اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
دریای خزر محل زیست گونه ها و گروه های مختلفی از آبزیان از جمله پلانکتون ها تا ماهیان است که مورد بهره برداری قرار می گیرند، متاسفانه در طی دهه گذشته این دریا با ورودو تکثیر سریع برخی از گونه های غیر بومی نظیر شانه دار مهاجم Mnemiopsis leidyi و انتشار آن یکی از عوامل اصلی کاهش ذخایر کیلکا ماهیان در دریای خزر بوده که میزان خسارت وارده بیش از 200 میلیون دلار در سال در کل دریای خزر برآورد شده است. شانه دار، رقیب غذایی کیلکا ماهیان بوده و از زئوپلانکتونهای که مورد تغذیه آنها قرار می گیرند تغذیه می کند علاوه بر آن از تخم و لارو نیز بشدت تغذیه می کنند. برای احیاء ذخایر کیلکا ماهیان باید ابتدا ذخایر شانه دار مهاجم کنترل گردد.
با توجه به دسترسی آسان گونه M. leidyi در دریای خزر در تمامی فصول سال، ابتداً تمرکز بر روی استاندارد سازی نگهداری طولانی مدت این گونه بوده و سپس در زمان مناسب (فصل تابستان) در خصوص تکثیر آن اقدامات لازم صورت گرفت. برای تکثیر گونه M. leidyi در آب دریای خزر نیاز به فراهم نمودن شرایط دمائی و تغذیه اختصاصی آن از پاروپای گونه Acartia tonsa در شرایط آزمایشگاهی بوده که در طی 14 روز زمان تجدید نسل این شانه دار صورت خواهد گرفت.
نتایج:
با ورود گونه مهاجم شانه دار Mnemiopsis leidyi به دریای خزر درسال 1379 این اکوسیستم دچاره تغییرات گسترده ای شده است. لذا این پروژه با هدف بررسی میزان هم آوری شانه دار M. leidyi در سواحل جنوبی دریای خزر در فصل تابستان در سال 1392 صورت گرفت. . مطالعات آزمایشگاهی تولید مثل شانه دار در آب حوزه جنوبی دریای با اندازه های مختلف در دمای مختلف نشان داد که بطور متوسط 12 عدد تخم در روز مشاهده گردید. بیشترین میزان تخم ریزی شانه دار با 115 عدد تخم در روز برای نمونه های 46-15 میلیمتر (7/9-7/0 گرم) به ثبت رسید که با افزایش اندازه میزان تخم ریزی افزایش یافت. بررسی میزان هم آوری شانه دار در تیمارهای مختلف نشان داد که اختلاف معنی داری بین دما و تعداد تخم و همچنین شوری و تعدا د تخم وجود دارد (01/0<.P).
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
با توجه به بهره برداری از آزمایشگاه تکثیر شانه دار و وجود پتانسیل مناسب در محل پژوهشکده اکولوژی دریای خزر، تنها نیاز به تجهیز و استاندارد سازی این آزمایشگاه تخصصی بوده که بتوان گونه با ارزش پاروپای Acartia tonsa را که نمونه غالب دریای خزر می باشد را تکثیر داده و در تکثیر و تولید مثل شانه دار بعنوان منبع تغذیه ای از آن استفاده کرد. بررسی چرخه زندگی و تکثیر (زمان تجدید نسل) گونه A. tonsaدر دریای خزر نشان داد که تکمیل آن از مرحله نوزادی تا بلوغ 12-9 روز طول می کشد که زمان پر بازدهی از لحاظ تغذیه سایر آبزیان از جمله شانه داران است.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
با استفاده از داده های این پروژه میتوان روش های مناسب جهت کنترل شانه دار اعم از مبارزه بیولوژیک و یا سایر روش های کنترلی از این داده ها استفاده کرد. با توجه به اینکه بخش بزرگی از شانه دارها در سواحل جنوبی دریای خزر زندگی میکنند و در سایر قسمت ها نظیر قسمت های شمالی و تا حدودی در نواحی مرکزی در فصول سرد سال ناپدید میگردند بنابراین لازم و ضروری است مطالعات تکثیر و هم آوری شانه دار دریای خزر که همانند شانه دار خوار می باشد اقدامات مستمری صورت گیرد.