اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
روند افزایشی جمعیت و گسترش فعالیت های اقتصادی نیازمند تامین آّب شرب و بهداشت جامعه,امنیت غذایی, حفظ محیط زیست میباشد. محدود و ثابت بودن مقدار آب تجدید شونده از یک سو و افزایش روزافزون نیازمندی به آب از سوی دیگر همراه با گسترش آلودگی آب و افزایش دوره های خشکسالی، شرایطی را به وجود آورده است که مدیریت منابع آب را اجتناب ناپذیر نموده است. شکوفایی جلبکی به پدیده ای اشاره میکند که در آن رشد و تکثیر بیش از حد یک و یا تعداد معدودی از گونه های جلبکی رخ می- دهد. شکوفایی جلبکی موجب زایل شدن کیفیت آب می گردد. همچنین گونه ی تشکیل دهنده ی این لایه ممکن است بیوتوکسین تولید کند که ممکن است سبب بیماری و یا مرگ درموجودات آبزی و یا هر موجود منتفع از آب آلوده، گردد. در دریاچه های پشت سد نیز مانند هر محیط آبی دیگر این پدیده ممکن است رخ دهد. احتمال بروز یوتریفیکاسیون(پر غذایی) برای دریاچه پشت سد سه برابر رودخانه و دو برابر دریاجه های طبیعی است که به هر حال ریسک شکوفایی را نیز نسبت به سایر اکوسیستم های آبی بالا می برد آبی که برای تصفیه آب شرب فرستاده می شود تا حد امکان باید آلودگی های کمتری را دارا باشد. زیرا حتی بهترین تاسیسات تصفیه نیز دارای محدودیت عملکرد هستند. لذا در مطالعه حاضر در راستای بررسی جامع تعیین کیفیت آب، ابتدا مطالعه ی ترکیب ساختاری و جمعیتی فیتوپلانکتون در آب سد شهید رجایی صورت پذیرفت و سپس بر اساس اطلاعات بدست آمده برخی شاخص های کیفیت آب محاسبه شدند. نمونه برداری از دریاچه پشت سد در سال 1391 و در فصول بهار،پاییز و زمستان بصورت فصلی و در فصل تابستان به علت افزایش احتمال وقوع شکوفایی جلبکی بصورت ماهانه صورت گرفت. نمونه های آب در محوطه دریاچه پشت سد در 4 ایستگاه (ورودی های شیرین رود و سفیدرود به دریاچه پشت سد، تلاقی دو سر شاخه در داخل دریاجه و نزدیک تاج) جمع آوری گردیدند. در این مطالعه از روشهای آماری پارامتریک و چند متغیره جهت نشان دادن ارتباط پارامترهای زیستی و غیرزیستی استفاده شده است.
نتایج:
نتایج نشان داد که مجموعا" تعداد 107 گونه فیتوپلانکتون در 8 شاخه شناسایی شدند که تعداد گونه ها در هر یک از شاخه های باسیلاریوفیتا، پیروفیتا، سیانوفیتا، کلروفیتا، یوگلنوفیتا، کریزوفیتا، زانتوفیتا وکریپتوفیتا به ترتیب 27، 22، 17، 26، 10، 3، 1 و 1 بوده است. حداکثر و حداقل میانگین تراکم در لایه سطحی در تیر و بهمن ماه به ترتیب به میزان (286±)661 و (2±) 10 میلیون سلول در مترمکعب دیده شد. این مقادیر برای زی توده نیز در ماه های مشابه با مقادیر (3242±) 9264 و (15±) 103 میلی گرم درمترمکعب بوده است. نتایج ANOVA بیانگر عدم اختلاف معنا دار مکانی بین مقادیر تراکم و همچنین زی توده بوده است (P>0/05)، در حالیکه تغییرات زمانی پارامترهای فوق معنا دار بوده است (P<0/05). شاخه های باسیلاریوفیتا و پیروفیتا بیش از 95 درصد از تراکم و زی توده فیتوپلانکتون راتشکیل دادند. گونه های Cyclotella meneghiniana ، Goniaulax polyedra و Ceratium hirundinella غالب و حدود 70 درصد از تراکم فیتوپلانکتون را شامل شدند. محاسبه کیفیت آب با استفاده از شاخص شانون نشان داد که ماه های تیر و مرداد نسبت به ماه های دیگر دارای کیفیت پایین تری بوده و در حد آلودگی متوسط-شدید قرار داشته اند. بررسی ایستگاهی این شاخص بیانگر بهترین کیفیت آب (اندک آلوده) درایستگاه های 1 و 4 بوده است. نتایج حاصل از برآورد کیفیت آب با استفاده از شاخص ساپروبی (بر اساس گونه های فیتوپلانکتون مقاوم به آلودگی مواد آلی) نیز بیانگر آلودگی متوسط در ماه های فصل تابستان بوده است. این برآورد در ایستگاه ها نشان داد که تنها درنزدیک تاج آلودگی کاهش داشته و در سطح اندک آلوده بوده اند و در غالب موارد آلودگی متوسط از مواد آلی وجود داشته است.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
بطورکلی با توجه به تغییرات ساختار بیولوژیکی، بررسی زمانی و مستمر جلبکی همراه با نمونه برداری شیمیایی و میکربی در برنامه پایش کیفیت آب بخصوص در محل خروج آب برای انتقال به واحدهای تصفیه آب ضروری است
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
نفع اقتصادی مطالعات جلبکی در آب پشت سد زمینه های مختلف، نظیر فعالیت های گردشگری، دامداری محلی، بهداشت و سلامت جوامع انسانی و تاسیسات تصفیه آب را در بر می گیرد، بخصوص برای سدی همچون شهید رجایی که اهدافی از قبیل تامین وتنظیم آب کشاورزی اراضی دشت تجن، تامین آب آشامیدنی جمعیت ساکن درمحدوده طرح، را در بر می گیرد. ضمن آنکه هم اکنون تعدادی از کارگاههای پرورش ماهیان سردآبی نیز آب مورد نیاز خود را از خروجی سد تامین می نمایند.