اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
پروژه شناسایی و بررسی تنوع زیستی ماهیان آبهای داخلی ایران با اهداف شناسایی و بررسی نمونه های ماهیان صید شده در منابع آبی آبهای داخلی ایران،شناسایی مناطق زیستی و تعیین پرکنش جغرافیایی گونه های مختلف،معرفی گونه های اقتصادی به منظور استفاده از آنها جهت آبزی پروری و مشخص نمودن گونه های در معرض خطر انقراض به اجرا در آمده است. نمونه برداری ها درشاخه های اصلی و انشعابات مهم رودخانه ها،دریاچه ها،تالاب ها،چشمه ها وقنات ها و با استفاده از دستگاه الکتروشوکر به عنوان وسیله اصلی صید انجام شده است.در بعضی از موارد از تور گوشگیر،تور سالیک و قلاب نیز استفاده شده است. در این تحقیق بیش از 100 گونه از 21 خانواده از ماهیان آب شیرین از خوضه های مختلف آبریز کشورمان بررسی شدند.ماهیان شناسایی شده را می توان در 3 گروه اندمیک،بومی وغیربومی تقسیم بندی نمود.این بررسی نشان داد که بیشترین تنوع گونه ای مربوط به خانواده کپورماهیان می باشد.همچنین دو حوضه آبریز دجله و جنوب دریای خزر نسبت به حوضه های آبریز دیگر از تنوع گونه ای بالاتری برخوردار می باشند.
نتایج :
به طور معمول اکثر اندازه گیری های کمی به کار گرفته شده برای تنوع زیستی از داده های جوامع اکولوژیک بدست آمده اند و در مفاهیم اکولوژیک ، زیستگاهها شامل منا طق فیزیکی و اجزاء زیستی آنهاست . شمار گونه های موجود ماهیان آب شیرین ایران بیش از 185 گونه میباشند که حدود 50 درصد آنها جزء خانواده کپور ماهیان، 5/2 درصد از رفتگر ماهیان و8 درصد از سگ ماهیان جویباری و بقیه گونه ها با تعداد بسیار کم از خانواده های دیگر می باشند و اکثریت گونه ها بومی می باشندواین موضوع اهمیت آنها را در موضوع تنوع زیستی مضاعف می نماید زیرا که گونه های بومی در بالا بردن فهم و درک ما از خط سیر تکاملی و فیلوژنی فون ماهیان کشور بسیار مفید و موثر هستند و از نظر ذخایر بیولوژیک بسیار ارزشمند می باشند. در این تحقیق بیش از 100 گونه از 21 خانواده از ماهیان آب شیرین از خوضه های مختلف آبریز کشورمان شناسایی شدند.
بر اساس مطالعات انجام گرفته در این تحقیق ، سه خانواده کپور ماهیان ، سگ ماهیان جویباری و رفتگر ماهیان ،گروه اصلی ماهیان آبهای داخلی را تشکیل می دهند. کپور ماهیان فون غالب ماهیان آبهای داخلی ایران راتشکیل می دهند.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
در راستای اجرای برنامه های شناسایی آبزیان در منابع آبی کشور فعالیت های زیاد و متنوعی در برخی از نقاط کشور صورت گرفته است اما نقاطی نیز وجود دارد که هیچگونه فعالیتی چه در زمینه تحقیقاتی و یا حتی اجرایی در رابطه با شناسایی بیولوژیک و یا اکولوژیک در این منابع آبی صورت نگرفته است .لذا در این خصوص ابتدا باید منابع آبی شناسایی شوند ودر مرحله بعد اقدام به شناسایی آبزیان آن منابع نمود .ما هنوز شناسنامه معتبری از ماهیان ایران نداریم. در برخی از استانهای کشور نظیر کردستان – خراسان و ....بسیاری از منابع آبهای داخلی دیگر اطلاعات اولیه ماهی شناسی وجود ندارد. در موارد دیگر مشکلاتی از قبیل صعب العبور بودن ، خشکسالی ، صید بی رویه و.... مطالعات انجام شده به صورت پراکنده می باشد.
با وجود توسعه کمی و کیفی تحقیق و مطالعات مرتبط با شیلات و محیط زیست متاسفانه به علت عدم توجه لازم به رده بندی و تنوع زیستی آبزیان طی دو دهه اخیر مطالعه جامعی برای شناخت ماهیان در اکوسیستم های آبی مختلف صورت نگرفته و با عنایت به فشار صید و تخریب محیط زیست آبزیان از فراوانی و پراکنش بسیاری از گونه ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
حدود 50 درصد از ماهیان آبهای داخلی ایران کپور ماهیان بوده و شمار زیادی از آنها بومی هستند.در حدود 5/2 درصد از رفتگر ماهیان و8 درصد از سگ ماهیان جویباری و بقیه گونه ها با تعداد بسیار کم از خانواده های دیگر می باشند.تعداد زیادی از گونه های موجود در واقع بومی ایران هستند و این موضوع اهمیت آنها را در موضوع تنوع زیستی مضاعف می نماید زیرا که گونه های بومی در بالا بردن درک ما از خط سیر تکاملی و فیلوژنی فون ماهیان کشور بسیار مفید و موثر می باشند.
متاسفانه در طی چندین دهه گذشته برخی از گونه های ماهیان آب شیرین ایران در معرض خطر نابودی قرار گرفته و یا نابود شده اند.
روند تخریب زیستگاههای ماهیان آبهای داخلی بر اثر برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها – احداث سدها- آلوده شدن رودخانه ها به فاضلاب صنعتی و کشاورزی- احداث پل ها و جاده ها بر روی رودخانه ها- برداشت بیش از حد آب رودخانه ها جهت مصارف کشاورزی و صنعتی -جایگزینی گونه های غیر بومی -صید بیش از حد گونه های بومی و عدم تکثیر آنها- صید بی رویه و استفاده از ادوات صید نامناسب آنچنان سریع است که احتمالا در سالهای نه چندان دور پراکنش این گونه ماهیان با وضعیت فعلی تفاوت زیاد خواهد داشت.لذا لازم به ذکر است که جهت حفظ گونه های بومی اقدامات لازم انجام گرفته و تلاش جهت تکثیر و پرورش آنهاصورت گیرد.