اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
امروزه علیرغم ارتقاء نسبی سطح ایمنی در آزمایشگاههای مختلف، کماکان شاهد وقوع موارد متعددی از حوادث خطر آفرین و حتی مرگ آور می باشیم. در حال حاضر بسیاری از کشورها در رابطه با مباحث مرتبط با ایمنی آزمایشگاهها قوانینی را وضع نموده اند. با توجه به تجارب مشابه و پراکنده در کشور، شناسایی ریسک خطرات در هر یک از آزمایشگاهها بسیار حائز اهمیت می باشد. طی دهه های گذشته، برای تجزیه وتحلیل علمی خطرات، روشهایی بسیاری گسترش یافته که هر یک از این روشها دارای دیدگاهها، کاربردها و کارایی های متفاوتی می باشد. ارزیابی مخاطرات شامل دو مقوله کمی و کیفی است. در این خصوص می توان از تکنیک های مختلفی) نظیر تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن: (FMEA استفاده نمود. اخیرا با توجه به تجربیات آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون در کشورهای توسعه یافته، رهیافتی جدید نسبت به ضرورت ارزیابی ایمنی در دوره های زمانی مشخص با توجه به ماهیت وظایف آزمایشگاه ها مطرح و بر این اساس فرایند بررسی روش های متداول در ارزیابی ایمنی و توسعه و ارتقاء کارایی آنها در مطالعات مختلف مورد توجه محققان و ارگانهای ذیربط قرار گرفته است. با توجه به آثار مثبت گزارش شده از اعمال مدیریت ریسک ها و پایش آنها بواسطه انجام ارزیابی های مخاطرات و دستیابی به بهبود ایمنی در زمینه های نرم افزاری و سخت افزاری (کارکنان و امکانات تجهیزات حفاظت فردی)، می توان به اهمیت بررسی مشابه در آزمایشگاههای مختلف با وظایف متنوع (منجمله در مراکز پژوهشی تابعه موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور: پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان، پژوهشکده میگوی کشور و مرکز ملی فرآوری آبزیان) برای تامین شرایط راحت کار و کاهش مشکلات بهداشت حرفه ای در آینده پی برد. اهداف اصلی این طرح عبارت است از: الف) بررسی مخاطرات احتمالی درآزمایشگاههای مراکز تابعه موسسه با توجه به ماهیت کار و فعالیت جاری آزمایشگاه ها ب) تبیین راه کارهای عملی پیشگیری وقوع هر کدام از مخاطرات مزبور ج) ارتقاء سطح آگاهی های پرسنل آزمایشگاههای موسسه از دیدگاه مباحث ایمنی.
این تحقیق در 11 آزمایشگاه پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان، 9 آزمایشگاه پژوهشکده میگوی کشور و 2 آزمایشگاه مرکز ملی فرآوری آبزیان اجرا گردید. در این طرح به منظور ارزیابی مخاطرات آزمایشگاهها، از روش FMEA استفاده شد.
نتایج:
سطح ریسک در تمامی آزمایشگاههای پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان بجز آزمایشگاه بنتوز، در حد نیمه بحرانی و بحرانی قابل ارزیابی می باشد. صرفا در مورد آزمایشگاه آماده سازی نمونه، اختلاف معنی داری بین اعداد الویت ریسک (RPN) در قبل و بعد از اقدامات اصلاحی مشاهده می گردد که البته در این مورد نیز اقدامات اصلاحی انجام شده تاثیری در کاهش سطح ریسک نداشته است. در پژوهشکده میگوی کشور اقدامات اصلاحی در اکثر آزمایشگاهها در کاهش سطح ریسک موثر بوده است (به جز سه آزمایشگاه آلاینده ها، میکروبیولوژی و شیمی فیزیک). در مرکز ملی فرآوری سطح ریسک هر دو آزمایشگاه پس از اقدامات اصلاحی به شدت کاهش یافته است. بطور کلی برخی از عوامل موثر در ایجاد مخاطرات ساختاری بوده و نیاز به تامین منابع مالی کلان دارد در حال حاضر امکان رفع نارسایی ها وجود ندارد ولی می‌توان با بالا بردن سطح آموزش ها، ریسک خطر را کاهش و به حد قابل قبول رساند.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
FMEA روشی مناسب برای ارزیابی مخاطرات کارکنان آزمایشگاههای تحقیقاتی می باشد و از روش های آماری مرتبط نیز می توان برای تحلیل های تکمیلی استفاده نمود. مراحل انجام فرآیند مزبور که در گزارش این طرح ارائه شده است در کلیه آزمایشگاههای تابعه موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور و همچنین آزمایشگاههای سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی و علاوه بر این سایر مراکز آموزشی و تحقیقاتی کشور قابل ارائه و ترویج می باشد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
آزمایشگاههای مراکز تحقیقاتی و آموزشی