اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
صید و بهره‌برداری از ذخایر ماهیان استخوانی در دریای خزر سابقه‌ای دیرینه داشته و یکی از مشاغل اصلی ساحل‌نشینان این دریا می‌باشد. تنها روش مجاز برداشت از ذخایر ماهیان استخوانی در آبهای ایرانی دریای خزر روش صید پره می‌باشد. پس از تعدیل 8 شرکت تعاونی صیادی پره در استان گیلان، هم‌اکنون حدود 10 هزار صیاد در قالب 143 شرکت تعاونی پره فعال می‌باشند. علاوه بر صیادان پره، گروهی از مردم از طریق ساخت و فروش ادات صیادی و یا تجارت آبزیان امرار معاش می‌کنند. بنابراین پایداری ذخایر ماهیان استخوانی علاوه بر تداوم تولید پروتیین دریایی موردنیاز جامعه، موجب حفظ موقعیت‌های شغلی موجود نیز می‌شود. در همین راستا مطالعات ارزیابی ذخایر ماهیان استخوانی از سال 1369 در موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور هر ساله انجام شده و علاوه بر برآورد مقدار زیتوده و حداکثر محصول قابل برداشت سالانه، راهکارهای مدیریتی لازم را برای ماهیگیری مسئولانه و پایداری ذخایر اعلام می‌کند. در ادامه این مطالعات، این پروژه طی سالهای بهره‌برداری 93ـ1392 و 94ـ1393 با اهداف زیر انجام شد:
ـ تعیین ترکیب طولی، وزنی و سنی ماهی سفید
ـ محاسبه و تعیین پارامترهای رشد و مرگ و میر ماهی سفید
ـ برآورد مقدار زیتوده و حداکثر محصول قابل برداشت ماهی سفید
با شروع فصل صید به شرکت های تعاونی‌های پره مراجعه و بصورت کاملاً تصادفی از ترکیب صید ماهی سفید نمونه‌برداری شد. طول چنگالی و وزن کل به‌ترتیب برحسب سانتیمتر و گرم اندازه‌گیری و ثبت گردید. برای تعیین سن نیز تعدادی فلس از بالای خط جانبی و پشت سرپوش آبششی تهیه شد و از طریق شمارش خطوط سالانه رشد، سن ماهیان تعیین گردید. آمار صید و تلاش صیادی نیز از معاونت صید و بنادر ماهیگیری سازماان شیلات ایران تهیه شد. پس از ورود داده‌ها گردآوری شده در رایانه و با استفاده از مدل‌های ریاضی و نرم‌افزارهای Excel، FiSAT و VonBit تحلیل آمار توصیفی پارامترهای زیست‌سنجی انجام شده و پارامترهای رشد و مرگ و میر و در نهایت مقدار زیتوده و حداکثر محصول قابل برداشت برای سال بعد محاسبه و برآورد شد.
نتایج:
در سالهای بهره‌برداری 93ـ1392 و 94ـ1393 میانگین (± انحراف معیار) طول چنگالی ماهی سفید به‌ترتیب 1/6±4/39 و 6/5±7/40 سانتیمتر و وزن کل به‌ترتیب 0/378±1/805 و 6/384±5/891 گرم محاسبه شد. بیشترین فراوانی در هر دو سال در طبقه طولی 42ـ40 سانتیمتر مشاهده گردید و فراوانی ماهیان غیراستاندارد به‌ترتیب 8/37 و 4/44 درصد محاسبه شد. دامنه سنی 2 تا 11 ساله بوده و ماهیان 4 تا 6 ساله بیش از 84 درصد از ترکیب سنی را دارا بودند. ضریب همبستگی طول چنگالی و وزن کل 96/0 و مقادیر a و b به‌ترتیب 011/0 و 02/3 محاسبه شد. مقدار ضریب رشد سالانه (K)، طول بینهایت (∞L) و سن در طول صفر (t0) به‌ترتیب 19/0، 3/61 سانتیمتر و 99/0- و پارامترهای مرگ و میر کل (Z)، طبیعی (M) و صیادی (F) به‌ترتیب 82/0، 36/0 و 46/0 و مقدار ضریب بهره‌برداری (E) 56/0 محاسبه شد. مقدار زیتوده 41000 تن و مقدار برداشت بیولوژیکی قابل قبول از ذخایر ماهی سفید 9750 تن و با رویکرد احتیاطی 8250 تن برآورد و محاسبه شد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
در سواحل ایرانی دریای خزر 143 شرکت تعاونی دارای مجوز بهره‌برداری از ذخایر ماهیان استخوانی به روش پره ساحلی می‌باشند، ولی تعداد زیادی از این تعاونی‌ها بدلیل کاهش شدید مقدار صید و مقرون به صرفه نبودن عملیات صیادی، در فصل صید تعطیل می‌باشند. بررسی جامع و اقتصادی فعالیت صیادی تعاونی‌های پره باید انجام شود و تعدادی از تعاونی‌های صیادی پره که بازدهی مناسبی ندارند، تعدیل شوند تا از فشار صید بر ذخایر ماهیان استخوانی از یک سو و تخریب بیش از پیش بستر دریا از سوی دیگر اجتناب شود. همچنین رهاسازی تک گونه‌ای ماهی سفید موجب کاهش تنوع گونه‌ای ماهیان استخوانی شده و شایسته است که رهاسازی سایر گونه‌های ماهیان استخوانی نیز انجام شود. سالانه حجم زیادی از برداشت از ذخایر ماهیان استخوانی و به‌ویژه ماهی سفید توسط صیادان غیرمجاز انجام می‌شود که نیاز است در این خصوص اقدامات پیشگیرانه مناسبی انجام شود. زمان پایان فصل ماهیان استخوانی در آبهای ایرانی دریای خزر در یک دهه اخیر همواره برای چند روز تمدید شده که توجیه علمی ندارد. لازم است که به مقدار مجاز برداشت سالانه از ذخایر ماهی سفید که توسط تحقیقات شیلات تعیین می‌شود، توجه شده و پس از رسیدن به سقف مجاز برداشت (مجموع صید ثبتی در تعاونی‌های پره و صید خارج از کنترل) فصل صید خاتمه یابد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
نتایج حاصل از این تحقیق در مدیریت صید و ماهیگیری مسئولانه، تعیین استانداردهای زمانی، مکانی و ادوات صید کاربرد دارد. دستاوردهای این تحقیق علاوه بر سازمان شیلات ایران و مراکز مطالعاتی ـ پژوهشی اکوسیستم دریای خزر، مورد استفاده اتحادیه‌های صیادی و جامعه بهره‌بردار از ذخایر دریای خزر نیز می‌باشد. لازم است نتایج این قبیل مطالعات طی جلسات آموزشی در اختیار صیادان شرکت‌های تعاونی صیادی پره قرار گیرد و اهمیت و روش‌های حفاظت از ذخایر بیان شود.