اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای توسعه یکی از روشهای مقبول برای دستیابی به توسعه پایدار است و میتواند به عنوان یک ابزار در دسترس برنامه ریزان، مدیران و تصمیم گیرندگان قرار گیرد تا بر اساس آن بتوانند اثرات بالقوه زیست محیطی که در نتیجه اجرای پروژه های عمرانی و توسعه پدیدار می شوند را شناسایی نموده و گزینه های منطقی جهت رفع و یا کاهش آنها انتخاب کنند با توجه به ماهیت طرح و اهمیت مطالعات زیست محیطی در استفاده بهینه از طرحهای توسعه در کشور و به حداقل رساندن آثار سوء زیست محیطی، این مهم در طرح ارزیابی زیست محیطی توسعه آبزی پروری منطقه گنبد (بی بی شیروان) نیز مورد توجه مدیران و برنامه ریزان امر قرار گرفته است.
انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به منظور تعیین و پیش‌بینی اثرات متقابل طرح و محیط پیرامون آن و همچنین ارائه راهکارهایی جهت حذف پیامدهای نامطلوب آن اجتناب ناپذیر می‌باشد
طرح ارزیابی زیست محیطی توسعه آبزی پروری منطقه گنبد (بی بی شیروان) با هدف افزایش بهره وری اراضی زیر کشت آبزی پروری در منطقه در دستور کار شیلات گلستان قرار گرفته است. از مهمترین اهداف این پروژه می‌توان به افزایش در آمد برای آبزی پروران در سطح منطقه اشاره نمود که ضمن دستیابی به اهداف خودکفایی در بخش کشاورزی، تاًمین مواد با ارزش پروتئینی و غذایی منطقه فراهم می گردد.
همچنین پیش بینی می‌شود با اجرا و بهره برداری کامل از طرح ضمن تثبیت جمعیت ساکن در مناطق روستایی گنبد و پیشگیری از مهاجرت بی رویه به شهرها، نسبت به تاًمین غذا و رونق اقتصادی و پویایی اجتماعی در منطقه ، اطمینان حاصل نمود.
با افزایش جمعیت و نیاز به مواد غذایی بیشتر ، توسعه و گسترش فعالیتهای تولیدی کشاورزی امری کاملاً ضروری است. تأمین شغل و درآمد برای مردم محلی نیز،اهمیت انجام پروژه و لزوم تسریع در اجرای آن را مشخص می‌سازد.پروژه توسعه آبزی پروری منطقه گنبد (بی بی شیروان) ، جزو پروژه‌های توسعه زیر بخش شیلات در استان گلستان است، همچنین بخشی از برنامه‌های کلی توسعه اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی استان محسوب می‌گرددکه در این بین، توسعه کشاورزی و شیلات بعنوان یکی از محورهای زیر بخش آن درمنطقه در اولویت قرار گرفته است.
جهت انجام بهینه مطالعات و به منظور روزآمد کردن اطلاعات با بهره گیری از دستاوردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، اقدام به تدقیق نقشه‌های منطقه مورد مطالعه شد. بدین ترتیب که ابتدا نقشه های رقومی با فرمت AUTO CAD با مقیاس 1:500 تا 1:2000 که نشان دهنده موقعیت طرح بود، با نقشه‌برداری زمینی در عملیات عمرانی تهیه گردید. سپس لایههای GIS مورد نیاز بر اساس نقشه‌های رقومی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و نیز به کمک سایر اطلاعات توصیفی و مکانی با مقیاس1:50000 تهیه گردید. نقشه‌های موقعیت عمومی منطقه مطالعاتی، نقاط مسکونی و آبادیها، راهها و سایر نقشه‌های مورد نیاز در مطالعات با استفاده از این لایه‌‌ها تولید شد. در مرحله بعد، کارتوگرافی نقشه‌های تهیه شده جهت ایجاد خروجی کاغذی به کمک نرم‌افزار ARC GIS آماده گردید. همچنین با کمک لایههای مکانی GIS تعدادی تحلیلهای مکانی در مطالعات مختلف که توسط تیمهای مختلف کارشناسی (گروه مطالعاتی آلودگی آب و خاک، محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، محیط بیولوژیک، اقلیم و هیدرولوژی) توصیه شده بودند، به عمل آمد. در نهایت خروجی اطلاعات رقومی مکانی، تحلیلهای مکانی و کارتوگرافی به صورت نقشه‌های مختلف، جداول تحلیلی و یا نمودارهای گرافیکی در گزارشهای کارشناسی مورد استفاده قرار گرفتند. از آنجاییکه اجرای طرح ارزیابی زیست محیطی توسعه آبزی پروری منطقه گنبد(بی بی شیروان) می تواند دگرگونی‌هایی را در محیط‌های مختلف زیستی (فیزیکی، بیولوژیک، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) منطقه به وجود آورد. به منظور آگاهی از چگونگی این دگرگونی‌ها و پیشگیری و یا کاهش اثرات منفی آنها بر محیط،مطالعات ارزیابی اثرات طرحهای توسعه بر محیط زیست انجام پذیرفت
نتایج :
جهت تصمیم‌گیری در خصوص اجرا و عدم اجرای پروژه از روش ماتریس اصلاح شده استفاده گردیده است. جمع بندی نتایج ماتریس ارزیابی در دو گزینه عدم اجرای طرح (79-) و اجرای طرح با ملاحظات زیست محیطی(410+) بیانگر برتری گزینه دوم می باشد. بنابراین اجرای طرح توسعه آبزی پروری منطقه گنبد (بی بی شیروان) دارای برخی تأثیرات سوء بر محیط زیست می‌باشد، اما به نظر می‌رسد با لحاظ نمودن راهکارهای کاهش دهنده اثرات منفی پروژه بر محیط زیست، ارائه برنامه مدیریت و پایش زیست محیطی و در نظر گرفتن اثرات مثبت طرح بر منطقه، اجرای طرح در مجموع پیامد های مثبت و مطلوبی برای مردم بومی ،بهره برداران و پرورش دهندگان ماهی در منطقه دارد. همچنین مشکلاتی نظیر مهاجرت‌های بی‌رویه مردم از روستاها، کمبود اشتغال و به تبع آن پایین بودن سطح درآمد و رفاه مردم، روند مثبتی را در پیش خواهد گرفت. لذا اجرای طرح با در نظر گرفتن تمهیدات زیست محیطی توصیه و تاکید میگردد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
با توجه به معضل عمومی تامین آب در سطح منطقه بویژه در هنگام فصل زراعی که با فصل رشد ماهیان گرمابی منطبق می‌باشد ،بهینه سازی و بازسازی سازه های آبگیر جهت افزایش بازدهی و بهینه سازی راندمان آبی ضروری می‌باشد و ادامه حیات فعالیت پرورش ماهی در منطقه منوط به اجرای طرح می‌باشد.پیش بینی می‌شود که با تخصیص و تامین حقابه فعالیت و احداث سازه های آبگیری با طراحی مناسب نه تنها معضلات پرورش ماهی را رفع می کند بلکه توسعه امر پرورش ماهی را فراهم ساخته و مزایای بسیاری برای بهره برداران و مردم منطقه در پی خواهد داشت.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
مناطق پایین دست مخازن سدهای خاکی و همچنین مجتمع پرورش ماهیان گرمابی که در حاشیه رودخانه های دایمی و فصلی واقع شده اند میتواند از دیدگاهها و نقطه نظرات کارشناسی ارایه شده بهره مند گردند.