اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
طی دهه اخیر میزان صید کیلکا ماهیان به شدت کاهش یافته است. بطوریکه میزان صید سالانه هر شناور از بیش از 600 تن به کمتر از 120 تن رسیده است. از طرف دیگر مطالعه شاخصهای زیستی کیلکا ماهیان نشان می دهد که تغییرات شدیدی در ترکیب گونه ای ، طول ، سن و جنسیت دیده می شود. این تغییرات بعد از هجوم شانه دار Mnemiopsis leidyi در دریای خزر مشاهده شده است.
در بهره برداری از ذخایر آبزیان بخصوص ماهیان ، اطلاع از میزان جمعیت آنها ضروری است. لذا انجام چنین تحقیقی در شرایط فعلی کاملا ضروری به نظر می رسد. لازم به ذکر است که این مطالعات باید هر ساله انجام پذیرد ولی بدلیل مشکلات و فقدان امکانات لازم در سالهای قبل چنین مطالعه ای صورت نگرفت و در واقع بهره برداری از ذخایر کیلکا ماهیان که در حال انجام است ، بدون شناخت از میزان ذخایر آن صورت می گیرد. بنابراین برداشت بیش از حد مجاز می تواند لطمه شدیدی به ساختار جمعیت آنها وارد نموده و خسارات جبران ناپذیری به جامعه صیادی وارد نماید.
اگرچه شانه دار مهاجم یکی از عوامل اصلی کاهش شدید ذخایر و صید کیلکا ماهیان شناخته شده و سبب شد که صید این ماهیان از بیش از 90 هزار تن به کمتر از 20 هزار تن برسد و کاهش شدید فعالیت صیادی را بدنبال داشته باشد ، ولی ادامه بهره برداری با روند فعلی بدون شناخت میزان واقعی جمعیت می تواند سبب خسارت بیشتر بر ذخایر گردد.
در این تحقیق، حداکثر محصول قابل برداشت (MSY) و میزان تلاش صیادی در MSY (fMSY) مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس با استفاده از شاخصهای fMSY ، تولید بازاء رکروئیت و زیتوده مولدین بازاء رکروئیت با استراتژی مختلف نرخ مرگ و میر صیادی Fmax، F0.1 و F40% با اهداف: تعیین پارامترهای زیستی(ضرائب رشد و مرگ و میر) کیلکای، معمولی، تعیین میزان ذخایر کیلکا معمولی و تعیین میزان قابل برداشت از ذخایر کیلکای معمولی مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج:
در مدیریت ذخایر آبزیان علاوه بر اطلاع از ساختارهای اکولوژیک جمعیتهایی که مورد بهره برداری قرار میگیرند، برآورد میزان زیتوده و همچنین سقف قابل برداشت از هر یک از گونه ها ضروری می باشد. در این تحقیق، حداکثر محصول قابل برداشت (MSY) و میزان تلاش صیادی در MSY (fMSY) مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس با استفاده از شاخصهای fMSY ، تولید بازاء رکروئیت و زیتوده مولدین بازاء رکروئیت با استراتژی مختلف Fmax، F0.1 و F40% بررسی شد. بر اساس نتایج بدست آمده میزان صید کیلکا در کل سواحل ایرانی دریای خزر در سالهای 1391 و 1392 بترتیب معادل 24080 و 22969 که کیلکای معمولی در صید کاملا غالب بوده و بترتیب 1/98 درصد و 9/98 درصد از کل صید را بخود اختصاص داد. پارامترهای رشد (k , t0 , L∞) برای ماهی کیلکای معمولی شامل year048/1- = t0 year-1, 297/0 = K mm,8/141= L∞ محاسبه شد. جمعیت کیلکای معمولی در سالهای 92-1391 از 6 گروه سنی شامل 1 تا 6 سال تشکیل شد. در سالهای 1391و 1392 ماهیان با گروه سنی3 و 4 سال بیشترین فراوانی را داشته اند. در ترکیب سنی صید تجاری ماهی کیلکای معمولی در سال 1391 ماهیان 1 ساله فقط 6/133 تن (کمترین) و ماهیان 4 ساله 6/9121 تن (بیشترین) میزان صید را بخود اختصاص دادند. در سال 1392 نیز ماهیان 1 ساله 9/151 تن، کمترین ولی ماهیان 3 ساله 2/8700 تن بیشترین میزان صید را داشتند. ضریب مرگ و میر طبیعی (M) ، 506/0 در سال، ضریب مرگ و میر صیادی (F) و ضریب مرگ و میر کل ((Z بترتیب معادل 894/0 و 40/1 در سال برآورد شد. طی سالهای 1376 الی 1392 میزان ذخایر ماهی کیلکای معمولی ابتدا از حدود 22000 تن در سال 1376 به 112000 تن در سال 1388 افزایش یافت. ولی میزان ذخایر این ماهی در سالهای بهره برداری 1391 و 1392 بترتیب حدود 90700 و 83300 تن برآورد شد. طی سالهای 1376 الی 1392 مرگ و میر صیادی این ماهی بین 246/0 در سال (1376) و 640/1 در سال (1383) و نرخ بهره برداری بین 327/0 و 764/0 قرار داشت. در سالهای 1391 و 1392 نرخ بهره برداری بترتیب 551/0 و 636/0 بود. نقاط مرجع بیولوژیک ماهی کیلکای معمولی در دو نقطه F0.1 و F40% بترتیب 92/0 و 80/0 در سال برآورد شد. بر اساس مدل شیفر مقدار حداکثر محصول قابل برداشت و تلاش صیادی در این نقطه بترتیب 22670 تن و 8690 شناور در شب محاسبه شد. میزان صید بیولوژیک قابل قبول (ABC=Acceptable Biological Catch) ماهی کیلکای معمولی بر اساس سیستم طبقه بندی پنج ردیفی در1392 برای ردیفهای 2، 3، 4 و 5 بترتیب 17500، 20060، 23500 و 18900 تن برآورد شد. کمترین میزان صید بیولوژیک قابل قبول در ردیف دوم یعنی 17500 تن و بیشترین میزان آن در ردیف چهارم یعنی 23500 تن برآورده شده است. در رویکرد احتیاطی، مقدار صید قابل قبول بیولوژیکی که دارای کمترین مقدار و با بیشترین اطلاعات برآورده شده است باید انتخاب شود. بنابراین بر اساس نتایج این تحقیق صید بیولوژیک قابل قبول باید 17500 تن انتخاب شود.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
1- رعایت محدودیتهای زمانی و مکانی صید بمنظور حفظ ذخایر کیلکاماهیان
2- رعایت سقف برداشت از ذخایر بر اساس نتایج تحقیقاتی انجام شده
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
محلهای صید کیلکا ماهیان در سواحل ایران در دریای