اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
پس از پدیده کشند قرمز در استان هرمزگان و مرگ ومیر آبزیان ، بازسازی ذخایر ماهیان در دستور کار شیلات استان قرار گرفت که این پروژه در این راستا انجام گردید. روش های متفاوتی برای احیاء و بازسازی ذخایر آبزیان در دنیا وجود دارد (پرورش آبزیان در قفس، رها سازی لارو و سایز انگشت قدی آبزیان ، ممنوعیت صید ، استفاده از ابزار صیدهای کاهنده در ابزار صید، ممنوعیت برخی از ابزارها، ایجاد زیستگاه های مصنوعی و ...)، که در میان آنها ایجاد زیستگاه های مصنوعی به دلیل نداشتن هزینه های پرسنلی ونگه داری پس از نصب، جزو طرح های اولویت دار محسوب می گردد. هم چنین،علاوه بر افزایش ذخایر آبزیان به طرق مختلف، احداث زیستگاه های مصنوعی، در کنار زیستگاه های طبیعی در جذب مواد مغذی، تولید درمناطق فلات قاره، افزایش کیفیت آب و هم چنین بهترنمودن محیط بستر های دریا تاثیر گذار می باشد. بنا براین همانگونه که در توضیحات فوق اشاره شد، علاوه بر خود زیستگاه مصنوعی استفاده شده، پیشرفت های آتی این زیستگاه ها، ملزم یک سری از عملیات های اکولوژیکی درمحیط بوده، که شناسائی این عوامل و بررسی ارتباط و نشان دادن آنها به روش کمی ضروری است و مطالعات زیستگاه های مصنوعی و اثر بخشی آنها را ضرورت می بخشد. دانستن روابط بین فاکتورهای محیطی و موجودات زنده یکی از راه های موثردرشناخت عملیات اکولوژیکی می باشد، این شناخت ها و مطالعات در برگیرنده شناسایی و تعریف اهمیت های فاکتورهای محیطی بوده که بر این عملیات تاثیر می گذارد، که جهت پی بردن به این دسته از روابط به مطالعه جوامع ماهیان، فیتوپلانکتونی، ایکتیوپلانکتون، دانه بندی و مواد آلی بستر، مواد مغذی ، بنتوز بستر، جوامع نشست یافته بر روی زیستگاه و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب پرداخته شد.
پس از نمونه برداری و آنالیز فاکتورهای فوق الذکر بر طبق روش های استاندارد های بین المللی و ایزو مستقر(ISO/ICE 17025:2005) در آزمایشگاه های پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس ودریای عمان، به منظور بررسی تغییرات مکانی و زمانی پارامترهای مورد مطالعه از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه (تست توکی)، (حدود اطمینان 95 در صد) و جهت مطالعه عامل های تاثیر گذار برغنای گونه ای برخی آبزیان از تجزیه مولفه های اصلی(PCA) استفاده گردید.
نتایج:
در این مطالعه 29 گروه از جوامع فیتوپلانکتونی شناسایی شد. کاهش گروه های فیتو پلانکتونی شناسایی شده در تحقیق حاضر نسبت به مطالعات پیشین می تواند بیانگر آن بوده که خصوصیات زیستی آبهای ساحلی شهر بندرعباس در نزدیک به دو دهه گذشته تغییر یافته است. هم چنین، در این مطالعه 34 گونه از ماهیان و 12 خانواده از ایکتیو پلانکتون ها شناسایی گردید. 14 گروه از انواع آبزیان از جوامع نشست یافته بر روی زیستگاه های مصنوعی و 39 گروه از جوامع بنتوزی دربستر مجاور زیستگاه های مصنوعی در این مطالعه نیز شناسایی شد، که بیشترین جوامع نشست یافته بر روی زیستگاه های مصنوعی، متعلق به زمستان 90، وکمینه آنها متعلق به تابستان 90 بوده است. دانه بندی و مواد آلی بستر، مواد مغذی(نیتریت، آمونیاک، فسفات و ازت معدنی کل) و فاکتورهای شیمیایی و فیزیکی آب نیز در هر ایستگاه مطالعه گردید. دردوره های بررسی چهارمولفه بررسی شده با واریانس ها و به ترتیب با مقادیر ویژه 9.78، 2.36، 1.31 و 1.24 برای بررسی و شناسایی مهمترین پارامترها تاثیرگذاردر تجمع آبزیان پیرامون زیستگاه های مصنوعی نتیجه گیری شد. مقادیر واریانس ها مولفه های فوق الذکر به ترتیب 61.15، 14.72، 8.17 و 7.76 در صد بوده است. اثرات متغییرهای مورد بررسی بر اجتماع نشست یافته، ایکتیو پلانکتونها و ماهیان نشان داده شد، که شدت تاثیر گذاری این عوامل در مولفه دوم بارزتر بوده است. نتایج حاصل از این مطالعه، تاثیرمثبت عملکرد زیستگاه های مصنوعی، بر افزایش تنوع زیستی و بازچرخ مواد مغذی در این نوع اکوسیستم ها در مقیاس تحقیقاتی نشان داد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
به منظور بررسی تاثیرات استقرار زیستگاه های مصنوعی بر جوامع زیستی و هم چنین مطالعه تاثیرات فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی بر روی تنوع زیستی جوامع پیرامون زیستگاه های مصنوعی، مطالعه این جوامع پس از استقرار زیستگاه های مصنوعی پیشنهاد می گردد. زیستگاه های مصنوعی در هر منطقه جزوء مناطق حفاظت شده محسوب گردیده و به عنوان مناطق تخم ریزی و نوزادگاهی به شمار خواهند آمد، تا جمعیت بازسازی شده پس از طی مراحل لاروی و نوزادی به جمعیت مادری خود در صید گاه ها پیوسته و مورد بهره برداری قرار گیرند. پایش پیوسته این جوامع به منظور برآورد زی توده جمعیت سرپا ماهیان در دستور کار مدیران محترم قرار گیرد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
آبهای خلیج فارس و دریای عمان در بین اعماق 30-20 متر، جهت نصب زیستگاه های مصنوعی پیشنهاد می گردد. هم چنین مطالعات قبل از نصب زیستگاه های مصنوعی شامل شناسایی جنس بستر، جریانات دریایی، فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب، شناسایی محدوده پراکنش فون وفلور طبیعی هر ایستگاه، مطالعه جوامع بنتوزی و دانه بندی بستر انجام گردد.