اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
جمعیت ماهیان دریای خزر بعنوان یک منبع تجدید شونده، در صورتیکه بصورت برنامه ریزی شده مورد بهره برداری قرار گیرند یکی از مهمترین منابع درآمد اقتصادی هر کشور تلقی می شود. صید وبهره برداری از ذخایر ماهیان استخوانی یکی از مشاغل اصلی ساحل نشینان دریای خزر بوده و هم اکنون نزدیک به 1778 صیاد در قالب 124 شرکت تعاونی پره از این طریق امرار معاش می کنند (صورت جلسه کمیته علمی آمار شیلات، 1391).
در چند دهه اخیر ترکیب گونه ای ماهیان استخوانی به شدت تغییر کرده است. اگرچه تا قبل از سال 1310 کفا ل ماهیان در ترکیب صید حضور نداشتند، ولی بعد از پیوند زدن موفقیت آمیز این ماهیان به دریای خزر میزان صید آنها به مرور افزایش یافت. بطوریکه در سال 1360 حدود 79 درصد از ترکیب صید ماهیان استخوانی در سواحل ایرانی دریای خزر از دو گونه کفال طلایی و کفال پوزه باریک بود. با توجه به آسیب پذیر و رود کوچ بودن اکثر گونه های ماهیان استخوانی، طی دهه های 1320 تا 1360 ذخایر این ماهیان به دلیل صید و برداشت بی رویه ازذخایر، برداشت بیش ازحد آب رودخانه ها در فصل زراعت، برداشت بیش از حد شن و ماسه و تخریب مناطق تخم ریزی و ... به شدت کاهش یافته و به مخاطره افتاد( قلی اف. 1997 ).
بازسازی ذخایر برنامه همکاری و مشارکت انسان و طبیعت در جهت بهبود و افزایش توده زنده است. این فعالیت به منظور جبران کاهش ذخایر گونه های خاص، معرفی گونه جدید یا تغییر ترکیب ذخیره انجام می گیرد. ماهی کپو وکلمه از جمله ماهیان استخوانی رودکوچ هستند که میزان صید آن ها در یک دهه اخیر کاهش قابل توجهی یافته است. جهت مدیریت در بهره برداری از ذخایر شیلاتی در آب های داخلی و دردریا ابتدا بایستی مطالعاتی در این خصوص صورت گیرد. مطالعات پویایی جمعیت یکی از زیر واحد های اکولوژی جمعیت واز مبانی اساسی بررسی بیولوژیکی ذخایر ماهی است(Lee and Robert,2002). در پنج سال اخیر مطالعات جامع چهار گونه مهم اقصادی ماهیان استخوانی شامل سفید، کفال، کپور وکلمه جهت بروز شدن اطلاعات مریوط به زمان تخمریزی، میزان هماوری واولین سن وطول در بلوغ جنسی انجام گرفته است. بررسی حاضر ادامه مطالعات پایش ذخایر دوگونه کپور وکلمه می باشدکه در آن ترکیب طولی، وزنی وسنی صید، محاسبه پارامتر های پویایی جمعیت وبرآورد بیوماس وMSY دوگونه کپور وکلمه به منظور مدیریت مد نظر قرار گرفته است.
نتایج:
این بررسی بااستفاده از نمونه های صید شده در تورهای پره سواحل جنوبی وماهیان عرضه شده در بازار ماهی با هدف برآورد بیوماس وحداکثر محصول قابل برداشت دوگونه ماهی کپور وکلمه صورت گرفته است. دامنه سنی ومتوسط طول چنگالی ماهی کپور برای سال های 91و92 بترتیب 1تا13 سال، 2تا10سال، 4/17-7/62 سانتی متر، 25/25-54 سانتی مترو1تا4سال،1 وکلمه تا5 سال، 5/14-2/21 سانتی متر، 15-5/25 سانتی متر بود. بیشترین فراوانی طولی ماهی کپور وکلمه در دامنه سنی 2-4 سال و1-2 سال قرار داشت. الگوی رشد ماهی کپور آلومتریک مثبت والگوی رشد ماهی کلمه آلومتریک منفی بود. پارامترهای رشد ومرگ ومیر ماهی کپور درسال های 91 و92 بتریب 6/71= ∞L، 4/0 = k، 3/1 = Z، 28/0 =M، 02/1= Fو19/64= ∞L،17/0 = k، 42/1 = Z،32/0 = M، 1/1= F پارامترهای رشد ومرگ ومیر ماهی کلمه درسال های 91 و92 بتریب 35/30= ∞L،44/0 =k، 07/1 =Z، 55/0 =M، 52/0= Fو03/29= ∞L، 4/0 =k، 1 = Z، 7/0 =M، 3/0= Fبرآورد شد. میزان بیوماس ماهی کپور درسال 91 و92 بترتیب 1999 تن و1268 تن و میزان بیوماس ماهی کلمه درسال 91 و92 بترتیب 126 تن و264 تن برآورد گردید.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
با توجه به نتایج بدست آمده، کاهش صید از 10سال اخیرآعاز وهمچنان ادامه دارد ،فعالیت پره های صیادی درطی این مدت عمدتا درخارج از زمان فعالیت مشخص شده در کمسیون های عالی بوده وفعالیت صیادان غیر مجاز نه تنها افزایش یافته بلکه نوع عملکرد آنها نیزمتفاوت شده، بطوریکه درسه سال اخیر عمده ماهیان ریز که فرصت فرار از پره های صیادی راپیدا می کنند، بعلت حضور دام های غیر مجاز در پشت پره های صیادی برداشت شده اند.بدین ترتیب فرصت رشد، بلوغ ،تخم ریزی وصد تجاری این ماهیان ازبین رفته بطوریکه با وجود آمار قابل ملاحظه رها ساز ی بچه ماهیان کلمه وکپور، میزان صیدبا روند کاهشی ادامه داشته و اکنون به کمترین مقدار خود رسیده است. عدم رعایت اندازه چشمه تور ،رها سازی بچه ماهیان دراندازه طولی ووزنی کمتر از اندازه استاندارد تعریف شده،تخریب رودخانه ها ونبود شرایط کمی وکیفی مطلوب در رودخانه ها از عوامل عمده در کاهش ذخایر بوده است.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
سواحل جنوبی دریای خزر رودخانه های منتهی به سواحل حوزه فعالیت پره های صیادی.