اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
با توجه به محدودیت اراضی قابل کشت در سطح جهان، تنها منبعی که تا چند سال آینده قابلیت پاسخگوی نیاز غذای جمعیت رو به تزاید را دارد ، منابع آبهای داخلی طبیعی یا نیمه طبیعی، دریاها و اقیانوسها است. تولید غذا در صنعت آبزی پروری در اکوسیستمهای آبی در دنیا سریعا رو به رشد است. علاوه بر این بدلیل رشد جمعیت از یک طرف و تقاضای روزافزون برای محصولات دریایی از طرف دیگر باعث شده که آبزی پروری دریایی (mariculture) در سراسر جهان توسعه یابد. در چند دهه گذشتهmariculture عمدتا در قفسهای شناور واقع در آب های حفاظت شده توسعه یافته بود اما اکنونپرورش ماهی در قفس به دلیل مشکلات آلودگی ناشی از مواد دفعی در چنین مکانهایی در حال حرکت به سوی دریاهای باز می باشد. پرورش ماهی در سیستمهای متراکم با ورود مواد آلی و معدنی به محیط زیست باعث ایجاد یوتریفیکاسیون در اکوسیستم آبی می گردد و این در حالی است که تغذیه ماهی در حین پرورش در دریا باعث تخلیه قابل توجهی از مواد غذایی به عنوان محصولات دفعی توسط ماهی به محیط زیست دریایی می شود که این محصولات بدلیل دارا بودن نیتروژن و فسفر به عنوان مواد مغذی محسوب می گردند که پایه و اساس پروتئین و نیتروژن در آب بوده و بدلیل سازگاری این مواد با محیط زیست موجب توسعه پرورش دریایی در آینده خواهد شد.
تجربیات زیادی روی پرورش ماهی در قفس در محیطهای حاوی آب شیرین و شور شامل اقیانوس باز، مصبها، دریاچه ها، مخازن پشت سدها، استخرها و رودخانه در سراسر جهان وجود دارد این در حالی است که تاثیر زیست محیطی پرورش ماهی در قفس اغلب نادیده گرفته می شود و تحقیقات و بررسیهای زیست محیطی بندرت انجام می گیرد.
میزان مواد دفعی از پرورش ماهی در قفس به کمیت و کیفیت میزان غذای ورودی به قفس دارد. بنابراین مواد دفعی به شکل مواد آلی، ذرات معلق و مواد جامد در تجمع رسوب وBOD در نزدیک منطقه قفس موثر می باشد.
تعیین اثرات پرورش در قفس بر روی شرایط زیستی و غیر زیستی دریا از اهداف مد نظر در این پروژه بود.
در این بررسی قفس پرورش ماهیان خاویاری در عمق 50 متری سواحل جنوبی دریای خزر نصب شد. بررسی شرایط زیستی و غیر زیستی پرورش فیلماهیان در این قفس طی دو مرحله قبل از استقرار و پس از استقرار قفس بطور ماهانه انجام شد. شرایط غیر زیستی پرورش ماهی در قفس با اندازه گیری فاکتورهای فیزیکوشیمیایی در سه عمق سطح، 10 متر و 30 متر آب به طور ماهانه انجام گردید.
شرایط زیستی پرورش ماهی در قفس با اندازه گیری کلروفیلa ، شناسایی و فراوانی فیتوپلانکتونها، زئوپلانکتونها و همچنین شانه داران در سه عمق سطح، 10 متر و 30 متر آب انجام شد. رسوبات دریا در 4 ایستگاه و سه تکرار از عمق 50 متری بستر دریا جمع آوری شدند نمونه برداری قبل از استقرار قفس در دریا و پس از استقرار قفس بطور ماهانه انجام شد. همچنین تراکم بالانوسها و پریفیتونها با جمع آوری آنها از سطوح چسبیده به قفس هر ماه یکبار صورت پذیرفت. جهت ارزیابی حجم مواد دپوشده ناشی از غذادهی در بستر دریا میزان مواد آلی رسوبات دریا (TOM) در محل استقرار قفس پس از نمونه برداری توسط دستگاه گرب قبل از استقرار قفس در دریا در 4 ایستگاه و سه تکرار و پس از استقرار قفس بطور ماهانه با سه تکرار انجام شد.
نتایج
- در بررسی شرایط غیر زیستی موجود در پرورش فیل ماهی در قفس نتایج نشان داد که تقریبا تمامی فاکتورهای اندازه گیری شده، مناسب برای پرورش فیل ماهی بوده و پرورش در شرایط بهینه از نظر فاکتورهای فیزیکوشیمیایی قرار داشته است.
- نتایج نشان داد که تراکم و فراوانی موجودات بنتیک ، شانه دار و مواد دپو شده حاصل از مواد آلی بستر در داخل قفس بیشتر از خارج قفس تقریبا در تمامی ماههای مورد بررسی بود. همچنین دانه بندی ذرات رسوبات کف در داخل قفس دارای درصد بیشتری از لجن را تشکیل داد.
- فعالیت های پرورش ماهیان در قفس باعث می شود که میزان فراوانی ماکروبنتوزهای رسوب خوار کاهش و رها سازی مواد آلی از لایه های عمیق تر افزایش یابد. بنظر می رسد در صورت انجام چنین تحقیقی به همراه بررسی مداوم تغییرات رسوب شناسی منطقه در دوره های مختلف کمک شایانی به مدیریت بهتر ارزیابی زیست محیطی منطقه بنماید.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
از نظر زیست محیطی نتایج این تحقیق اطلاعات مفیدی را برای پرورش دهندگان جهت مدیریت بهتر پرورش آنان بر اساس کیفیت آب و پیش بینی های هیدرولوژیکی فراهم خواهد نمود. همچنین این تحقیق باعث می گردد مدیران قادر به ارزیابی ظرفیت پرورش ماهی در قفس دریایی باشند و نمایندگان دولتی مجوز پرورش ماهی در قفس دریایی را بر اساس سیاست و طرحها جهت توسعه پرورش در قفس ضروری احساس نمایند
مدیریت تغذیه مهمترین عامل در بهینه سازی استفاده منابع در آبزی پروری است و اثرات ناسازگار زیست محیطی را به حداقل می رساند. غذای ماهیان خاویاری در داخل کشور تولید می گردد و صنایع مرتبط به آن نیز داخلی است. با توجه به رژیم غذایی ماهیان خاویاری که شامل مقادیر زیادی پروتئین، چربی و کربوهیدرات می باشد، مواد دفعی نیز شامل مواد نیتروژندار، چربی دار و قند دار هضم نشده خواهد بود. بنابراین میزان غذای مصرفی و کیفیت جیره از اهمیت خاصی برخوردار می باشد که در سایت پرورش در قفس می تواند حداکثر توان مدیریت برای کاهش بار آلودگی ناشی از غذادهی را به همراه داشته باشد.
با توجه به مشکلات ایجاد شده برای قفس مستقر در دریا امکان ادامه روند بررسیهای زیستی و غیرزیستی میسر نشد و پیشنهاد می گردد بررسیهای کاملتری در خصوص پرورش ماهیان در قفس دریای خزر انجام پذیرد و تا زمان پایان مطالعات از هرگونه سرمایه گذاری، حمایتهای دولتی و ارائه مجوزهای نصب قفس در دریای خزر پرهیز گردد.
بدلیل افزایش میزان مواد مغذی از جمله نیتروژن و فسفر ناشی از غذادهی در محل استقرار قفس پیشنهاد می گردد با توجه به افزایش میزان جلبکهای سبز آبی و حضور آنها در روی تور قفس که می تواند موجب بسته شدن چشمه های تور و عدم جریانهای آبی گردد از تورهای ضد جلبک استفاده شود.