اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
بهره برداری از ذخایر ماهیان استخوانی علاوه بر تأمین بخش مهمی از نیاز پروتئینی جامعه، نقش بسیار مهمی در اشتغال و درآمد اقتصادی ساحل نشینان دریای خزر دارد. بیش از 10 هزار نفر صیاد در ارتباط مستقیم با صید ماهیان استخوانی (که به روش پره ساحلی انجام می شود) می باشند. این صیادان در قالب بیش از 130 شرکت تعاونی پره در سرتاسر سواحل ایران در دریای خزر مستقر بوده و معمولا از نیمه دوم سال (از 20 مهر ماه) تا حداکثر اواخر فروردین سال بعد فعالیت دارند. اولا میزان صید همه این شرکتها یکسان نبوده و مکانهای مختلف تاثیر زیادی در نوع ماهی و میزان صید دارد. ثانیا میزان صید در ماه های مختلف نیز یکسان نیست. بنابراین اگر با استفاده از داده های موجود صید در جایگاه ها و زمانهای مختلف مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی گردد، می توان پره های با صید خیلی ضعیف که توجیع اقتصادی ندارند را حذف نمود همچنین می توان پیشنهاد نمود که فعالیت صیادی در زمانهائی که ارزش اقتصادی صید کم است (به دلیل کاهش شدید صید) متوقف گردد. به هر حال در این نوع فعالیتهای صیادی دو هدف اصلی دنبال می شود. اول تولید پروتئین دوم درآمدهای حاصل از آن. اگر طوری برنامه ریزی گردد که میزان هزینه ها به حداقل و بهره برداری مطلوب صورت گیرد بهره وری به حداکثر خواهد رسید و اشتغال حفظ شده و ضمانت بیشتری در میزان بیشتر درآمدها ایجاد می شود. بر این اساس در اجرای این پروژه اهداف ذیل در نظر گرفته شد: گروه بندی شرکتهای تعاونی پره براساس میزان صید گونه ها، گروه بندی زمانی صید پره ها و تفکیک زمانهای اوج و کاهش صید، گروه بندی مکانی صید شرکتهای تعاونی پره به منظور تفکیک ارزش مکانی در صید و تعیین تاثیر دفعات پره کشی بر میزان صید هر یک از شرکتها. همچنین در این مطالعه از داده های صید شرکتهای تعاونی پره طی سالهای بهره برداری 76-1375 الی 91-1390 استفاده شد. برای خوشه بندی پره ها از روش شاخص تشابه اقلیدسی با استفاده از نرم افزار PAST 3.02 انجام شد. برای تشخیص تشابهات گروه های مختلف ماهیان صید شده در سالها، ماه ها و پریودهای زمانی مختلف صید در طول شبانه روز از آزمون One-way ANOSIN با استفاده از روش Bray-Curtis صورت گرفت. پس از طبقه بندیهای انجام شده، برای آزمون اختلافات در ترکیب گونه ای غالب از آزمون MRPP (non-parametric Multi-Response Permutation Procedure) استفاده شد.
نتایج:
هدف از این مطالعه گروه بندی شرکتهای تعاونی پره صید ماهیان استخوانی بر اساس میزان صید و ارزش محصول تولید شده طی سالهای بهره برداری 76-1375 الی 91-1390 می باشد. در این مطالعه داده های صید حدود 130 شرکت تعاونی پره در سه استان مگیلان، مازندران و گلستان در هر بار پره کشی به تفکیک گونه (سفید، کفال ماهیان، کپور، کلمه، سیاه کولی، شاه کولی، شگ ماهیان، ماش، سس، سیم، سوف، آزاد، اردک ماهی، اسبله) بهمراه زمان شروع و خاتمه صید استفاده شده است. بر اساس نتایج بدست آمده طی سالهای مذکور از مجموع صید ثبت شده ماهی سفید 78/56 درصد از کل صید را بخود اختصاص داد. کفال ماهیان، ماهی کپور، شگ ماهیان نیز بترتیب با 81/31، 54/6 و 48/3 درصد در رده های بعدی قرار دارند. بر اساس صید گونه/گروه های مختله در سالهای مذکور، سه گروه اصلی براحتی قابل تفکیک می باشد. همچنین بر اساس ارزش محصول صید شده بر مبنای قیمت 7 گونه /گروه اصلی از ماهیان شامل ماهی سفید، کفال ماهیان، کپور، کلمه، شگ ماهیان و ماهی سوف نتایج مشابه ای بدست آمد.طبق آزمون One-way ANOSIM گروه های مختلف ماهیان صید شده در سالهای مختلف بهره برداری از همگنی مشابه برخوردار بودند ولی بر اساس همین آزمون گروه های ماهیان صید شده در ماه های مختلف، مناطق مختلف و پریودهای زمانی مختلف دارای همگنی مشابه ای نبودند. همچنین بین ترکیب اجتماعات ماهیان صید شده در پره ها در سه زمان مختلف پره کشی، سه دوره متفاوت، سه منطقه ساحلی و فصول مختلف اختلاف معنی داری وجود دارد (MRPP در همه موارد p < 0.001). در سالهای 76-1375 الی 79-1378 گونه های کلمه، سیاه کولی، شاه کولی، ماش، سس، آزاد و اسبله؛ در سالهای 80-1379 الی 84-1383 گونه/گروه های شگ ماهیان، سیم، اردک ماهی و در سالهای 85-1384 الی 91-1390 کپور و سوف گونه های شاخص بودند. در منطقه غرب گونه های سیاه کولی، شاه کولی، ماش، سس، سیم، سوف، اردک و اسبله؛ میانی سفید، شگ ماهیان و آزاد و شرق کفال ماهیان، کلمه و کپور به عنوان گونه های شاخص شناخته شدند.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
با توجه به نتایج بدست آمده، می توان شرکتهای پره های را که بر اساس میزان صید و ارزش محصول بدست آمده دسته بندی شده اند را در نظر گرفته و شرکتهائیکه بازدهی مناسب ندارند را نسبت به تغییر کاربری و لغو پروانه بهره برداری آنها اقدام نمود.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
مناطقی که دارای ظرفیت صید ماهیان استخوانی کمی دارند و باید فعالیت صیادی در این مناطق حذف و یا بشدت کاهش یابد.