اهمیت ، ضرورت ، اهداف و روش تحقیق
ماهی و فرآورده های آن برای مصارف انسانی به اشکال مختلف در بازار عرضه می شوند . ورود آلاینده ها (ازجمله فلزات سمی،سموم ارگانو کلره و ارگانو فسفره ،هیدرو کربنهای نفتی ) و تجمع آنها در بافت خوراکی آبزیان بواسطه خطراتی که برای انسان و دیگر موجودات ایجاد می کنند اهمیت ویژه ای دارند.این آلاینده ها در آبزیان و جانداران دریایی ممکن است یا در شکل قابل دسترس متابولیکی باقی بمانند و یا بتدریج به وسیله تجمع در اندامهای مختلف آبزی ،خاصیت سمی پیدا کنند ( Elsagh et al,2009) (Bioaccumulation). تالاب انزلی ،تنها مخزن آب شیرین در کرانه های جنوبی دریای خزر است (سر تاج و همکاران .1384) که آب بیش از بیست رود خانه فصلی و دائمی سرچشمه گرفته از کوههای البرز و تالش بعد از طی مسافت حدود 65/40 کلومتر به درون ان تخلیه می شود (Kazanic,2004) مقدار آب تخلیه شده از این رودخانه ها حدود 2400 میلیون متر مکعب ر سال است (JICA,2004) که در حدود 500000 تن رسوب در سال توسط آنها به صورت بار معلق یا بار بستر به داخل تالاب حمل می شود (Kazanic,2004) .افزایش روز افزون جمعیت و توسعه شهر نشینی ،صنایع و کشاورزی در دهه های اخیر منجر به پیدایش بحرانهای زیست محیطی بسیاری شده است .هر یک از منابع آبی وارد شده به تالاب با توجه به شرایط اقلیمی ،منشا ،جریان ،فعالیتهای توسعه عمرانی در حاشیه رودخانه ها از قبیل صنعت ،کشاورزی ،تجمع انسانی و... بتدریج دچار تغیراتی می گردند این تغییرات و دگرگونیها کیفیت آب و شرایط زیستی رود خانه های حوزه آبریز تالاب را تنزل داده و اکو سیستم تالاب انزلی که متاثر از ورود بارهای وارده است دستخوش تغییرات اکولوژیک می گردد.وجود تقریبا 23 واحد صنعتی الاینده در حاشیه تالاب و یا در مسیر رودخانه های منتهی به آن شامل زرجوب، پیر بازار اهمیت و نقش صنایع را در آلودگی تالاب و به تبع آن آبزیان آشکار می سازد (ریاضی-ب،1370) وارد شدن این حجم آلاینده ها به درون آب می تواند تاثیر شگرف و متنوعی بر آبزیان و جوامع انسانی گذاشته و سلامت تغذیه از ماهیان تالاب را شدیداً به مخاطره اندازد.
از مهمترین مثالهای اثرات سوء ناشی از مصرف ماهیان آلوده به آلاینده های معدنی و آلی در انسان ، می توان به بیماری ایتایی ایتایی و تخریب کلیه و بافت بیضه در اثر تجمع کادمیوم اشاره کرد همچنین سرب باعث ایجاد اختلالات سیستم عصبی - محیطی و اعصاب مرکزی می گردد ،آرسنیک نیز عامل سرطان های پوست ، ریه و پوکی استخوان است .جیوه نیز از سمی ترین عناصری است که ماهی آن را مستقیما از منابع غذایی بدست می آورد.تجمع جیوه در بدن انسان به صورت ترکیبات مختلف (متیل جیوه و ترکیبات آلی) منجر به اختلالات شنوایی،لرزش عضلات ،بر هم خوردن متابولیسم درونی و همچنین مختل کردن سیستم عصبی و آسیب رسانی به مغز می شود.در سال 1950 مصرف ماهی آلوده به جیوه توسط مادران ،موجب ایجاد اختلالات تکاملی اعصاب در کودکان گردید( (Gaffer et al,1998 ، همچنین مصرف ماهیان آلوده دارای باقیمانده سموم در انسان منجر به بیماریهای متعدد عصبی ، مغزی، گوارشی تضعیف سیستم ایمنی بدن ،کمبود ویتامین A اختلالات مغزی و نا هنجاریهای در نوزادان و ایجاد نکروز کبدی و تاثیر در کلیه اندامهامی گردد به عنوان مثال سم HCB یا هگزا کلرو بنزن می تواند از شیر به نوزاد انتقال و موجب مسمومیت و مرگ نوزاد شده در سال 1959 در ترکیه بر اثر مسمومیت با HCB بیش از سه هزار نفر مسموم شدند . ضمن آنکه هیدروکربنهای نفتی علاوه بر اشکال اولیه مضر خودکه می توانندموجب انواع سرطانهاشود، پس از اکسایش بیولوژیکی نیز به سرعت با DNA وارد واکنش شده و اثرات مخرب تری چون جهش ژنتیکی داشته باشند. (Anyakora,c et al,2005) . با توجه به اینکه ماهی بخشی از رژیم غذایی انسان است وحضور ماهیان با ارزش اقتصادی در تالاب انزلی و مجاورت آنها با انواع آلاینده ها، موجب تجمع در بافت و انتقال به زنجیره غذایی بالاتر و انسان که با مصرف ماهیان آلوده ممکن است علائم مسئویت در جمعیت های انسانی به ویژه کودکان ظاهر شود. این تحقیق با هدف بررسی میزان تجمع فلزات سنگین حداقل رسانیدن اثرات ناشی ازاثر انواع آلاینده ها در جوامع انسانی مصرف کننده از این ماهیان در استان گیلان انجام گرفت .
اهداف
1- بررسی و تعیین سطح آلودگی های فلزات سنگین در صید گونه های اقتصادی تالاب انزلی
2- تهیه نقشه سلامت وتعیین مناطق صید و گونه های ایمن و یا دارای آلایندگی بیش از حد استاندارد جهانی برای ایجاد محدودیت و ممنوعیت مصرف
3- ارائه دستورالعمل حفاظتی و بهداشتی در خصوص پیشگیری و یا کاهش اثرات سوء مصرف از ماهیان با آلایندگی بیش از حد مجاز
روش تحقیق
در این بررسی3ایستگاه در حوضه تالاب انزلی در استان گیلان (تالاب غرب، تالاب مرکزی، تالاب شرق) انتخاب گردید. سپس 10عدد ماهی از هر گونه (اردک ماهی ، کپور معمولی، کاراس، لای ماهی ، اسبله و ماهی سفید )دردو دوره از سال(پاییز- زمستان و بهار–تابستان) نمونه برداری و بر اساس گونه و مکان صید تفکیک و کد گذاری شد. بعد از گوشت گیری نمونه ها در کیسه های پلی اتیلنی بسته بندی و در یخدان ، بلافاصله به آزمایشگاه انتقال یافته و در دمای 20- تا 18- درجه قرار داده شدند .آماده سازی نمونه ها با استفاده از روش هضم ترو مخلوط اسید( HCLO4 / HNO3) انجام پذیرفت . برای اندازه گیری غلظت فلزات سنگین در بافت ماهی از دستگاه جذب اتمی استفاده گردید. نتایج با استانداردهای جهانی و حد مجاز آلاینده ها مقایسه و پس از تفسیر با استفاده از روش SPSS و نرم افزار EXCEL نتایج در حد مجاز یا بیش از اندازه مجاز بودن هر یک از عوامل آلایند ه سعی در بازیافت عضله ارائه می گردد.برهمین اساس نقشه سلامت ماهیان تالاب از نظر گونه ای و منطقه ای تهیه و دستورالعمل بهداشتی و حفاظتی برای اخذ تصمیم و تضمین سلامت مصرف کننده گان در اختیار استانداری محترم برای ابلاغ به سازمانهای و ادارات زیربط قرار خواهد گرفت .
نتایج
نتایج حاصله نشان داد که در تمام گونه ها روند تجمع فلزات سنگین بصورت روی> مس >سرب< نیکل بوده است و بین میزان تجمع فلزات در بافت عضله ماهیان در ایستگاههای مورد مطالعه اختلاف معنی داری مشاهده نشد.(05/0 P >). نتایج بدست آمده نشان می دهد که بجز غلظت سرب، روی و نیکل، غلظت سایر فلزات از حد مجاز استاندارد های WHO,FDA پایین تر بوده است.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی
این دستورالعمل را میتوان برای استفاده سازمانهای ذیربط در رابطه با رعایت امنیت ، سلامت و بهداشت فرآورده های شیلاتی ارسال نمود .
ویژه گی مناطق کاربردی و توصیه ترویجی
در مناطقی از حاشیه دریاها و منابع آبی داخلی که در معرض ورود پسابهای صنعتی ، کشاورزی و خانگی قابل استفاده میباشد.
ویژه گی مناطق کاربردی توصیه و ترویجی کجاست؟
در آبگیرها و تالابهای داخلی