اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
در دریای خزر ١٠٠ گونه ماهی شناسایی شده است که از این میان، شگ ماهیان،کپور ماهیان و گاو ماهیان دارای بیشترین فراوانی اند و بیش از ٧٠ درصد از کل ماهیان خزر راتشکیل می دهند. فون ماهیان خزر مختلف و متعلق به آب شیرین، مهاجرین دریای سیاه و آزوف می باشند. طبق گزارش کازانچف (1981) از چهار جمعیت ماهی کلمه دریای خزر دو جمعیت متعلق به بخش جنوبی دریای خزرمی باشد که از آنها تحت عنوان کلمه کورا (انزلی) وکلمه ترکمنستان(گرگان) یاد می کنند.کلمه ترکمن با نام علمی Rutilus rutilus caspicus ratio parvadin knipowisitschi در جنوب شرقی دریای خزر زیست نموده وبیشترین تراکم را در مصب رود خانه اترک دارد. (قلی یف ،1997) ماهی کپور یکی از گونه های تجارتی قابل برداشت حوضه جنوبی دریای خزر و یکی از مهمترین گونه های مورد بهره برداری استان گلستان می باشد
افزایش میزان بهره برداری از ذخایر دریای خزر از یک سوی وتخریب مکان های تکثیر طبیعی ، عدم وجود شرایط مناسب کمی وکیفی شرایط رودخانه ها و بچه ماهیان تولیدی درکار گاه های تکثیر سبب گردیده جمعیت ماهیان دریای خزر بعنوان یک منبع تجدید شونده نتواند تحت مدیریت برنامه ریزی شده مورد بهره برداری قرار گیرند.کاهش صید ماهیان استخوانی در طی یک دهه اخیراز پیامد های نامطلوب در این خصوص می باشد. مدیریت مطلوب در بهره برداری می تواند شامل قانونمند کردن و زمانبندی روشهای مناسب صید، حفاظت از مکانهای طبیعی تخم ریزی ماهیان، رها کرد بچه ماهیان در وزن های بالاتر، ممنوعیت صید در فصل تخم ریزی، آموزش صیادان، تدابیر لازم جهت کاستن ورود آلاینده ها به تالاب ها، بررسیهای لازم از نظر ماهی شناسی، اکولوژی، بیولوژی و احیای رودخانه ها گامی مثبت در بهینه نمودن ذخایر صید و صیادی می باشد.
رها کرد بچه ماهیان استخوانی از اهم فعالیت های هرساله بازسازی ذخایر در جهت بهبود و افزایش خایر این ماهیان می باشد. این فعالیت به منظور جبران کاهش ذخایر گونه های خاص، معرفی گونه جدید یا تغییر ترکیب ذخیره انجام می گیرد. ماهی کپو وکلمه از جمله ماهیان استخوانی رودکوچ هستند که میزان صید آن ها در یک دهه اخیر کاهش قابل توجهی یافته است. بررسی حاضر ادامه مطالعات پایش ذخایر دوگونه کپور وکلمه می باشدکه در آن ترکیب طولی، وزنی وسنی صید، محاسبه پارامتر های پویایی جمعیت وبرآورد بیوماس وMSY دوگونه کپور وکلمه به منظور مدیریت برداشت پایدار مد نظر قرار گرفته است.
نتایج:
در این تحقیق ترکیب طولی، نرخ رشد، مرگ و میر و همچنین بررسی وضعیت فعلی بهر ه برداری از ذخیره ماهی کپور وکلمه ازگونه های مهم تجاری آبهای جنوبی خزرمورد بررسی قرار گرفت . نمونه هاازماهیان صید شده در تورهای پره وماهیان عرضه شده در بازار ماهی تهیه شد. ترکیب سنی ماهی کپور وکلمه به ترتیب 1تا16 سال و1تا 4سال بود.بیشترین صیدماهی کپور وکلمه بترتیب در دامنه طولی 31 تا39سانتیمتر و18 تا20 سانتیمتر بود.پارامترهای رشد معادله وان برتالنفی، طول بی نهایت L∞ وضریب رشد K و سن در طول صفر t0 به روش ELFFAN I موجود دربرنامه FiSAT برای ماهی کپور وکلمه بترتیب زیر 78/70 ،14/0، 0 و 39/32 , 5/0، 5/0- برآورد گردید .ضریب مرگ ومیر کل Z بااستفاده از روش منحنی خطی صید،مرگ ومیر طبیعی (M) با استفاده از فرمول تجربی پائولی ومرگ ومیر صیادی (F ) با استفاده از فرمول F = Z – Mو شاخص عملکردرشد(Ǿ) بری ماهی کپور وکلمه بترتیب (1- (year5/1 و (1- (year9/0 ،(1- (year5/0 و26/0 ، (1- (year 24/1و4/0، 84/2و 54/2محاسبه شد.میزان بیوماس وحداکثر برداشت مجاز برای گونه کپور وکلمه بترتیب 7/1628 تن،9/368 و06/88 تن ،7/32 تن برآورد شد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
مقایسه نتایج بدست آمده در مطالعه حاضر با نتایج 10 سال اخیر ادامه کاهش صید را نشان می دهد.مقایسه نتایج مربوط به روند رهاسازی بچه ماهیان استخوانی کپور وکلمه و روند صید این دوگونه کارآمدی پایین اثر رهاسازی درصید را نشان می دهد که می تواند دررابطه با پایین بودن کفیت وکمیت بچه ماهیان وعدم وجود شرایط مناسب کمی وکیفی آب رودخانه ها باشد و البته حضور دام های غیر مجاز در پشت پره های صیادی، ماهیان باسایز ریز تر از اندازه استاندارد که از چشمه های تور پره عبور کرده صید کرده وبدین ترتیب فرصت رشد بلوغ وتخم ریزی وصید تجاری این ماهیان ازبین رفته بطوریکه با وجود آمار قابل ملاحظه رها ساز ی بچه ماهیان کلمه وکپور، میزان صیدبا روند کاهشی ادامه داشته و اکنون به کمترین مقدار خود رسیده است.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
سواحل جنوبی دریای خزر رودخانه های منتهی به سواحل حوزه فعالیت پره های صیادی.