اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
امروزه شیلات و آبزی پروری از جایگاه مهمی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برخوردار است. پرورش گونه‌های خوراکی و مزیت‌های آن موجب رشد روز افزون این صنعت در دهه های اخیر شده است. کشور ما نیز به دلیل پتانسیل‌های طبیعی خود (تنوع گونه‌ای، سواحل طولانی دریاها، نیروی انسانی متخصص و دانش بومیِ جامعه صیادی) از این مورد مستثنی نبوده است. بطوریکه مراکز پرورش سردآبی و گرم‌آبی بسیاری در مناطق سردسیر و گرمسیر به منظور پرورش انواع ماهیان خوراکی و یا حتی زینتی در آبهای شور و شیرین بنا شده و مورد بهره برداری قرار گرفته اند. لذا شناسایی نقاط مکانی مناسب آبزی‌‌پروری در کشور، در کنار انتخاب گونه خوراکی مناسب، از گام های نخستین آبزی پروری به شمار می آید. در کنار چنین امری، شایسته است تا به منظور ارتقاء فعالیت های شیلات، مطالعات امکان سنجی به همراه مطالعات ارزیابی زیست محیطی نیز محقق گردد. همچنین در سند توسعه استان بوشهر(سازمان برنامه و بودجه، 1388) خط مشی های توسعه صنعت آبزی پروری طبقه بندی شده است که در این بخش مواردی از این سند که با طرح حاضر مطابقت دارد تشریح می-شود:
- توسعه سرمایه گذاری زیربنایی در امر صیادی، آبزی پروری، بازار و سایر فعالیت های شیلاتی
- ارتقاء بهره وری منابع و عوامل تولید
شروع عملیات کشت و پرورش تیلاپیا و بهره برداری علمی و صنعتی از این پروژه موجب ورود تکنولوژی نوین و بومی سازی آن در استان و کشور خواهد شد. بدیهی است با توجه به پیشینه آبزی پروری در استان بوشهر و پتانسیل موجود برای پرورش گونه های سازگار غیر بومی، پروژه مذکور موجب تقویت پایگاه داده های شیلاتی خواهد شد.
- افزایش تولید در واحد مقیاس و بهره وری:
ﺍﮔﺮﭼــﻪ ﻣﺎﻫــﻲ ﺗﻴﻼﭘﻴــﺎ ﺑﻮﻣــﻲﺁﻓﺮﻳﻘــﺎ، ﻣﺪﻳﺘﺮﺍﻧﻪ ﻭﺧﺎﻭﺭﻣﻴﺎﻧﻪ ﺍﺳــﺖ،ﺍﻣﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎﻱ ﻣﺘﻔﺎﻭت آن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺑﻪﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎﻥ ﺗﺒﺪﻳــﻞ ﺷــﻮﺩ. ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺎﻫــﻲ ﺩﺭ ﺗﺮﺍﻛﻢﻫﺎﻱ ﺑﺎﻻ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﺍﺳــﺖ ﻭ ﻃﻲ ﻳﻚ ﺩﻭﺭﻩ ﺳــﻪ ﭼﻬﺎﺭﻣﺎﻫﻪ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧــﺪ ﺑــﻪ ﻭﺯﻥ 400-300 ﮔﺮﻡ ﺑﺮﺳــﺪ ﻭ ﺩﺭﺷــﺮﺍﻳﻂ ﻧﺎﻣﻄﻠــﻮﺏ ﻣﺤﻴﻄﻲ، ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻘﺎﻭﻡ ﺍﺳــﺖ. چنین امری موجب افزایش تولید در واحد مقیاس و بهره‌وری بیشتر از منابع آب و خاک در محل اجرای پروژه و استان بوشهر می شود.
- افزایش سطح بهره مندی از تولید، از طریق کاهش ضایعات
- ارتقاء بهره وری گسترش آموزش¬های فنی و حرفه¬ای و علمی کاربردی برای بهره¬برداران و تولیدکنندگان و افزایش نیروهای متخصص.
- بهبود سهم محصولات شیلاتی در تامین امنیت غذایی
- حفاظت و بازسازی و بهسازی منابع دریایی
بدون شک شروع پرورش گونه تیلاپیا با انجام مطالعات امکان سنجی زیست محیطی و فنی خواهد بود. چنین امری احتمال در معرض خطر بودن ذخایر طبیعی منطقه را به حداقل کاهش می دهد. از سوی دیگر پرورش تیلاپیا در استخرهای خاکی در منطقه چاه خانی، به دلیل عدم استفاده از منابع دریایی وفاصله از منابع آبی و عدم احتمال ورود گونه در زمان انجام مطالعات آزمایشی به اکوسیستم های منطقه و...هیچ گونه خطری برای گونه های آبزی و یا اکوسیستم های منطقه نخواهد داشت.
- رهاسازی بچه ماهی در منابع آبی و دریا و ساخت زیستگاه مصنوعی برای تکثیر آبزیان با تاکید بر
گونه های در معرض خطر با رعایت ضوابط زیست محیطی.
- بهره گیری از توان بخش های خصوصی و تعاونی در بازسازی ذخایر آبزیان.
- همکاری بخش خصوصی و تعاونی های فعال در راستای گسترش پرورش گونه های غیر بومی مانند گونه تیلاپیا موجب تقویت فرآیند تکثیر و پرورش و افزایش سطح مشارکت مردم بومی خواهد شد. ارتقاء سطح ذینفع بودن مردم موجب تمایل بیشتر ایشان به استفاده خوراکی بیشتر از این ماهی و کاهش فشار مصرف گونه های بومی خلیج فارس در استان بوشهر خواهد شد.
- کاهش تصدی گری و افزایش حمایت از تولید کنندگان، بهره برداران و ذینفعان
- ارائه راهکارهای مناسب جهت افزایش مصرف داخلی آبزیان.
ارائه گونه پرورش یافته به بازار با قیمت مناسب، استفاده از مشارکت مردمی در مراحل پرورش، بهره مندی ایشان از سودآوری صنعت مذکور و ترویـج مصرف انواع گونه های ماهی نظیر تیلاپیا (با آگاهی از فواید غذایی آن) از جمله مواردی است که به افزایش مصرف داخلی آبزیان کمک شایانی می نماید.
- افزایش تعامل با دانشگاه¬ها، مراکز و موسسات تحقیقاتی در راستای اجرای پروژه¬های مطالعات کاربردی.
- ساماندهی و تقویت ساختار تشکل های صیادی و آبزی پروری.
به منظور اجرای موفق پرورش گونه غیربومی، تدوین راهکارهای مناسب جهت تقویت تشکل های آبزی پروری و تعاونی های موجود و همکاری با مراکز پرورش میگو ضروری می‌باشد.
- بهره گیری از ظرفیت های بین المللی در تولید و بهره برداری از منابع آبزیان
در مورد رعایت الزامات زیست محیطی نیز می توان به سیاست های تدوین شده دستگاه های اجرایی استان بوشهر (معاونت برنامه ریزی استانداری بوشهر، 1388) اشاره نمود. در این سند چنین عنوان شده است طرح های بزرگ تولیدی و خدماتی ملزم به رعایت الزامات زیست محیطی و ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی، به تفکیک پروژه های در دست اجرا و انجام اقدامات لازم به منظور جلوگیری از تخریب محیط زیست و بازسازی آن می باشند.
نتایج :
براساس ماتریس شناسایی و پیش بینی آثار در فاز بهره برداری طرح ، در مجموع 42 اثر شناسایی گردید که در این میان 11 اثر از کل آثار دارای ماهیت منفی و 31 اثر دارای ماهیت مثبت بودند. از کل تعدادآثار پیش بینی شده ، حدود 33 درصد در محیط فیزیکی – شیمیایی، 17درصد در محیط بیولوژیک و اکولوژیک و50 درصد در محیط اقتصادی - اجتماعی حادث گردیده اند.
در فاز بهره برداری ، از کل تعداد اثرات پیش بینی شده در محیط فیزیکی – شیمیایی ،4 اثر مثبت و 10 اثر منفی و در محیط اکولوژیک- بیولوژیک 1 اثر منفی و 6 اثر دارای ماهیت مثبت بوده اند . در محیط اقتصادی – اجتماعی نیز از مجموع 21 اثر پیش بینی شده ،تعداد 1 اثر دارای ماهیت منفی و تعداد 20 اثر دارای ماهیت مثبت می باشند.
در این بخش از گزارش به منظور جمع بندی نهایی امتیازات ارایه شده در ماتریس ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح ، امتیازات مربوطه از طریق چک لیست امتیازات وزنی به تفکیک محیط های مختلف جمع بندی شده و امتیاز نهایی در این بخش ارایه شده است.
همانطور که درجدول 1 ملاحظه می شود، نمرات وزنی محیط های مختلف شامل محیط فیزیکی- شیمیایی (42-)، محیط اکولوژیک – بیولوژیک (36+) و محیط اقتصادی – اجتماعی (304+) می باشد. این امتیازات نشان می دهد که فعالیتهای طرح در محیط فیزیکی با توجه به ماهیت فعالیتها که عمدتا تولید پساب و اثر بر کیفیت منابع خاک می باشد دارای امتیازات منفی بوده است که البته به دلیل کوچک مقیاس بودن پروژه اثرات ضعیفی به شمار می آیند.
از طرفی با توجه به مثبت بودن آثار در محیط های اکولوژیک و اقتصادی – اجتماعی که عمدتا با مدیریت صحیح بیماریها و تغذیه گونه تیلاپیا حاصل می گردد و با جمع بندی نهایی آثار ، جمع جبری آثار مثبت و منفی طرح معادل 298+ می باشد.هم چنین نسبت امتیازات مثبت (380+) به نمرات منفی طرح (82-) معادل 6/4 بوده که نسبت بسیار بالایی محسوب می شود که نشاندهنده مثبت بودن آثار طرح و اثرات مطلوب آن به ویژه از نظر اقتصادی و اجتماعی می باشد . لازم به ذکر است که در صورت موفق بودن طرح پرورش گونه مذکور به لحاظ اقتصادی و توسعه آن در سایر نقاط استان موجب ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی چشمگیری در منطقه خواهد شد.
|
پارامترهای محیط فیزیکی شیمیایی
نتایج وزنی
|
کیفیت آبهای زیرزمینی
|
کمیت آبهای زیرزمینی
|
کیفیت خاک
|
فرسایش خاک
|
کیفیت هوا
|
کیفیت صدا
|
|
تعداد نمرات مثبت
|
0
|
6+
|
0
|
6+
|
6+
|
6+
|
|
تعداد نمرات منفی
|
12-
|
12-
|
24-
|
6-
|
6-
|
12-
|
|
جمع جبری نمرات
|
12-
|
6-
|
24-
|
0
|
0
|
6-
|
|
محیط بیولوژیک و اکولوژیک
نتایج وزنی
|
پوشش گیاهی خشکی
|
حیات وحش
|
پرندگان آبزی و کنارآبزی
|
|
تعداد نمرات مثبت
|
12+
|
12+
|
18+
|
|
تعداد نمرات منفی
|
0
|
0
|
6-
|
|
جمع جبری نمرات
|
12+
|
12+
|
12+
|
|
پارامترهای محیط اقتصادی اجتماعی
نتایج وزنی
|
اشتغال
|
کاربری اراضی
|
رضایتمندی بهره برداران
|
چشم اندازها
|
توجیه اقتصادی پروژه
|
رونق اقتصادی و صنعتی
|
آموزش
|
|
تعداد نمرات مثبت
|
12+
|
6+
|
42+
|
18+
|
84+
|
72+
|
80+
|
|
تعداد نمرات منفی
|
0
|
0
|
0
|
0
|
10-
|
0
|
0
|
|
جمع جبری نمرات
|
12+
|
6+
|
42+
|
18+
|
74+
|
72+
|
+80
|
|
محیط های سه گانه
نتایج وزنی
|
محیط فیزیکی شیمیایی
|
محیط بیولوژیک اکولوژیک
|
محیط اقتصادی اجتماعی
|
جمع
|
|
تعداد نمرات مثبت
|
24+
|
42+
|
314+
|
380+
|
|
تعداد نمرات منفی
|
66-
|
6-
|
10-
|
82-
|
|
جمع جبری نمرات
|
42-
|
36+
|
304+
|
298+
|
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
عملاً حذف کامل اثرات منفی پروژه امکان‌پذیر نیست. اما غالباً می‌توان از شدت و دامنه آنها تا حدود بسیار زیادی کاست. چنین اقداماتی تحت عنوان تخفیف اثرات یا اقدامات اصلاحی نامیده می‌شود. به عبارت دیگر چنین اقداماتی عبارت از حذف، کاهش یا کنترل اثرات نامطلوب زیست محیطی پروژه است و شامل جبران خسارت از طریق روش‌های پایش، میگردد. این اقدامات می‌تواند از طریق عملیات مهندسی یا امور مدیریتی انجام پذیرد.
آنچه مسلم است در بسیاری موارد ترمیم محیط زیست منطقه متاثر در یک پروژه غیرعملی و ناممکن است و به کندی می‌توان مسئولین محلی را نسبت به ترمیم خسارات وارده به منطقه مجاب نمود. اکثراً در ارزیابی از چنین اقداماتی به نام کاهش اثرات سوء به عنوان یک ضرورت در گزارش نام می‌برند. جهت مقبولیت فعالیتهای اصلاحی، همکاری بین ادارات محلی و مشاور از اهمیت خاصی برخوردار است. در عمل برنامه کنترل زیست محیطی و پایش مستمر، اجرای دستورات با مقاصد تخفیف اثرات سوء می‌باشد. در این قسمت هدف‌های کلی تخفیف اثرات و روش‌های اجرایی آنها ارائه می‌شود. لازم به توضیح می‌باشد که در تشریح روش‌های کاهش اثرات سوء محیط هایی که بیشتر متاثر از فعالیتهای دوره ساخت و ساز و بهره‌برداری هستند، بررسی شده‌اند. بدیهی است مقبول‌ترین انتخاب‌ها، گران‌ترین یا پرزحمت‌ترین آنها نخواهند بود بلکه باید کوشش نمود که بهترین نتیجه از آن حاصل شود عملیات تقلیل اثرات سوء در چهار دسته یا چهار گروه اصلی تقسیم و طبقه‌‌بندی می شود.
گروه الف : کارهایی که جهت کنترل اثرات ناسازگار کاربرد دارند. مانند فیلتر گذاری خروجی به هوا، جلوگیری از ورود سیلاب به کارگاه، ساختن اتاقک جهت موتورهایی که ایجاد سر و صدا می نماید، استفاده مجدد از فاضلاب ها و عایق نمودن موتور ماشین آلات
گروه ب : کارهایی که درجه و معیار اثرات سوء را کاهش می دهند مانند تصفیه فاضلاب ها قبل از ورود به نهرها و یا رودخانه های پذیرنده، کم کردن تعداد و ابعاد شیشه ها در ساختمان های اداری، فاصله گذاری ساختمان ها توسط حصاری از پوشش گیاهی، ممانعت و حذف ارتعاش منتقله از دستگاههای تولید کننده سر و صدا، وضع قوانین ممنوعیت شکار پرندگان خشک زی و آبزی و کنار آبزی
گروه پ: کارهایی که جزو معیارهای حفاظتی قرار می گیرند. مانند احیاء مجدد مناطق مخروبه، جنگل کاری، حفاظت پل ها و کناره های جاده از خوردگی و دولایه کردن شیشه ها
گروه ت: اقداماتی که امکاناتی به وضعیت موجود اضافه می نماید. نظیر فراهم آوری تجهیزات بهداشتی و پزشکی در منطقه، فضاهای باز، تاسیسات تفریحی، کانال های انتقال آب و …
هدف برنامه پایش زیست محیطی دسترسی به اطلاعاتی است که مشخص سازد پیش بینی های انجام شده از اثرات پروژه در محدوده های قابل قبول مهندسی و زیست محیطی قرار خواهند داشت. به اضافه اطلاعات هشدار دهنده ای از وضعیت نامناسب را در اختیار قرار دهد. مراقبت زیست محیطی متاثر از پروژه مفید بوده باشد و امکان پیش بینی اثرات و پیامدهای آتی را نیز میسر سازد. همچنین در صورت پیش بینی یا مشاهده اثرات غیرقابل قبول و یا اثراتی که به هر دلیل در موقع ارزیابی پیش بینی نگردیده بودند، اطلاعاتی را برای تصمیم گیری مدیریتی و اتخاذ سیاست های اقدامات اصلاحی و کاهش اثرات سوء ذکر نماید. پارامترهایی که در اثر آماده سازی و اجرای این پروژه ممکن است دستخوش تغییر شده ودر برنامه مدیریت و پایش زیست محیطی باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
- کیفیت آب خروجی از حوضچه ها: شامل شوری ،دما، کدورت ، اکسیژن محلول ،ذرات معلق ، فسفات ، نیترات ،BOD،COD و …
- بررسی ها و ارزیابی جمعیت و گونه آبزی معرفی شده (تیلاپیا) در محل پرورش و نیز منابع آب مجاور آن
- بررسی و ارزیابی جمعیت و گونه های پرندگان آبزی و کنار آبزی و چگونگی دفع یا جذب آنها در حوضچه های پرورش
- بررسی تغییرات پوشش گیاهی و ترکیب گونه ها، میزان رشد و …
- بهداشت عمومی و بیماری های مسری
- بررسی و چگونگی بروز تغییرات در وضعیت اجتماعی و اقتصادی
- مشخص ساختن مهمترین نمونه های عمده گیاهی و جانوری جهت تعیین اثرات روی حیات وحش و تغییرات پوشش گیاهی
- کنترل آمار ادارات مسئول (بهداشت و درمان) از بیماریهای مسری و بیماریهایی که توسط ناقلین پخش می گردند که اثرات پروژه بر بهداشت عمومی و ناقلین امراض را نشان خواهد داد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
طبق بررسی های به عمل امده کلیه اراضی درون محدوده مطالعاتی به شرط دریافت مجوزهای لازم از مراجع قانونی دارای صلاحیت واجد شرایط برای انجام این فعالیت می باشند.