اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به منابع پروتئینی، محدودیت آب‌های شیرین برای شرب و کشاورزی و کاهش صید و ذخایر ماهیان، موجب گردید که تامین بخشی از پروتئین حیوانی معطوف به آبزی‌پروری در دریا و محیط‌های آبی شور و لب‌شور گردد. بدلیل وجود منابع زیاد آب‌های شور و لب‌شور در دنیا، گرایش به گونه‌هایی از ماهیان که برای پرورش در چنین محیطی مناسب باشند، بیش از سایر گونه‌ها ﻣﻮردﺗﻮﺟـﻪ قرار گرفت. ﻛﺸﻮر ایران ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺣـﺪود 240 میلی‌متر در ﺳﺎل از جمله ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ محسوب و در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و تحت تاثیر اقلیم نیمه خشک خاورمیانه می‌باشد. با توجه به کمبود شدید آب شیرین به‌ویژه در چند دهه اخیر و وجود دو اکوسیستم دریایی در شمال و جنوب کشور و همچنین تمایل به پرورش آبزیان در آب‌های شور و لب‌شور، انجام این مطالعات ضروری می‌باشد. هدف از این مطالعه معرفی مکان‌های مناسب جهت استقرار قفس‌های شناور پرورش با توجه به پارامترهای زیست محیطی و پارامترهای فیزیکوشیمیایی در آب‌های ایرانی دریای خزر می‌باشد. در این تحقیق از داده‌های زیستی و غیرزیستی موثر در آبزی‌پروری که در طرح هیدرولوژی و هیدروبیولوژی دریای خزر طی سالهای 1387، 1388 و 1389 گردآوری گردید، استفاده شد. با استفاده از نرم‌افزارهایGIS و با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی از قبیل فاصله عمق مناسب تا نوار ساحلی، هم‌پوشانی با سایر فعالیت‌های مرتبط با دریا، حفظ حریم دریایی بنادر و رودخانه‌ها و دارا بودن بیشترین تطابق با دامنه مطلوبیت پارامترهای محیطی، مناطق و نقاط مناسب برای توسعه آبزی‌پروری و استقرار قفس‌های شناور پرورشی تعیین شد.
نتایج:
در برسی‌های اولیه و با درنظر گرفتن معیارهایی مانند دسترسی سریع و آسان به سایت‌های پرورش ماهیان، عمق مناسب (20 تا 50 متر) و دارا بودن کمترین ترافیک تردد شناورها منطقه مرکزی دریای خزر در الویت اول توسعه آبزی‌پروری و مناطق غربی و شرقی به‌ترتیب در الویت‌های دوم و سوم قرار گرفتند. در منطقه مرکزی، حدفاصل شهرستان خشت‌سر در استان مازندران تا شهرستان کیاشهر در استان گیلان به عنوان محدوده مناسب‌تر برای استقرار قفس‌های پرورش ماهیان در آب‌های ایرانی دریای خزر انتخاب گردید. بدلیل بالا بودن دمای آب در فصل تابستان، پرورش ماهیان در قفس‌های شناور در این فصل امکان‌پذیر نیست. در سایر فصول سال و به‌ویژه در نیمه دوم آبان‌ماه تا اواخر اردیبهشت‌ماه شرایط دمایی بسیار مناسبی برای آبزی‌پروری در قفس‌های شناور مهیا می‌باشد. در فصل تابستان پرورش ماهیان در قفس‌های غوطه‌ور امکان‌پذیر است. به‌جز دمای آب در تابستان، مابقی پارامترهای بررسی شده محدودکننده نبوده و در دامنه مطلوب برای پرورش در قفس‌های شناور قرار داشتند. در منطقه خشت‌سر تا کیاشهر، مقدار تطابق معیارهای تعیین مکان مناسب در دامنه 0/80 تا 5/97 درصد بود و از شرق به غرب بر مقدار مطلوبیت شرایط محیطی استقرار قفس‌های شناور افزوده شد. این دامنه مطلوبیت به 4 گروه (الویت 1 تا 4) تقسیم شدند و حدفاصل شهرهای چمخاله تا کیاشهر با الویت 1 مناسب‌ترین منطقه برای پرورش ماهیان در قفس شناور تعیین شد. بیش از 85 درصد از مناطق حدفاصل چابکسر تا کیاشهر در الویت 1 و 2 قرار گرفتند. مناطق موجود در لایه عمقی 30 تا 50 متر تنکابن تا رامسر و اعماق 50 تا 100 متر روبروی رودخانه خشکرود الویت 2 را داشتند. از 15 نقطه که دارای بهترین و مناسب‌ترین شرایط و مطلوبیت برای استقرار قفس‌های شناور برای آبزی‌پروری بودند، 14 نقطه در منطقه حدفاصل چابکسر تا غرب رودخانه سپیدرود و یک نقطه در تنکابن قرار گرفتند.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
در حدفاصل شهرستان‌های خشت‌سر تا کیاشهر که به عنوان الویت اول توسعه آبزی‌پروری تعیین شد، پرورش ماهیان (به‌ویژه ماهیان سردآبی) در قفس‌های شناور در فصل‌های پاییز، زمستان و بهار امکان‌پذیر است و در فصل تابستان می‌توان از قفس‌های غوطه‌ور برای آبزی‌پروری استفاده نمود. در مناطق غربی و شرقی دریای خزر که به‌دلیل دارا بودن شیب ملایم و فاصله زیاد ساحل تا لایه عمقی 20 متر در الویت‌های دوم و سوم قرار گرفتند، پرورش ماهیان در محیط محصور (پن) توصیه می‌شود. این مناطق به‌دلیل نزدیکی به ساحل و مصب رودخانه‌ها از شرایط اکولوژیکی خاصی برخوردار بوده و شاید پرورش ماهیان در تمام طول سال امکان‌پذیر نباشد. گونه پیشنهادی برای پرورش در چنین محیط‌هایی کپور دریایی و سایر گونه‌هایی که در برابر تغییرات زیاد و ناگهانی محیطی مقاوم هستند، می‌باشد. البته پرورش در قفس‌های شناور نیز در این مناطق امکان‌پذیر است ولی در طراحی، ساخت و استقرار آنها باید شرایط خاص محیطی و نزدیکی به ساحل را مدنظر قرار داد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
نتایج حاصل از این تحقیق در توسعه آبزی‌پروری، اشتغال زایی و تولید محصولات شیلاتی با کیفیت بالا کاربرد دارد. یکی از متداول‌ترین دلایل شکست پروژه‌های آبزی‌پروری، مکان‌یابی نامناسب و استقرار سایت‌های پرورش در مکان‌هایی است که از شرایط مناسب و کافی برخوردار نیستند. با این مطالعه می‌توان ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داد و به واحدهای اجرا و سرمایه‌گذاران در زمینه توسعه آبزی‌پروری و پرورش ماهیان راهکار مناسب برای استقرار قفس‌های شناور پرورش را نشان داده و از اتلاف وقت، انرژی و سرمایه تا حد زیادی جلوگیری کرد.