمگیری داشت اما گونه غیر بومی Acartia tonsa غالب جمعیت زئوپلانکتون دریای خزر شد و همچنین برخی از گونه هایی که در سالهای قبل مشاهده می شد در سالهای اخیر از بین رفته است (روشن طبری ، 1382). در بررسی موجودات کف زی فیلترکننده ها جای خود را به رسوب کننده ها داده (هاشمیان ، 1379) و صید کیلکا از 85 هزار تن در سال 1378 به 19000 هزار تن در سال 83 رسید همه این تغییرات پس از ورود یک گونه به دریای خزر به نام شانه دار مهاجم (M. leidy) اتفاق افتاده است. با توجه به این که موضوع پرورش ماهی در قفس در سواحل جنوبی دریای خزر یک طرح نوپایی در ایران به شمار می آید می تواند نقش به سزایی در توسعه آبزی پروری ایفا نماید اما چنانچه بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی به اجرا درآید می تواند خسارت جبران ناپذیری به گروههای زیستی دریای خزر بوجود آورد. بنابراین آگاهی از این اطلاعات در خصوص وضعیت گروههای زیستی در محل استقرار قفس های پرورش ماهی ضروری می باشد.
نتایج:
نتایج نشان داد که گونه Rhizosolenia fragilissima و Pseudonitzchia seriata غالب جمعیت گونه را در فصل بهار، گونه Exuviaella cordata غالب جمعیت در تابستان، گونه Oscillatoria sp. غالب جمعیت در پاییز و گونه Thalessionema nitzchoide غالب جمعیت گونه ها در فصل زمستان را بخود اختصاص دادند. بررسی میانگین تراکم و زی توده فیتوپلانکتون در شاخه های مختلف نشان داد که کمترین و بیشترین مقدار تراکم مربوط به شاخه Euglenophyta و Bacillariophyta به ترتیب با 373 هزار و 109582 هزار عدد در متر مکعب بدست آمد. کمترین و بیشترین زی توده متعلق به شاخه Chlorophyta و Bacillariophyta به ترتیب با 27/0 و 11/189 میلی گرم در مترمکعب بود. اختلاف معنی داری از نظر تراکم و زی توده در بین شاخه ها در فصول مختلف وجود داشت(05/0>p). بررسی درصد تراکم و زی توده زئوپلانکتون در گروههای مختلف نشان داد که گونه Acartia tonsa از زیررده Copepoda بیشترین فراوانی با 62% و گونه های Podon polyphemoides و Evae anonyx از راسته Cladocera کمترین میزان تراکم را با 8% به خود اختصاص دادند و از نظر زی توده نیز زیر رده Copepoda با 68% و گروههای مروپلانکتون و کلادوسرا هرکدام با 6% به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را تشکیل دادند. نتیجه گیری این که میزان تراکم و زی توده فیتوپلانکتون در ایستگاه 1 نسبت به سایر ایستگاهها کمتر بوده اما در مقابل میزان تراکم و زی توده زئوپلانکتون در ایستگاه 1 بیشتر از ایستگاه شاهد بود بطوری که میزان آن در فصول مختلف متفاوت بود که می تواند به دلیل حضور مصرف کنندگان اولیه باشد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
با توجه به این که برنامه پرورش ماهی در قفس یک طرح نوپایی در ایران می باشد و براساس اطلاعات بدست آمده در مطالعه حاضر نشان می دهد که باید یک طرح جامع و دقیق در خصوص ارزیابی تفضیلی اثرات زیست محیطی در قالب یک طرح پایلوت با در نظر گرفتن تمام جوانب زیست محیطی و نیز تامین اعتبار مورد نیاز برآورد گردد تا در آینده سرمایه گذاران این طرح با چالش مواجه نشوند.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
سازمان ها و یا شرکت های مربوطه از قبیل سازمان محیط زیست، سازمان دامپزشکی ، وزرات بهداشت و درمان، سازمان شیلات ایران، سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان های تحقیقاتی وابسته به مطالعات دریای خزر هر یک در راستای وظایف خود می توانند از مطالب ارائه شده در شرایط کیفی دریای خزر (در مطالعه حاضر) استفاده نمایند و در جهت توصیه ترویجی با حفظ ملاحظات زیست محیطی فوق گام بردارند.