اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق
شاه میگوی دراز آب شیرین سد ارس از آبزیان مهم اقتصادی کشور محسوب می شود ودر بسیاری از کشورها به لحاظ قرار گرفتن در سبد غذایی انسان به عنوان غذای لذیذ و لوکس جزﺀ گرانترین آبزیان آبهای شیرین میباشند که از نظر اقتصادی نیز از ارزش بالایی برخودار است. بطوریکه در دهه های اخیر گونه های مختلفی از آنها در بیشتر نقاط جهان جزء برنامه های آبزی پروری قرار گرفته است. لذا علاوه بر مدیریت منابع واینکه تکثیر و پرورش انواع خرچنگ دراز آب شیرین در کشور های اروپایی و امریکایی روز به روز افزایش مییابد ،موضوع بهداشت وبیماریهای آن نیز به واسطه ارزش اقتصادی آن بیشتر مورد توجه میباشد. با توجه به پیچیدگی ،تنوع و فراوانی عوامل بیماری زا و فرصت طلب در محیط های طبیعی و پرورشی آبزیان و اثر گذاری آنها در بقاء ،رشد ، تولید مثل موجود زنده(انواع آبزیان) ومخاطرات بهداشت انسانی ، از عوامل تهدید و محدود کننده به شمار میروند که در این رهگذر شاه میگو نیز همانند سایر آبزیان در منابع آبی یا مراکز تکثیر و پرورش مورد تهدید انواع آلودگی ها و یا بیماری ها قرار داشته و عمده نگرانی های بهداشتی را در مدیریت بهداشتی و توسعه آبزی پروری بدنبال دارد. لذا شناسایی عوامل تهدید کننده رشد و بقا و بهداشت از ابزار های مهم مدیریتی و توسعه آبزی پروری می باشد که تاکنون وضعیت بهداشتی این گونه با ارزش در کشور ما از جنبه های مختلف بهداشتی از جمله آلودگی های انگلی مورد مطالعه قرار نگرفته است. در این راستا این پروژه با هدف بررسی وضعیت بهداشتی شاه میگوی ارس از لحاظ آلودگیهای انگلی با نمونه برداری فصلی از شاه میگوهای بالغ وجوان Astacus Leptodactylus در اوزان مختلف در طول یکسال از دریاچه پشت سد ارس وانتقال آنها به آزمایشگاه مرکز مورد بررسیهای انگلی قرار گرفتند. این پروژه با هماهنگی و همکاری سازمان جهاد کشاورزی و مدیریت شیلات استان آذربایجان غربی اجرا گردید
نتایج : در این پروژه تعداد 390 شاه میگوی بالغ وجوان Astacus Leptodactylus در اوزان مختلف در طول یکسال از دریاچه پشت سد ارس نمونه برداری و موردبررسی انگلی قرارگرفتند که تعداد 40 گونه انواع میگرو ارگانیسمهای تک یاخته ای وپر یاخته ای فرصت طلب وسطح زی (اپی کومنسال ) متعلق به 9 شاخه و1 1رده از قسمتهای مختلف سطح بدن شاه میگوها جداسازی گردیدند.در این بررسی آلودگی به عوامل انگلی در اندامهای داخلی مشاهده نگردید .
عوامل انگلی جداساز ی شده از قسمت های مختلف سطح بدن شاه میگو ی دراز آب شیرین موجود در سد ارس (Astacus leptoductylus) به گروه های مختلف تک یاخته ای و پر یاخته ای تعلق داشت و بیشتر شامل گروه های مژه داران دارای زندگی آزاد وsessil ، مژه داران سوکتورین(Suctorian)، نماتود های با زندگی آزاد، آنالید ها، برانکیبودلا، کوپه پود ها، و روتیفر بودند که در قسمت های مختلف بدن از جمله ناحیه دهانی، Maxillipods، برانش، کاراپاس، تلسون، Pleopods، Periopods، و سایر ضمائم بدنی شاه میگو مشاهده و جداسازی گردیدند.
پراکنش و و استقرار گونه های جداسازی شده در قسمت های مختلف بدن بسته به نوع انگل متفاوت بوده بطوری که بعضی ها به طور خاص در برانش ها (مثل کوترین ها) وبعضی از گونه های در ضمائم پوستی و کاراپاس و بعضی از گونه ها در سراسر بدن مشاهده شدند.همچنین استقرارتنوع و تعداد آنها عمدتا در ناحیه قدامی بدن (ناحیه دهانی، برانش ) نسبت به ناحیه خلفی بدن (Uropods ، تلسون ) و در شاه میگو های بزرگتر نسبت به کوچکتر ها بیشتربود .
تک یاخته های مژه دار بیشترین و شایعترین انگل ها در انواع سخت پوستان می باشند که اکثر آنها بعنوان اپی بیونت (Epibiont) در شاه میگوی دراز آب شیرین مطرح بوده ولی برخی از آنها تحت شرایط خاص محیطی وفیزیولوژیک میزبان ونیز شدت تهاجم، پتانسیل ایجاد اثر منفی روی میزبان را دارند. از لحاظ آسیب شناسی هم میتوان گفت میتوانند در صورت تهاجم زیاد در بافت آبشش با انسداد بخش هایی از لاملای برانش و یا با اختلال در دفع مواد زائد از آبشش باعث مشکل تنفسی ویا هیپوکسی گردند. و یا با ایجاد حساسیت در میزبان مبنی بر مساعد نمودن شرایط ابتلا به عفونت های ناشی از میکروارگانیسم های فرصت طلب (عوامل باکتریایی، قارچی) در بروز بیماری و مرگ ومیر ناشی از مجموعه عوامل بیماری زا و عوامل محیطی( تراکم، کاهش اکسیژن و ...) دخالت داشته باشند. بویژه در محیط های پرورشی در صورت پایین بودن کیفیت آب، افزایش درجه حرارت و تراکم زیاد میزان خطر ابتلا افزایش می یابد .
بر اساس مطالعات متعدد صورت گرفته در ارتباط با روابط فی مابین مژه داران اپی بیونت و شاه میگو، اثرات زیان آور آنها در تهاجم زیاد بر شاه میگوی آب شیرین، از هر دو جنبه یعنی بدون آسیب رسانی و یا همراه با برخی آسیب ها به میزبان مورد توجه بوده و به نظر میرسد در محدود کردن تحرک شاه میگو، تاثیر بر روی رشد و پوست اندازی، اثر بر عملکرد سایر اندام های بدن از جمله چشم، برانش، ضمائم، مسدود نمودن منافذ تناسلی در ماده ها در صورت اتصال زیاد مژه داران به بدن، کاهش هم آوری تخم، امکان بوجود آمدن رقابت غذایی، و اثر بر بقای لارو و نهایتا مرگ میر خصوصا در محیط های پرورشی نقش داشته باشند
از آنجائیکه نتایج حاصل از اندازه گیری فاکتورهای فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی در مطالعه حاضر و مقایسه آن با استانداردهای موجود، یوتروف بودن وضعیت آب مخزن سد ارس را نشان میدهد، لذا با توجه به حضور عوامل انگلی در محیطهای آبزی و سطح بدن شاه میگو از یک طرف و از طرفی تاثیر فعالیتهای انسانی از جمله صید بی رویه،آلودگیهای صنعتی،شهری وکشاورزی بر اکوسیستمهای آبی، ممکن است باعث بهم خوردن این تعامل گردد واز این رهگذر بواسطه نامساعد شدن شرایط محیطی،ضعیف شدن شاه میگوها وکاهش دفاع ایمنی همراه با سایر عوامل، زمینه بروز بیماریهای ویروسی، باکتریایی، انگلی وقارچی را فراهم و باعث صدمه برمنابع آبزیان سد از جمله شاه میگوگردد. لذا با عنایت به اهمیت اقتصادی وزیست بومی شاه میگو وکمبود اطلاعات مربوط به وضعیت سلامتی شاه میگو امید است این بررسی انگیزه پرداختن به بیماریهای شاه میگو همراه با مونیتورینگ مستمر و مدیریت مناسب منابع آبی در شرایط مختلف را جهت کاهش مشکلات فرارو فراهم نماید.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
درحال حاضر تنها منبع صید وصادرات شاه میگوی Astacus leptodactylus در ایران دریاچه سد مخزنی سد ارس می باشد. آگاهی از وضعیت آلودگی منابع آبی، اطلاعات لازم را برای حفظ بهداشت عمومی و بهره گیری بهتر از منابع را برای مدیران فراهم می نماید.
آگاهی از وضعیت بهداشتی وکنترل بیماریها یکی از اقدامات مهم مدیریت حفظ ذخایر شاه میگو می باشد بسیاری از انگلها و همزیست های یافت شده می توانند در شرایط نامطلوب چه از طرف محیط، چه از طرف میزبان، مخاطره آمیز باشند ولی برخی از اهمیت بیشتری برخوردارند و حضور آنها ناشی از آلودگی آلی آب دریاچه و شرایط زیستی نامطلوب شاه میگو می باشد
آلودگیهای انگلی در شاه میگوی دراز آب شرین با توجه به پراکنش جغرافیایی، زیستگاه های طبیعی، و محیط های پرورشی در سراسر جهان متنوع بوده و متناسب با شرایط محیطی و زیستی میتوانند باعث بروز آلودگی ها و در مواردی بیماریهای همه گیر شوند. شاه میگوها نقش مهمی را بعنوان همزیست در بین بسیاری از بی مهرگان بازی میکنند و میتوانند میزبان واریته های وسیعی از انگل ها باشند
جمعیت خرچنگها در محیط های آبی تحت تاثیر فعالیتهای انسان، وتغییرات در کیفیت آب ازجمله آلودگی آب بواسطه ورود فاضلابهای شهری وصنعتی،فعالیتهای کشاورزی، همواره از لحاظ بروز بیماریهای ویروسی، باکتریایی وقارچی، در مخاطره می باشند. بیماری طاعون،آلودگی وصید بیش از حد از مهمترین عوامل از بین رفتن ذخایر شاه میگو در ترکیه وکشورهای اروپایی بود است. لذا اعال مدیریت صحیح در برداشت وحفظ ذخایر، رعایت مسایل زیست محیطی، برای حفظ منابع و منافع شیلاتی و جلوگیری از هرگونه آسیب برای جمعیت شاه میگو ضروری است
با توجه به اقدامات پراکنده برای پرورش شاه میگوی ارس در استخرهای پرورشی ونیز تلاشهای صورت گرفته در معروفی آن به منابع آبی، هرگونه تحقیق و بررسی ازجمله شناسایی مسایل زیستی و وضعیت بهداشتی، جهت توسعه وافزایش تولید این آبزی ارزشمند ضروری است.
از آنجائکه شاه میگوی ارس بخشی از محصولات شیلاتی کشور می باشد لذا جهت حفظ ارزش صادراتی، مطلوبیت بهداشتی آن ضروری بوده وبایستی بطورمستمر مورد پایش قرار گیرد.
مطالعات مستمر و جامع در ارتباط با توان تولید، بیولوژی، اکولوژی منابع آبی و وضغیت بهداشتی به منظور برنامه ریزی جامع شیلاتی در بهره برداری، حفظ و بازسازی ذخایر و افزایش بهره وری از شاه میگوی سد ارس ضروری می باشد .
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
نتایج این طرح در برنامه‌ریزیهای جامع شیلاتی در منابع آبی، بهره‌برداری اصولی از ذخایر، حفظ وحراست از ذخایر، مدیریت محیطی و بهداشتی در پیشگیری از وقوع هرگونه اتفاق ناگوار وهمه گیری بیماری، در مطالعات بیولوژی و اکولوژی منابع آبی، استراتژی کنترل وپیشگیری از ورود عوامل آلوده کننده به منابع آبی، بکارگیری استعدادهای شیلاتی منابع آبی در توسعه آبزی‌پروری استان همراه با مونیتورینگ مستمر شرایط محیطی وبهداشتی و مدیریت مناسب منابع آبی میتواند مورد بهره برداری مدیریت شیلات استان، دامپزشکی، اداره کل حفاظت محیط زیست و دانش پژوهان قرار گیرد.