اهمیت و ضرورت:
استان آذربایجان غربی با مساحتی بالغ بر 43660 کیلومتر مربع در شمال غرب کشور قرار گرفته و از نظر مساحت 65/2 درصد مساحت کل کشور را شامل می شود این استان علاوه بر استان های آذربایجان شرقی و زنجان با سه کشور خارجی ترکیه ، عراق و جمهوری خود مختار نخجوان مرز مشترک دارد و خط مرزی آن 823 کیلومتر می باشد. زرینه رود یکی از بزرگترین و طولانی ترین (230 کیلومتر) رودخانه های شمال غرب کشور و حوزه آبریز دریاچه ارومیه می باشد. سد مخزنی بوکان (سد شهید کاظمی بوکان) بر روی رودخانه زرینه رود در استان آذربایجانغربی واقع است. عملیات ساختمانی آن توسط پیمانکاران خارجی در مرداد ماه 1346 آغاز و در فروردین ماه سال 1350 خاتمه یافته است. این سد، علاوه بر بهره برداری شیلاتی و تأمین آب کشاورزی، منبع اصلی تأمین آب شهرهایی مثل سقز، میاندوآب، بوکان، تبریز و تعداد زیادی روستا، صنایع محلی و مراکز جمعیتی اطراف سد می‌باشد. لذا با توجه به تامین آب شرب بسیاری از شهرهای اطراف به همراه فعالیت های گسترده شیلاتی، کشاورزی و صنعتی در منطقه مورد مطالعه، ضرورت انجام مطالعات لیمنولوژیکی سد شهید کاظمی بوکان به منظور برنامه ریزی های آتی در خصوص تولید پایدار آبزیان بدون ایجاد آلودگی های زیست محیطی برای مسئولین امر دور از انتظار نبود لذ باا تامین اعتبارات لازم از منابع استانی، توسط کارشناسان مرکز تحقیقات آرتمیا به اجرا در آمد. امید است که با ارائه نتایج حاصله گام کوچکی در راستای تامین نظرات بخشهای اجرایی و بهره برداران برداشته باشیم.
اهداف و روش تحقیق :
جهت بررسی تغییرات فیزیکی و شیمیایی در مناطق مختلف دریاچه سد بوکان ، نمونه برداری با تناوب ماهیانه از ایستگاه های تعیین شده از فروردین ماه تا اسفند ماه سال 1393 انجام گرفت.
جهت اندازه گیری پارامترهای شیمیایی، یک لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری یک لیتری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر یک از نمونه ها ثبت گردید و به آزمایشگاه منتقل شد. جهت اندازه گیری کلروفیل- آ (Chl-a) نیز 2 لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر یک از نمونه ها ثبت گردید و به آزمایشگاه منتقل شد. پارامترهای فیزیکی نیز به روشهای مرسوم در محل ایستگاهها اندازه گیری گردید.
جهت بررسی تراکم جمعیتی و تغییرات گونه ای پلانکتون ها در مناطق مختلف دریاچه سد بوکان ، نمونه برداری ها بر روی دریاچه سد توسط لوله پلیکا بطول 25/2 متر و قطر 6 سانتی متر و بطور ستونی انجام گرفت، علاوه بر آن در ایستگاه های با عمق بیش از 5 متر نیز نمونه پلانکتونی از کف دریاچه تا سطح بالایی آب با فاصله یک متر از همدیگر ( نمونه برداری پلکانی ) توسط یک روتنر با حجم 2 لیتر انجام شد. جهت نمونه برداری فیتوپلانکتونی یک لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. نمونه های زئوپلانکتونی نیز با فیلتر نمودن 30 لیتر از آب جمع آوری شده از هر ایستگاه توسط تور پلانکتون گیر با مش 55 میکرون تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری یک لیتری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر نمونه ثبت و بلافاصله با فرمالین 4 درصد تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شدند (سلمانوف 1987 و Sorina, 1978, Lenore & Clesceri 1989).
لازم بذکر است که نمونه های پروتوزوآ در دبه های پلاستیکی یک لیتری توسط الکل اتیلیک 70 درجه تثبیت شدند (Mohsenpour Azary et al, 2010; Agamaliev, 1974; Alekperov & Asadullaeva,1997 ).
نمونه های پلانکتونی بعد از 10 روز نگهداری در مکان سرد و تاریک و تعیین حجم، توسط پیپت یه محفظه های 5 میلی لیتری منتقل و بعد از گذشت 24 ساعت که نمونه ها کاملاً رسوب نمودند، شمارش و شناسایی توسط میکروسکوپ اینورت Nikon مدل TS100 با بزرگنمایی400× (فیتوپلانکتون ها) و با بزرگنمایی200× (زئوپلانکتون ها) و با استفاده از روش Utermohl (1958) در 3 تکرارانجام گردید. در هر نمونه حداقل 50 میدان دید مورد شمارش قرار گرفت (Venrick, 1978).
نمونه برداری، شناسایی و بررسی تراکم جمعیتی پلانکتون ها در این بررسی با استفاده از منابع زیر استفاده گردید: پیروشکینا و همکاران 1968 ، زایلینا و همکاران 1951، اوکسنر، 1975؛ رحیمیان، 1375؛ دیارکیان مهر، 1371؛ کورشیکف، 1953؛ کسیلف، 1950؛ کسیلف، 1953؛ کورسانف، 1953؛ اسماعیلی ساری، 1381؛
Heurck, 1962;Fott, 1971;Bellinger,1986; Frantisek, 1984; Edmondson, 1959; Presscot, 1962; Tiffany & Britton, 1971; Presscot, 1976; Minelli, 1994; Davis,1955; Ruttner & Kolisko, 1974; Patric & Reimer, 1975; Pontin, 1978; Maosen, 1983; Krovchinsky & James et al ,1995; Agamaliev ,1975; Alekperov,1999; Michael, 1990; Boney 1989; Sorina, 1978; Michael, 1974; Agamaliev, 1977; Agamaliev, 1983; Alekperov & Asadullaeva, 1996; Datta Munshi, et, al, 2010; Sournia, 1981;
ضمنا برای محاسبه تراکم پلانکتون ها در هر میلی لیتر آب از روش زیر استفاده شد.
ابتدا جمعیت پلانکتون ها را در محفظه 5 سی سی برآورد می کنیم و سپس آنرا به یک لیتر تعمیم می دهیم(Lenore & Clesceri, 1989).
تراکم پلانکتونی در محفظه شمارش = تعداد نمونه های شمارش شده در هر میدان دید × مساحت محفظه شمارش
مساحت میکرومتر چشمی × تعداد میدان های مشاهده شد
تراکم پلانکتونی در لیتر = تعداد نمونه های شمارش شده در محفظه شمارش × حجم کل نمونه
حجم محفظه شمارش
همچنین در این بررسی جهت ثبت و پردازش اطلاعات و ترسیم نمودارها از نرم افزار Excel و جهت محاسبات آماری از نرم افزار آماری Spss استفاده گردید.
در ضمن مطالعه حاضر با اهداف ذیل به اجرا در آمد:
- انجام بررسی های زیستی (شناسایی پلانکتونی در حد گونه بمنظور تعیین درجه کیفی آب دریاچه و شمارش پلانکتونی بمنظور برآورد تراکم پلانکتونی و تعیین توان تولید دریاچه) در دریاچه سد بوکان.
- انجام بررسی های غیر زیستی ( فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب بمنظور تعیین درجه کیفی آب دریاچه) در دریاچه سد بوکان.
- ارائه رهنمود های لازم بمنظور اعمال مدیریت بهینه برای نیل به تولید پایدار در دریاچه.
- توسعه بیش از پیش آبزی پروری در منطقه.
نتایج :
نتایج حاصل از اندازه گیری پارامتر های فیزیکی و شیمیایی در دریاچه سد بوکان:
|
پارامترهای اندازه گیری شده
|
فصول
|
|
بهار
|
تابستان
|
پاییز
|
زمستان
|
میانگین
|
|
Air Temp(oC)
|
22
|
32
|
14
|
10
|
19
|
|
Water Temp(oC)
|
18
|
28
|
15
|
7
|
17
|
|
PH
|
2/7
|
2/8
|
2/8
|
4/8
|
8
|
|
Turbidity(cm)
|
156
|
129
|
122
|
153
|
140
|
|
Ec (μs/sm)
|
193
|
50
|
104
|
212
|
140
|
|
TDS (ppm)
|
126
|
33
|
80
|
137
|
117
|
|
O2 (%)
|
123
|
127
|
106
|
113
|
117
|
|
Do (ppm)
|
10
|
7/8
|
8/8
|
5/12
|
1/10
|
|
BOD (mq/l)
|
3/4
|
97/1
|
6/5
|
5/96
|
48/4
|
|
NO2 (ppm)
|
0.0
|
03/0
|
0.0
|
06/0
|
06/0
|
|
NO3 (ppm)
|
5/6
|
31/6
|
4/4
|
13/5
|
60/5
|
|
NH3 (ppm)
|
1/0
|
12/0
|
2/0
|
19/0
|
18/0
|
|
TN (ppm)
|
6/1
|
40/1
|
3/1
|
28/1
|
40/1
|
|
TP (ppm)
|
0.0
|
0.02
|
0/0
|
02/0
|
045/0
|
|
Ca (ppm)
|
31
|
8/28
|
34
|
3/38
|
06/33
|
|
Mg (ppm)
|
18
|
7/18
|
19
|
3/16
|
3/18
|
|
Sio2(ppm)
|
6/1
|
92/1
|
8/1
|
91/1
|
82/1
|
|
Hardness (ppm)
|
155
|
150
|
169
|
139
|
153
|
|
Chl-a (µgl-1)
|
9/6
|
32/3
|
1/6
|
4/53
|
24/5
|
- نتایج حاصل از بررسی کیفی ترکیب جامعه فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
حداقل و حداکثر فراوانی گروه های مختلف فیتوپلانکتونی در دریاچه مورد مطالعه و در فصول مختلف سال بشرح ذیل می باشد. در فصل بهار 47 گونه و در فصل زمستان 40 گونه مشاهده شد. گروه Chlorophyta با 16 جنس و 28 گونه در رده اول، گروه Bacillariophyta با 7 جنس و 10 گونه در رده دوم، گروه Dinophyta با 5 جنس و 6 گونه در رده سوم، گروه Cyanobacteria با 5 جنس و 5 گونه در رده چهارم، گروه Euglenopyhta با 2 جنس و 3 گونه در رده پنجم، گروه Crysophyta با 2 جنس و 2 گونه در رده ششم و گروه Cryptophyta با 1 جنس و 1 گونه در رده هفتم واقع شدند. مجموع گونه های فیتوپلانکتونی مشاهده شده در دریاچه مورد مطالعه و در کل سال 36 جنس و 53 گونه می باشد.
- نتایج حاصل از بررسی کیفی ترکیب جامعه زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
حداکثر و حداقل فراوانی گروه های مختلف زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان بترتیب در فصل بهار 50 گونه و در فصل تابستان 35 گونه بود. همچنین گروه Rotatoria با 13 جنس و 24 گونه در رده اول، گروه Ciliata با 13 جنس و 17 گونه در رده دوم، گروهCladocera با 7 جنس و10 گونه در رده سوم و گروه Copepoda با 5 جنس و 7 گونه در رده چهارم واقع شدند. جمع کل گونه های زئوپلانکتونی مشاهده شده در دریاچه مورد مطالعه و در طول سال 38 جنس و 60 گونه می باشد.
- نتایج حاصل از بررسی کمی فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
میانگین فراوانی سالیانه گروه های فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
گروه Bacillariophyta با تعداد 3428 هزار عدد در لیتر (08/48 درصد) گروه Chlorophyta با تعداد 2489 هزار عدد در لیتر (91/34 درصد)، گروه Cryptophyta با تعداد 598 هزار عدد در لیتر (39/8 درصد)، گروه Cyanobacteria با تعداد 416 هزار عدد در لیتر (83/5 درصد)، گروه Crysophyta با تعداد 125 هزار عدد در لیتر (75/1 درصد، گروه Euglenophyta با تعداد 53 هزار عدد در لیتر (74/0 درصد) و گروه Dinophyta با تعداد 21 هزار عدد در لیتر (29/0 درصد) بترتیب رده های اول تا هفتم را شامل می شوند.
میانگین فراوانی فصلی گروه های فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
فصل بهار با تعداد 11964 هزار عدد در لیتر (42 درصد)، فصل زمستان با تعداد 8118 هزار عدد در لیتر (29 درصد)، فصل پاییز با تعداد 4651 هزار عدد در لیتر (17 درصد) و فصل تابستان با تعداد 3324 هزار عدد در لیتر (12 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
- نتایج حاصل از بررسی کمی زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
میانگین فراوانی سالیانه گروه های زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
گروه Rotatoria با تعداد 519 عدد در لیتر (60 درصد)، گروهCopepoda با تعداد 159 عدد در لیتر (18 درصد)، گروه Cladocera با تعداد 128 عدد در لیتر (15 درصد) و گروه Ciliata با تعداد 57 عدد در لیتر (7 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
میانگین فراوانی فصلی گروه های زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
فصل بهار با تعداد 2307 عدد در لیتر (67 درصد)، فصل تابستان با تعداد 612 عدد در لیتر (18 درصد)، فصل پاییز با تعداد 345 عدد در لیتر (10 درصد) و فصل زمستان با تعداد 184 عدد در لیتر (5 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
در سالهای اخیر ورود مواد مغذی به دریاچه سد بوکان و بروز پدیده تغذیه گرایی در آب آن (بویژه در فصل تابستان که پدیده شکوفایی جلبکی رخ می دهد) بر حیات آبزیان در دریاچه تاثیر منفی گذاشته و دخایر آنرا کاهش داده است، ولی با توجه باینکه مشکل فوق با اصلاح و تکمیل شبکه فاضلاب شهرستان سقز و در نتیجه آن قطع فاضلاب های خانگی که کانون اصلی آلودگی در بدنه اصلی دریاچه سد بوکان می باشد در برنامه کاری وزارت آب می باشد، بنابر این از جمیع جهات سد بوکان می تواند محیطی مناسب برای توسعه فعالیت های آبزی پروری در منطقه باشد که با رعایت نکات ذیل امکان تولید پایدار در این دریاچه دور از انتظار نخواهد بود.
- تخلیه فاضلاب های شهری، روستایی و توسعه کشاورزی به همراه خشکسالی های اخیر بر کیفیت آب سد تاثیر منفی گذاشته است، لذا جهت حفظ توازن دینامیکی اکوسیستم سد فوق، بایستی از راهکارهای مناسب برای کنترل پدیدة تغذیه گرایی و به تبع آن خطر مسمومیت ناشی از شکوفایی سیانوباکتری ها استفاده کرد.
- از آنجا که دریاچه پشت سدها بشدت تحت تأثیر ورود آب شیرین قرار داشته و سطح آب از سالی به سالی دیگر در نوسان می باشد، پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتر و مستمرتری به منظور ارزیابی روند تغییرات درآن انجام گیرد تا با اتخاذ تدابیر لازم و بهنگام، از مشکلات حاکم تا حدودی کاسته شود.
- زرینه رود بدلیل حجم فراوان آب و کمی کانون های آلوده کننده درطول مسیر که امکان رفع آنها با خود پالایی رودخانه وجود دارد، منطقه مساعدی برای گسترش فعالیت های شیلاتی می باشد، لذا پیشنهاد می شود از پتانسیل های بالقوه موجود، جهت افزایش میزان تولید و اشتغال در منطقه با ایجاد مجتمع های تولیدی بویژه در حاشیه رودخانه مورد مطالعه بهره جست.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
کلیه دریاچه های آب شیرین بویژه دریاچه های پشت سدهایی که امکان آبزی پروری در آنها میسر می باشد.
اهمیت و ضرورت:
استان آذربایجان غربی با مساحتی بالغ بر 43660 کیلومتر مربع در شمال غرب کشور قرار گرفته و از نظر مساحت 65/2 درصد مساحت کل کشور را شامل می شود این استان علاوه بر استان های آذربایجان شرقی و زنجان با سه کشور خارجی ترکیه ، عراق و جمهوری خود مختار نخجوان مرز مشترک دارد و خط مرزی آن 823 کیلومتر می باشد. زرینه رود یکی از بزرگترین و طولانی ترین (230 کیلومتر) رودخانه های شمال غرب کشور و حوزه آبریز دریاچه ارومیه می باشد. سد مخزنی بوکان (سد شهید کاظمی بوکان) بر روی رودخانه زرینه رود در استان آذربایجانغربی واقع است. عملیات ساختمانی آن توسط پیمانکاران خارجی در مرداد ماه 1346 آغاز و در فروردین ماه سال 1350 خاتمه یافته است. این سد، علاوه بر بهره برداری شیلاتی و تأمین آب کشاورزی، منبع اصلی تأمین آب شهرهایی مثل سقز، میاندوآب، بوکان، تبریز و تعداد زیادی روستا، صنایع محلی و مراکز جمعیتی اطراف سد می‌باشد. لذا با توجه به تامین آب شرب بسیاری از شهرهای اطراف به همراه فعالیت های گسترده شیلاتی، کشاورزی و صنعتی در منطقه مورد مطالعه، ضرورت انجام مطالعات لیمنولوژیکی سد شهید کاظمی بوکان به منظور برنامه ریزی های آتی در خصوص تولید پایدار آبزیان بدون ایجاد آلودگی های زیست محیطی برای مسئولین امر دور از انتظار نبود لذ باا تامین اعتبارات لازم از منابع استانی، توسط کارشناسان مرکز تحقیقات آرتمیا به اجرا در آمد. امید است که با ارائه نتایج حاصله گام کوچکی در راستای تامین نظرات بخشهای اجرایی و بهره برداران برداشته باشیم.
اهداف و روش تحقیق :
جهت بررسی تغییرات فیزیکی و شیمیایی در مناطق مختلف دریاچه سد بوکان ، نمونه برداری با تناوب ماهیانه از ایستگاه های تعیین شده از فروردین ماه تا اسفند ماه سال 1393 انجام گرفت.
جهت اندازه گیری پارامترهای شیمیایی، یک لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری یک لیتری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر یک از نمونه ها ثبت گردید و به آزمایشگاه منتقل شد. جهت اندازه گیری کلروفیل- آ (Chl-a) نیز 2 لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر یک از نمونه ها ثبت گردید و به آزمایشگاه منتقل شد. پارامترهای فیزیکی نیز به روشهای مرسوم در محل ایستگاهها اندازه گیری گردید.
جهت بررسی تراکم جمعیتی و تغییرات گونه ای پلانکتون ها در مناطق مختلف دریاچه سد بوکان ، نمونه برداری ها بر روی دریاچه سد توسط لوله پلیکا بطول 25/2 متر و قطر 6 سانتی متر و بطور ستونی انجام گرفت، علاوه بر آن در ایستگاه های با عمق بیش از 5 متر نیز نمونه پلانکتونی از کف دریاچه تا سطح بالایی آب با فاصله یک متر از همدیگر ( نمونه برداری پلکانی ) توسط یک روتنر با حجم 2 لیتر انجام شد. جهت نمونه برداری فیتوپلانکتونی یک لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه شد. نمونه های زئوپلانکتونی نیز با فیلتر نمودن 30 لیتر از آب جمع آوری شده از هر ایستگاه توسط تور پلانکتون گیر با مش 55 میکرون تهیه شد. سپس نمونه های تهیه شده در ظروف نمونه برداری یک لیتری ریخته شده و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر نمونه ثبت و بلافاصله با فرمالین 4 درصد تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شدند (سلمانوف 1987 و Sorina, 1978, Lenore & Clesceri 1989).
لازم بذکر است که نمونه های پروتوزوآ در دبه های پلاستیکی یک لیتری توسط الکل اتیلیک 70 درجه تثبیت شدند (Mohsenpour Azary et al, 2010; Agamaliev, 1974; Alekperov & Asadullaeva,1997 ).
نمونه های پلانکتونی بعد از 10 روز نگهداری در مکان سرد و تاریک و تعیین حجم، توسط پیپت یه محفظه های 5 میلی لیتری منتقل و بعد از گذشت 24 ساعت که نمونه ها کاملاً رسوب نمودند، شمارش و شناسایی توسط میکروسکوپ اینورت Nikon مدل TS100 با بزرگنمایی400× (فیتوپلانکتون ها) و با بزرگنمایی200× (زئوپلانکتون ها) و با استفاده از روش Utermohl (1958) در 3 تکرارانجام گردید. در هر نمونه حداقل 50 میدان دید مورد شمارش قرار گرفت (Venrick, 1978).
نمونه برداری، شناسایی و بررسی تراکم جمعیتی پلانکتون ها در این بررسی با استفاده از منابع زیر استفاده گردید: پیروشکینا و همکاران 1968 ، زایلینا و همکاران 1951، اوکسنر، 1975؛ رحیمیان، 1375؛ دیارکیان مهر، 1371؛ کورشیکف، 1953؛ کسیلف، 1950؛ کسیلف، 1953؛ کورسانف، 1953؛ اسماعیلی ساری، 1381؛
Heurck, 1962;Fott, 1971;Bellinger,1986; Frantisek, 1984; Edmondson, 1959; Presscot, 1962; Tiffany & Britton, 1971; Presscot, 1976; Minelli, 1994; Davis,1955; Ruttner & Kolisko, 1974; Patric & Reimer, 1975; Pontin, 1978; Maosen, 1983; Krovchinsky & James et al ,1995; Agamaliev ,1975; Alekperov,1999; Michael, 1990; Boney 1989; Sorina, 1978; Michael, 1974; Agamaliev, 1977; Agamaliev, 1983; Alekperov & Asadullaeva, 1996; Datta Munshi, et, al, 2010; Sournia, 1981;
ضمنا برای محاسبه تراکم پلانکتون ها در هر میلی لیتر آب از روش زیر استفاده شد.
ابتدا جمعیت پلانکتون ها را در محفظه 5 سی سی برآورد می کنیم و سپس آنرا به یک لیتر تعمیم می دهیم(Lenore & Clesceri, 1989).
تراکم پلانکتونی در محفظه شمارش = تعداد نمونه های شمارش شده در هر میدان دید × مساحت محفظه شمارش
مساحت میکرومتر چشمی × تعداد میدان های مشاهده شد
تراکم پلانکتونی در لیتر = تعداد نمونه های شمارش شده در محفظه شمارش × حجم کل نمونه
حجم محفظه شمارش
همچنین در این بررسی جهت ثبت و پردازش اطلاعات و ترسیم نمودارها از نرم افزار Excel و جهت محاسبات آماری از نرم افزار آماری Spss استفاده گردید.
در ضمن مطالعه حاضر با اهداف ذیل به اجرا در آمد:
- انجام بررسی های زیستی (شناسایی پلانکتونی در حد گونه بمنظور تعیین درجه کیفی آب دریاچه و شمارش پلانکتونی بمنظور برآورد تراکم پلانکتونی و تعیین توان تولید دریاچه) در دریاچه سد بوکان.
- انجام بررسی های غیر زیستی ( فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب بمنظور تعیین درجه کیفی آب دریاچه) در دریاچه سد بوکان.
- ارائه رهنمود های لازم بمنظور اعمال مدیریت بهینه برای نیل به تولید پایدار در دریاچه.
- توسعه بیش از پیش آبزی پروری در منطقه.
نتایج :
نتایج حاصل از اندازه گیری پارامتر های فیزیکی و شیمیایی در دریاچه سد بوکان:
|
پارامترهای اندازه گیری شده
|
فصول
|
|
بهار
|
تابستان
|
پاییز
|
زمستان
|
میانگین
|
|
Air Temp(oC)
|
22
|
32
|
14
|
10
|
19
|
|
Water Temp(oC)
|
18
|
28
|
15
|
7
|
17
|
|
PH
|
2/7
|
2/8
|
2/8
|
4/8
|
8
|
|
Turbidity(cm)
|
156
|
129
|
122
|
153
|
140
|
|
Ec (μs/sm)
|
193
|
50
|
104
|
212
|
140
|
|
TDS (ppm)
|
126
|
33
|
80
|
137
|
117
|
|
O2 (%)
|
123
|
127
|
106
|
113
|
117
|
|
Do (ppm)
|
10
|
7/8
|
8/8
|
5/12
|
1/10
|
|
BOD (mq/l)
|
3/4
|
97/1
|
6/5
|
5/96
|
48/4
|
|
NO2 (ppm)
|
0.0
|
03/0
|
0.0
|
06/0
|
06/0
|
|
NO3 (ppm)
|
5/6
|
31/6
|
4/4
|
13/5
|
60/5
|
|
NH3 (ppm)
|
1/0
|
12/0
|
2/0
|
19/0
|
18/0
|
|
TN (ppm)
|
6/1
|
40/1
|
3/1
|
28/1
|
40/1
|
|
TP (ppm)
|
0.0
|
0.02
|
0/0
|
02/0
|
045/0
|
|
Ca (ppm)
|
31
|
8/28
|
34
|
3/38
|
06/33
|
|
Mg (ppm)
|
18
|
7/18
|
19
|
3/16
|
3/18
|
|
Sio2(ppm)
|
6/1
|
92/1
|
8/1
|
91/1
|
82/1
|
|
Hardness (ppm)
|
155
|
150
|
169
|
139
|
153
|
|
Chl-a (µgl-1)
|
9/6
|
32/3
|
1/6
|
4/53
|
24/5
|
- نتایج حاصل از بررسی کیفی ترکیب جامعه فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
حداقل و حداکثر فراوانی گروه های مختلف فیتوپلانکتونی در دریاچه مورد مطالعه و در فصول مختلف سال بشرح ذیل می باشد. در فصل بهار 47 گونه و در فصل زمستان 40 گونه مشاهده شد. گروه Chlorophyta با 16 جنس و 28 گونه در رده اول، گروه Bacillariophyta با 7 جنس و 10 گونه در رده دوم، گروه Dinophyta با 5 جنس و 6 گونه در رده سوم، گروه Cyanobacteria با 5 جنس و 5 گونه در رده چهارم، گروه Euglenopyhta با 2 جنس و 3 گونه در رده پنجم، گروه Crysophyta با 2 جنس و 2 گونه در رده ششم و گروه Cryptophyta با 1 جنس و 1 گونه در رده هفتم واقع شدند. مجموع گونه های فیتوپلانکتونی مشاهده شده در دریاچه مورد مطالعه و در کل سال 36 جنس و 53 گونه می باشد.
- نتایج حاصل از بررسی کیفی ترکیب جامعه زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
حداکثر و حداقل فراوانی گروه های مختلف زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان بترتیب در فصل بهار 50 گونه و در فصل تابستان 35 گونه بود. همچنین گروه Rotatoria با 13 جنس و 24 گونه در رده اول، گروه Ciliata با 13 جنس و 17 گونه در رده دوم، گروهCladocera با 7 جنس و10 گونه در رده سوم و گروه Copepoda با 5 جنس و 7 گونه در رده چهارم واقع شدند. جمع کل گونه های زئوپلانکتونی مشاهده شده در دریاچه مورد مطالعه و در طول سال 38 جنس و 60 گونه می باشد.
- نتایج حاصل از بررسی کمی فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
میانگین فراوانی سالیانه گروه های فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
گروه Bacillariophyta با تعداد 3428 هزار عدد در لیتر (08/48 درصد) گروه Chlorophyta با تعداد 2489 هزار عدد در لیتر (91/34 درصد)، گروه Cryptophyta با تعداد 598 هزار عدد در لیتر (39/8 درصد)، گروه Cyanobacteria با تعداد 416 هزار عدد در لیتر (83/5 درصد)، گروه Crysophyta با تعداد 125 هزار عدد در لیتر (75/1 درصد، گروه Euglenophyta با تعداد 53 هزار عدد در لیتر (74/0 درصد) و گروه Dinophyta با تعداد 21 هزار عدد در لیتر (29/0 درصد) بترتیب رده های اول تا هفتم را شامل می شوند.
میانگین فراوانی فصلی گروه های فیتوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
فصل بهار با تعداد 11964 هزار عدد در لیتر (42 درصد)، فصل زمستان با تعداد 8118 هزار عدد در لیتر (29 درصد)، فصل پاییز با تعداد 4651 هزار عدد در لیتر (17 درصد) و فصل تابستان با تعداد 3324 هزار عدد در لیتر (12 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
- نتایج حاصل از بررسی کمی زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان:
میانگین فراوانی سالیانه گروه های زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
گروه Rotatoria با تعداد 519 عدد در لیتر (60 درصد)، گروهCopepoda با تعداد 159 عدد در لیتر (18 درصد)، گروه Cladocera با تعداد 128 عدد در لیتر (15 درصد) و گروه Ciliata با تعداد 57 عدد در لیتر (7 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
میانگین فراوانی فصلی گروه های زئوپلانکتونی در دریاچه سد بوکان به شرح ذیل می باشد:
فصل بهار با تعداد 2307 عدد در لیتر (67 درصد)، فصل تابستان با تعداد 612 عدد در لیتر (18 درصد)، فصل پاییز با تعداد 345 عدد در لیتر (10 درصد) و فصل زمستان با تعداد 184 عدد در لیتر (5 درصد) بترتیب رده های اول تا چهارم را شامل می شوند.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
در سالهای اخیر ورود مواد مغذی به دریاچه سد بوکان و بروز پدیده تغذیه گرایی در آب آن (بویژه در فصل تابستان که پدیده شکوفایی جلبکی رخ می دهد) بر حیات آبزیان در دریاچه تاثیر منفی گذاشته و دخایر آنرا کاهش داده است، ولی با توجه باینکه مشکل فوق با اصلاح و تکمیل شبکه فاضلاب شهرستان سقز و در نتیجه آن قطع فاضلاب های خانگی که کانون اصلی آلودگی در بدنه اصلی دریاچه سد بوکان می باشد در برنامه کاری وزارت آب می باشد، بنابر این از جمیع جهات سد بوکان می تواند محیطی مناسب برای توسعه فعالیت های آبزی پروری در منطقه باشد که با رعایت نکات ذیل امکان تولید پایدار در این دریاچه دور از انتظار نخواهد بود.
- تخلیه فاضلاب های شهری، روستایی و توسعه کشاورزی به همراه خشکسالی های اخیر بر کیفیت آب سد تاثیر منفی گذاشته است، لذا جهت حفظ توازن دینامیکی اکوسیستم سد فوق، بایستی از راهکارهای مناسب برای کنترل پدیدة تغذیه گرایی و به تبع آن خطر مسمومیت ناشی از شکوفایی سیانوباکتری ها استفاده کرد.
- از آنجا که دریاچه پشت سدها بشدت تحت تأثیر ورود آب شیرین قرار داشته و سطح آب از سالی به سالی دیگر در نوسان می باشد، پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتر و مستمرتری به منظور ارزیابی روند تغییرات درآن انجام گیرد تا با اتخاذ تدابیر لازم و بهنگام، از مشکلات حاکم تا حدودی کاسته شود.
- زرینه رود بدلیل حجم فراوان آب و کمی کانون های آلوده کننده درطول مسیر که امکان رفع آنها با خود پالایی رودخانه وجود دارد، منطقه مساعدی برای گسترش فعالیت های شیلاتی می باشد، لذا پیشنهاد می شود از پتانسیل های بالقوه موجود، جهت افزایش میزان تولید و اشتغال در منطقه با ایجاد مجتمع های تولیدی بویژه در حاشیه رودخانه مورد مطالعه بهره جست.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
کلیه دریاچه های آب شیرین بویژه دریاچه های پشت سدهایی که امکان آبزی پروری در آنها میسر می باشد.