اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
آزمایشگاههای مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی در فعالیت هایی متنوع (از آماده سازی نمونه های زیستی و غیر زیستی گرفته تا آنالیز آنها توسط ابزارها و تجهیزات مختلف و یا شناسایی تاکسون های مختلف جانوری و گیاهی و ...) دخیل می باشند. این فعالیت ها در قالب طرح ها و پروژه های مصوب درون سازمانی و برون سازمانی می باشند.
همه ساله شاهد موارد متعددی از حوادث خطر آفرین و حتی مرگ آور در آزمایشگاهها ی مختلف می باشیم. در حال حاضر بسیاری از کشورها در رابطه با مباحث مرتبط با ایمنی آزمایشگاهها قوانینی را وضع نموده اند. با توجه به تجارب مشابه و پراکنده در کشور، شناسایی ریسک خطرات در هر یک از آزمایشگاهها بسیار حائز اهمیت می باشد. طی دهه های گذشته، برای تجزیه وتحلیل علمی خطرات، روشهایی بسیاری گسترش یافته که هر یک از این روشها دارای دیدگاهها، کاربردها و کارایی های متفاوتی می باشد. ارزیابی مخاطرات شامل دو مقوله کمی و کیفی است. در این خصوص می توان از تکنیک های مختلفی) نظیر تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن: (FMEA استفاده نمود. اخیرا با توجه به تجربیات آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون در کشورهای توسعه یافته، رهیافتی جدید نسبت به ضرورت ارزیابی ایمنی در دوره های زمانی مشخص با توجه به ماهیت وظایف آزمایشگاه ها مطرح و بر این اساس فرایند بررسی روش های متداول در ارزیابی ایمنی و توسعه و ارتقاء کارایی آنها در مطالعات مختلف مورد توجه محققان و ارگانهای ذیربط قرار گرفته است. با توجه به آثار مثبت گزارش شده از اعمال مدیریت ریسک ها و پایش آنها بواسطه انجام ارزیابی های مخاطرات و دستیابی به بهبود ایمنی در زمینه های نرم افزاری و سخت افزاری (کارکنان و امکانات تجهیزات حفاظت فردی)، می توان به اهمیت بررسی مشابه در آزمایشگاههای مختلف با وظایف متنوع (منجمله در مراکز پژوهشی تابعه موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور: پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان، پژوهشکده میگوی کشور و مرکز ملی فرآوری آبزیان) برای تامین شرایط راحت کار و کاهش مشکلات بهداشت حرفه ای در آینده پی برد. اصولا این پروژه در تداوم ارتقاء کیفی فعالیت آزمایشگاههای پژوهشکده اکولوژی خلیج فاری و دریای عمان و برای نخستین بار در راستای مباحث ایمنی آزمایشگاهها اجرا گردید. اهداف اصلی این پروژه عبارت است از: الف) بررسی مخاطرات احتمالی در کلیه آزمایشگاه های پژوهشکده (با توجه به ماهیت کار و فعالیت جاری هر آزمایشگاه) ب)ارائه برنامه های عملی برای پیشگیری از وقوع هر یک از مخاطرات مزبور ج) افزایش سطح آگاهی پرسنل آزمایشگاه ها از دیدگاه مباحث ایمنی
این تحقیق در 11 آزمایشگاه پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان (تحت عناوین: کروماتوگرافی، تجزیه دستگاهی، آماده سازی نمونه، پلانکتون، بافت شناسی، جانورشناسی، بنتوز، ژنتیک، میکروبیولوژی، فرآورده های دریایی، کشت جلبک) اجرا گردید. در این پروژه به منظور ارزیابی مخاطرات آزمایشگاهها، از روش "تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن" استفاده گردید.
نتایج:
سطح ریسک در تمامی آزمایشگاههای پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان بجز نتایج حاصل از بررسی مخاطرات بالقوه در 11 آزمایشگاه پژوهشکده مزبور حاکی از آن است که سطح ریسک در تمامی موارد بجز آزمایشگاه بنتوز، در حد نیمه بحرانی و بحرانی قابل ارزیابی می باشد. برخی از عوامل موثر در ایجاد مخاطرات ساختاری بوده و نیاز به تامین منابع مالی کلان دارد در حال حاضر امکان رفع نارسایی ها وجود ندارد ولی می‌توان با بالا بردن سطح آموزش ها، ریسک خطر را کاهش و به حد قابل قبول رساند.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
FMEA روشی مناسب برای ارزیابی مخاطرات کارکنان آزمایشگاههای مراکز آموزشی و پژوهشی می باشد و از روش های آماری مرتبط نیز می توان برای تحلیل های تکمیلی استفاده نمود. مراحل انجام فرآیند مربوطه که در گزارش این پروژه ارائه شده است در کلیه آزمایشگاههای تابعه موسسه همچنین آزمایشگاههای سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی و همچنین سایر مراکز آموزشی و تحقیقاتی کشور قابل ارائه و الگو برداری (ترویج) می باشد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
آزمایشگاههای مراکز پژوهشی و آموزشی کشور