از جمله مستنداتی که در خصوص اهمیت یک موضوع و لزوم چاره اندیشی در جهت رفع کمبودها و یا معضلات آن می تواند مورد بررسی قرار گیرد جنبه های مطالعاتی موضوع می باشد. جهت شناسایی دقیق تر و عمیق تر یک پدیده اجتماعی و یا منطقه ای و یا هر معضل جامعه صنعتی و انجام اقدامات اجرائی متناسب با عناصر بوجوده آورنده آن پدیده، انجام مطالعات پایه و بررسی کلیه عوامل آن ضروری و قابل توجه می باشد.
در بحث مطالعه، کلیه عوامل سبب ساز موضوع شامل عوامل محیطی، عوامل درونی و برونی مرتبط با آن، مورد بررسی قرار می گیرد. وجود عوامل آشکار و وضعیت موجود و نیز شرایط محیطی و توپوگرافی یک منطقه حکایت از لزوم اقدامات پیشگیرانه و یا کاهش دهنده را نمایان می سازد.
تهیه مواد مصرفی، مخصوصاً مواد غذایی یکی از اهداف مهم و استراتژیک بوده و همواره سعی در بهینه‌سازی و گسترش این امر بوده است. موجودات آبزی و از جمله میگو که یکی از مهمترین اقلام غذایی در رژیم غذایی مردم ایران میباشد از این قاعده مستثنی نیست.
همچنین با توجه به رشد روز‌افزون جمعیت و وجود نیروهای بالقوه جوان در منطقه، بکارگیری این نیروها می‌تواند در جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور مؤثر باشد و با سرمایه‌گذاری مردم منطقه منجر به اشتغال‌زایی شده که این موضوع همواره مورد توجه و توصیه دولت بوده است.از سوی دیگر دستیابی به علم تکثیر میگوی عاری از بیماری می تواند در توسعه این صنعت در بخشهای جنوبی کشور و جلوگیری از وقوع حوادثی که در گذشته موجب رکود این صنعت شده (مانند بیماری لکه سفید در چوئیبده) جلوگیری کند.
توجه به اهمیت تولید مولدین عاری از بیماری (SPF) و نیازمندیهای بالای تخصصی، این تکنولوژی در انحصار بعضی از کشورها از جمله آمریکا، چین و برزیل میباشد و سالیانه این کشورها از طریق صادرات و فروش میگوی مولد میلیونها دلار ازری آوری دارند و از طرف دیگر با داشتن این تکنولوژی عملا تولید میگو را در انحصار خود در آورده و میتوانند از این طریق مشکلاتی را برای سایر کشورها ایجاد نمایند، بطوریکه در سال جاری با مخالفت دولت آمریکا عملا ورود مولد SPF به کشور با مشکل مواجه و تولید به شدت کاهش یافت. از طرفی استفاده از مولدین وحشی که در منابع آبی کشورهای مختلف بوده نیز دارای ریسک بالائی بوده و صنعت را با خطر بیماری روبرو می نماید. این مشکل طی سالهای 1380و 1383 برای پرورش دهندگان در استانهای بوشهر و خوزستان ر اثر بروز بیماری لکه سفید پیش آمده و ضمن تعطیلی مزارع موجب میلیاردها ریال خسارت گردید. در برآورد نهائی طرح و نیاز صنعت داخلی و امکان صادرات،تولید 20هزار مولد عاری از بیماری در برنامه کاری پیش بینی شده است که در فاز اول تصمیم بر تولید 5 هزار مولد SPF میباشد.
به منظور شناسایی آثار زیست محیطی در مطالعات ارزیابی زیست محیطی پروژه ها در مراحل اجرا و بهره برداری عوامل زیست محیطی که مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از آب ، هوا، خاک، محیط بیولوژیکی و محیط اقتصادی ،اجتماعی. شایان ذکر است که در هر یک از موارد فوق ، پارامترهای متعددی مورد نظر می باشد که به عنوان شاخص با توجه به ویژگی های طرح باید انتخاب شوند . این شاخص ها ملاک مقایسه گزینه ها قرار داده خواهند شد. شناسایی این شاخص ها دقت و بینش زیست محیطی را می طلبد.
جهت ارزیابی پیامدهای زیست محیطی در پروژه حاضر از روش صورت ریز سنجشی ـ همطرازی استفاده گردیده است. این روش شامل تشریح فاکتورهای زیست محیطی موجود در صورت ریز بوده و رهنمودهایی جهت درجه‌بندی مقیاس هر پارامتر و تعیین درجه اهمیت آن را به همراه دارد.
نتایج :
بررسی نتایج ارائه شده در جدولشماره 1 نشان می دهد که حداقل امتیاز بدست آمده در مورد فعالیت های پروژه در فاز بهره برداری برابر صفر و حداکثر امتیاز منفی آن برابر 60- می باشد که اگر اختلاف این دو عدد (دامنه تغییرات) را که برابر 60 واحد می شود به عدد 3 تقسیم گردد، طبقه بندی (دامنه دسته ها) به صورت اعداد 20-0 ، 40-21، 60-41 خواهد بود و وزن های اختصاص داده شده به طبقات فوق الذکر به ترتیب 1، 2 و 3 می باشد. در صورتی که جمع جبری امتیازات در هریک از دامنه دسته های مذکور قرار گیرد وزن مربوطه به آن اختصاص داده می شود.
در جدول شماره 2 جمع نهایی آثار مثبت و منفی فعالیتهای پروژه در فاز بهره برداری پروژه ارائه شده است. همانگونه که در جدول مذکور مشهود می باشد، مجموع امتیاز آثار مثبت برابر 320+ و در مورد آثار منفی برابر 198- بدست آمده است.
به طور کلی چهار فعالیت مهم و شاخص در پروژه وجود دارد که برداشت آب و تخلیه پساب به دریا دارای آثار منفی و تکثیر و پرورش مولدین و کنترل شرایط بهداشتی دارای اثرات مثبت می باشند. درخصوص سه عناصر زیست محیطی شاخص بدست آمده می توان نتیجه گرفت که بیشترین اثرپذیری مثبت بر روی عنصر آموزش در محیط اقتصادی، اجتماعی بوده و کیفیت آب دریا و گونه های آبزیان بیشترین اثر منفی را متحمل خواهند شد. باتوجه به نتایج جدول شماره 21-3 مجموع آثار مثبت پروژه برابر 320+ و جمع نهایی اثرات منفی معادل 198- می باشد که نشان دهنده وجود اختلاف 122+ میان آثار مثبت و منفی پروژه در فاز بهره برداری می باشد. بدین ترتیب نسبت آثار مثبت به منفی پروژه برابر 6/1 بوده که نشانگر بالا بودن میزان آثار مثبت پروژه نسبت به اثرات منفی آن بوده است. لذا اجرای پروژه در ایستگاه خلیج فارس (شغاب) از نظر زیست محیطی توجیه پذیر می باشد.
جدول 1-وزن دهی به هر یک از فعالیتها برای تولید میگوی عاری از بیماری در ایستگاه تحقیقاتی خلیج فارس (شغاب) در فاز بهره برداری.
|
فعالیت
امتیاز- وزن
|
فاز بهره برداری
|
|
تامین آب از دریا
|
تصفیه آب ورودی
|
تخلیه پساب به دریا
|
انتقال و ذخیره سازی لاروها
|
مدیریت تغذیه لاروها و مولدین
|
تکثیر و پرورش میگو
|
کنترل شرایط بهداشتی
|
تردد خودروهای پرسنل
|
فعالیت بخشهای اداری وفنی
|
تعمیرات ساختمانی
|
|
مثبت
|
0
|
0
|
0
|
32+
|
64+
|
88+
|
85+
|
0
|
46+
|
5+
|
|
وزن
|
-
|
-
|
-
|
2
|
3
|
3
|
3
|
-
|
2
|
1
|
|
منفی
|
44-
|
12-
|
60-
|
0
|
28-
|
0
|
6-
|
35-
|
7-
|
6-
|
|
وزن
|
3
|
1
|
3
|
-
|
1
|
-
|
1
|
2
|
1
|
1
|
|
جمع جبری امتیازات
|
44-
|
12-
|
60-
|
32+
|
36+
|
88+
|
79+
|
35-
|
39+
|
1-
|
|
وزن نهایی
|
3
|
1
|
3
|
2
|
2
|
3
|
3
|
2
|
2
|
1
|
جدول 2- جمع نهایی امتیاز آثار مثبت و منفی فعالیتهای بهره برداری طرح در ایستگاه تحقیقاتی خلیج فارس (شغاب).
|
نوع اثر
|
جمع امتیاز
|
|
مثبت
|
320+
|
|
منفی
|
198-
|
|
جمع جبری
|
122+
|
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
در طرحهای عمرانی و پروژه های توسعه ای عملاً حذف کامل اثرات منفی امکان پذیر نیست، اما می توان شدت و دامنه آنها را تا حد بسیار زیادی کاست. چنین اقداماتی تحت عنوان تحفیف آثار سوء یا اقدامات اصلاحی ، کاهش و یا کنترل نوع و میزان آلودگی و یا کاهش و جبران اثر نامطلوب زیست محیطی نامیده می شود که شامل جبران بعضی از پیامدهای زیست محیطی نیز می گردد و می تواند منجر به تجدید کیفیت ، احیاء مجدد و یا جبران خسارت گردد.
با توجه به فعالیتهای ارایه شده در بخش نتایج و نیز با توجه به بازدید های میدانی صورت گرفته از ایستگاه خلیج فارس، مهمترین منابع آلاینده و آلودگی های ناشی از اجرای پروژه در جدول 3 ارایه شده اند.
در فاز بهره برداری پروژه همانطور که پیشتر اشاره شد در مقیاس محدود در محل در نظر گرفته شده صورت می پذیرد. لذا با توجه به وسعت پروژه و مقیاس و نیز هداف تولید میگوی عاری از بیماری بطور کلی حجم آلاینده ها در این فاز نیز بسار اندک می باشد.
کنترل کیفیت آب از عوامل تعیین کننده میزان رشد و مرگ و میر گونه های آبزی می باشد. آب با کیفیت خوب معمولاً به عنوان آب مناسب رشد و ماندگاری آبزیان معرفی می شود و لذا با نمونه برداری، در هر دوره پرورش، در صورت مشاهده تغییرات قابل محسوس در اکسیژن محلول، pH، کل نیتروژن آمونیاک و نیترات، نسبت به دوره های قبل و یا مشاهده هرگونه آلودگی مراتب به ارگان های ذیصلاح مانند بهداشت محیط و سازمان حفاظت محیط زیست اطلاع داده خواهد شد.
|
ردیف
|
پارامتر
|
نوع و منشا آلودگی
|
|
1
|
منابع آب پذیرنده پساب
|
پسابهای تولید میگو
پسابهای انسانی
|
|
2
|
خاک
|
پسابهای انسانی، پسماندهای بخشهای اداری و شبه خانگی
ضایعات میگوهای مرده
|
|
3
|
هوا و وضعیت بو
|
میگوهای مرده
تردد ماشین های پرسنل
|
|
4
|
وضعیت زیبایی شناسی منطقه
|
دپو زباله ها
تخلیه پسابها
|
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
مراکز تولید میگوی عاری از بیماری خاص، مراکز تکثیر میگو و مزارع پرورش آبزیان نیازمند ارتقای سطح ایمنی زیستی بر اساس اصول بهترین تمرین های مدیریت (BMP).